مبحث دوم: صلاحیت تکمیلی، تدبیر نسل چهارم محاکم بین المللی کیفری برای رفع نقص روش های پیشین

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در مبحث پیشین دیدیم که صلاحیت تکمیلی مرجع بین المللی رسیدگی به جنایات، شیوه ای بدیع در عالم حقوق بین المللی کیفری است. صلاحیت محاکمی که تا پیش از تدوین اساسنامه دیوان، برای رسیدگی به اتهامات جنایت کاران در سطح بین المللی تشکیل شده، با آنچه دیوان بین المللی کیفری در دستور کار خود دارد، متفاوت بود. مطالعه ساختار صلاحیتی آنان و تعامل با مراجع قضایی ملی، برای ارزیابی بهتر صلاحیت تکمیلی دیوان لازم به نظر می رسد. اینکه به چه دلیل تهیه کنندگان اساسنامه _که عمدتاً از برجسته ترین حقوق دانان بین المللی بوده اند_ به تکمیلی بودن صلاحیت دیوان متمایل شده اند نیز به شناسایی امتیازات این اصل و در عین حال قیاس آن با سایر انحاء تعامل مرجع ملی و بین المللی موثر می باشد.
در این مبحث، ذیل چهار گفتار، به بررسی آیین تنظیم روابط مراجع ملی و بین المللی در چهار گروه از محاکم بین المللی می پردازیم. مبنای تقسیم بندی محاکم به این چهار نسل، چهار نوع رویکرد کلی است که فصل مشترک دادگاه های هر نسل است.
گفتار نخست: نسل نخست محاکم بین المللی
نسل نخست محاکم بین المللی، پس از پایان دوران انتقام خصوصی در عدالت جزایی بین المللی شکل گرفت. در دوران قدیم، جنگ جزء جدایی ناپذیر حیات بشر تلقی می گردید. در آن دوران حق همواره متعلق به کسی بود که در جنگ پیروز گردد در آن دوران مغلوبین جنگ ها بدون هرگونه محاکمه ای به مجازات محکوم می شدند که این مجازات غالباً اعدام بود. با متمدن تر شدن بشر، تلاش ها یی در جهت اجرای مجازات پس از انجام دادرسی _ولو محاکماتی به دور از استانداردهای دادرسی منصفانه_ صورت گرفت. نسل نخست محاکم بین المللی در یک ویژگی اصلی مشترک بودند. و آن اینکه این نسل از محاکم، دادگاه هایی بودند که همواره طرف ضعیف یا شکست خورده جنگ ها و سایر جنایات بین المللی، توسط غالبان آن جریانات به محاکمه کشیده می شد.
قدیمترین محاکمه در تاریخ حقوق بین المللی کیفری، مربوط به «کوناردین فن هافن استافن»^[۷۳] در سال ۱۲۶۸ برای ارتکاب شروع جنگ متجاوزانه است.^[۷۴] البته محاکماتی که جنایت کاران بین المللی را در یونان باستان مجازات می کرده اند^[۷۵] و نیز دادگاه هایی مشابه در چین، ژاپن و ایران باستان، در کتب تاریخی نقل شده است.^[۷۶]
لکن مهمترین محاکمه ای که ویژگی متحد شدن حکومت های متعدد برای مبارزه با جنایتکاران را دارد، محاکمه «پیترفن هاگن باخ»^[۷۷] در سال ۱۴۷۴ می باشد.^[۷۸] این محاکمه به عنوان اولین محاکمه کیفری بین المللی نزد صاحبنظران دانسته شده است. هاگن باخ در اواسط قرن پانزدهم توسط دوک بورگاندی، به فرمانروایی منطقه بریزاخ^[۷۹] منصوب شد و به ایجاد وحشت و ترور، قتل، هتک ناموس، مصادره اموال و اخذ مالیات های سنگین پرداخت. با شکست دوک بورگاندی در ۱۴۷۴ فن هاگن باخ دستگیر شده و بوسیله دادگاهی متشکل از ۲۸ قاضی از شهرها و ایالاتی که در شکست دوک مشارکت داشتند، محاکمه گردید. دفاع وی اقدام به واسطه امر آمر قانونی بود که مورد پذیرش قرار نگرفت و نامبرده به اعدام با گیوتین محکوم گردید.^[۸۰]
پس از محاکمه هاگن باخ، اسناد و کنوانسیونهای مهمی در منع اعمال وحشیانه و جنایات علیه بشریت به تصویب برخی کشورها رسید. در این دوران نخستین آموزش حقوق جنگ به فرانسیس لیبر^[۸۱] که دانشمندی در حوزه علوم سیاسی در آمریکا بود نسبت داده شده است. او مجموعه مقرراتی را نیز در باره آیین رفتار دول متخاصم تهیه نمود^[۸۲] که به نام خود او تحت عنوان «قوانین لیبر» نیز شهرت یافت؛ آبراهام لینکلن^[۸۳] نیز تدریس آن را برای نظامیان اجباری و در جریان جنگ داخلی آمریکا مورد استفاده قرار داد. بعدها مواد و مقررات آن تاثیر فراوانی در تدوین سند حاصل از کنفرانسهای چند گانه لاهه در سال ۱۸۹۹ به جا گذاشت.^[۸۴]
چند قرن بعد «گوستاو موانیه»^[۸۵] از بنیانگذاران کمیته بین المللی صلیب سرخ پیشنهاد تشکیل دیوان دایمی را در سال ۱۸۷۲ برای محاکمه ناقضان کنواسیون ۱۸۶۴ ژنو را مطرح کرد. این پیشنهاد اولین پیشنهاد جدی در سطح جهانی برای تاسیس دادگاهی بین المللی برای محاکمه جنایتکاران بود. بسیاری از متخصصان وقت پیشنهاد موانیه را ناکارآمد، مبهم و غیرقابل اجرا دانستند.^[۸۶]
در سالهای ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ نیز تلاش های قابل توجهی برای تدوین حقوق بین المللی کیفری صورت گرفت. در این سالها کنوانسیونهای لاهه تصویب شد. این کنوانسیون در جهت تعریف و تضمین حقوق جنگ گام های موثری برداشت و قواعد رفتار با جمعیت های غیر نظامی را تا حدود زیادی تبیین نمود و موارد سکوت آن را به تشخیص وجدان عمومی بین المللی حواله نمود در این کنوانسیون ها روش داوری برای حل و فصل مسائل و اختلافات پیشنهاد گردید. همچنین لیستی از جنایات در این کنوانسیون ارائه شد؛ اما مجازات و ضمانت اجرایی خاصی برای نقض آن جرایم تعیین نکرده بود.^[۸۷] کنوانسیون مذکور که در سال ۱۸۹۸با پیشنهاد سزار نیکلاس دوم امپراتور روسیه و با حضور ۲۶ کشور تشکیل شده بود با تصویب ۶۰ کشور در نهایت در سال ۱۹۰۷ مقررات آن نهایی گردید.^[۸۸]
متاسفانه مقررات کنوانسیونها نهادینه نشد و اهدافی که از تصویب آنها مد نظر تدوین کنندگان بود با شروع جنگ اول جهانی، به ناکامی گرایید. هر چند در این کنوانسیون اشاره ای به تشکیل دیوان کیفری بین المللی برای محاکمه جنایت کاران نشده بود، سرمشق بسیاری از مقررات مربوط به قوانین جنگ و محاکم کیفری بین المللی از جمله نورمبرگ، توکیو، یوگسلاوی، رواندا و حتی دیوان گردید. در سال ۱۹۱۳ بنیاد کارنگی کمیسیون تحقیقی تاسیس نمود تا بر اساس کنوانسیون های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ لاهه به بررسی جنایات جنگی بالکان بپردازد. پس از جنگ جهانی اول نیز کمیسیون تحقیق و بررسی، با اتکا بر کنوانسیون لاهه سعی در شناسایی مسوولین جنایات ارتکابی داشتند.
پس از جنگ اول جهانی در کنفرانس صلح پاریس نیز مباحث مبسوطی در باب تعقیب مسوولین جنایات بین المللی مطرح گردید که متاسفانه روح حاکم بر کنفرانس چندان اجازه توسعه موضوع را نداد.
معاهده ورسای۱۹۱۹ که پس از پایان جنگ اول جهانی تصویب شد؛ کمیسیونی را مسئول تعیین مسئولین آغازگر جنگ و اعمال مجازات نمود، کمیسیون ۱۵ نفره فوق در مارس ۱۹۱۹ گزارشی از دول مرکزی آغازگر جنگ و نقضهای حقوق جنگ و جنایات علیه بشریت ارائه نمود و نهایتاً ویلهم دوم امپراطور آلمان را به عنوان مسئول و آغازگر جنگ شناخته و تقاضای محاکمه و مجازات وی را نمود. این کمیسیون علاوه بر تصویب تعقیب ویلهلم دوم، با تشکیل دیوانی برای محاکمه نظامیان آلمانی که مرتکب جنایات جنگی شده بودند موافقت کرد. اما امپراطور که به هلند گریخت و آلمان نیز به استناد اصل عطف بما سبق نشدن مقررات، مرتکبان را به مرجع بین المللی تسلیم نکرد و آنان را در داخل سرزمین و در یک رشته محاکمه به نام محاکمات لایبزیک تحت تعقیب قرارداد که البته نمی توان به بی طرفی و استقلال آن محاکم خوش بین بود چرا که تنها به محکومیت افرادی کمتر از انگشتان دست منتهی گردید.
جنگ جهانی دوم که شاید خونین ترین جنگ در تاریخ بشر بود، حدود چهل تا پنجاه میلیون انسان قربانی گرفت. کشته های در میدان جنگ و مراکز شهرها، حدود چهار برابر تلفات انسانی جنگ جهانی اول بود. وسعت میدانهای نبرد – تقریباً تمام کرۀ زمین -، بی رحمی در قتل عام و اختراع وسایل جدید کشتار دسته جمعی، موجب این تلفات عظیم توده های انسانی شد. اروپا، به تنهایی، حدود سی میلیون نفر کشته داد^[۸۹].
در سالهای پایانی جنگ جهانی دوم، تلاشها برای ایجاد دیوان بین المللی کیفری ادامه یافت. در اعلامیه مسکو ۱۹۴۳ متفقین اعلام نمودند که برای محاکمه جنایتکاران مصمم هستند. بدین منظور با ابتکار کمیسیون بررسی جنایات جنگی جامعه ملل، پیش نویس کنوانسیون تاسیس دیوان جنایات جنگی سازمان ملل متحد تهیه گردید و نهایتاً در لندن به موجب معاهده ای، چهار دولت انگلیس، فرانسه، آمریکا و شوروی مبانی تشکیل دادگاه بین المللی نورمبرگ را پایه گذاری نمودند. در آگوست ۱۹۴۵، نوزده کشور دیگر نیز به معاهده مزبور پیوستند. در پی تشکیل دیوان بین المللی نورمبرگ^[۹۰] مرجعی برای رسیدگی به سه جرم اصلی جنایات علیه صلح، جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت، با چهار قاضی اصلی و چهار قاضی علی البدل به ریاست «لرد جفری لارنس»^[۹۱] تشکیل گردید.
محاکمات متعدد انجام شد. صرفاً ۱۹ نفر از سران حکومت نازی محکوم گردیدند که مجازات ۱۲ نفر از آنان اعدام بود. ^[۹۲]
به هر حال محاکمات نورمبرگ علیرغم ایرادات متعدد^[۹۳] نخستین حرکت بین المللی در واکنش علیه جنایات بین المللی به شمار می رود و تصمیمات آن از مهمترین منابع حقوق بین المللی کیفری به شمار می رود^[۹۴].
دادگاه نظامی توکیو- دادگاهی دیگر مشابه دادگاه نورمبرگ در خاور دور^[۹۵] مشهور به دادگاه نظامی توکیو تشکیل شد. این دادگاه در ژانویه ۱۹۴۶ و پس از تسلیم ژاپن و با اعلام حاکم نظامی ژاپن^[۹۶] در اجرای اعلامیه پوتسدام تشکیل گردید^. اصل ۱۰ این اعلامیه، اعمال مجازات به جنایت کاران ژاپنی را مقرر نموده بود. دادگاه از ۱۱ قاضی تشکیل شده بود. نه نفر از دولت های امضاء کننده تسلیم بی قید و شرط ژاپن یعنی آمریکا ، شوروی، استرالیا، کانادا، چین، فرانسه، نیوزیلند، هلند، انگلستان و دو نفر از هند و فیلیپین قضات این دادگاه را تشکیل می دادند دادگاه پس از دو سال و نیم با اعلام نظر اکثریت، همه متهمان را مجرم شناخته و ۷ نفر را به اعدام و الباقی را به حبس ابد و موقت و محرومیت دایم از حقوق اجتماعی محکوم شد.
علاوه بر دادگاه های نظامی نورمبرگ و توکیو که به محاکمه سران جنایت کار دول محور در جنگ دوم جهانی پرداخت، در دسامبر ۱۹۴۵ به موجب قانون شماره ۱۰ شورای نظارت لندن، محاکم ملی کشورهای متفقین، امکان مجازات مجرمان جنگی دون پایه را یافتند. آرائی که در این رابطه صادر گردید نیز در توسعه حقوق بین الملل کیفری تاثیر بسزایی داشت.^[۹۷]
البه نمی توان این مهم را نادیده گرفت که مهمترین رکن دادرسی های کیفری که همانا مشروعیت و قانونی بودن آنها است در نسل اول محاکم بین المللی بسیار کمرنگ جلوه نمود و چنانچه هانس کلسن می گوید، این محاکم به دنبال عدالت نبودند بلکه جلوه ای از انتقام گیری داشتند.^[۹۸] و حتی برخی صاحبنظران، ماهیت این دادگاه ها را غیر بین المللی دانسته و معتقدند که «دادگاه های نظامی نورمبرگ و توکیو، هر چند که جامعه بین المللی از جنایات متهمان آن دادگاه ها لطمه خورده بود، اما تشکیل دادگاه های مذکور را واقعا نمی توان به جامعه بین المللی نسبت داد چرا که بانی این دادگاه ها دول پیروز در جنگ جهانی دوم بودند که به تنظیم و تدوین اساسنامه دادگاه های فوق و محاکمه متهمان پرداختند»^[۹۹]
گفتار دوم: نسل دوم از محاکم بین المللی
با شروع دوران جنگ سرد و دو قطبی شدن جهان، علیرغم وقوع جنایات دهشتناک همچون کشتار ۱۵۰ هزار نفری ایدی امین در اوگاندا، ناپدید سازی بیش از ۵۰ هزار نفر در گواتمالا بین سال های جنگ سرد، وحشیگری پینوشه در شیلی و کشتار و ناپدیدسازی هزاران نفر در کودتای نظامی علیه دولت آلنده، ناپدیدسازی وسیع و گسترده در کشورهای آمریکای لاتین از جمله آرژانتین و برزیل و غیره، کشتار دسته جمعی جمعیت توتسی در رواندا بین سال های ۱۹۵۹ تا ۱۹۷۳، سرکوبی تیمور شرقی بین سال های ۱۹۷۷ تا ۱۹۷۹ ، نسل کشی پول پت در کامبوج بین سال های ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۹ که در حدود دو میلیون نفر تلفات داشت. تلاشی برای ایجاد مرجعی بین المللی برای محاکمه جنایت کاران بین المللی صورت نگرفت. حضور و دخالت مستقیم ابرقدرتها در ایجاد جنایت بین المللی یا حمایت از زمینه های ایجاد آن را می توان به عمده دلیل اصلی اجتناب از ایجاد چنین مرجعی بر شمرد. طرح لزوم تشکیل یک مرجع بین المللی همواره با پاسخ قدرتهای بزرگ با اتکا به مساله «امنیت ملی» همراه بود.^[۱۰۰]
البته در این دوران یکبار در سال ۱۹۷۳ به هنگام تصویب کنوانسیون بین المللی منع و مجازات جرم آپارتاید، اشارهای به تشکیل دیوان کیفری بین المللی برای محاکمه و مجازات ناقضان مقررات کنوانسیون شده و ماده ۵ آن صراحتاً چنین تکلیفی را بر عهده دول متعاهد کنوانسیون گذاشت و در سال ۱۹۸۰ کمیته ای نیز مسئول تهیه طرح آن شد، اما هیچگاه مفاد ماده فوق عملی نشده و دیوان بین المللی کیفری تشکیل نگردید. حتی هیچدام از دول غربی خود معاهده را نیز به تصویب نرساندند.^[۱۰۱]
در میان موانع تأسیس دیوان در دوران جنگ سرد می توان به دلایلی همچون حساسیت نسبت به از دست دادن حاکمیت خود در برابر دیوان بین المللی، تمایل به حفظ برتری محاکم داخلی، فقدان اجماع همگانی در حمایت از نهاد قضایی بین المللی موثر اشاره نمود.
با پایان یافتن دوران جنگ سرد، در پاسخ به بخشی از جنایاتی که در جهان رخ می داد، شورای امنیت، با صدور قطعنامه هایی اقدام به تشکیل دادگاه های ویژه و موقتی برای محاکمه و مجازات جنایتکاران نمود که نسل دوم محاکم بین المللی را تشکیل می دهند؛ دو مورد از این دست محاکم ذیلاً مورد بررسی در حدود موضوع این رساله قرار می گیرند.
۱)- دادگاه کیفری بین المللی برای یوگسلاوی سابق(ICTY)
با اعلام استقلال بخش هایی از کشور یوگسلاوی سابق، میان اقوام و گروه های مختلف درگیری های مسلحانه گسترده ای روی داد. ارتکاب جنایات هولناک بشری در این منطقه موجب شد تا تلاشهایی جهت خاتمه بخشیدن به وضعیت اسفناک مزبور صورت گیرد . قتل عام گسترده ، هتک ناموس به عنف ، پاکسازی قومی و اعمال وحشیانه دیگر در یوگسلاوی به اندازه ای شدید و وخیم بود که محاکمه مسئولان این جناتیات را ضروری می نمود.
تا اینکه سرانجام در ۲۳ می ۱۹۹۳ بر اساس قطعنامه ۸۲۷ شورای امنیت ، دادگاه کیفری بین المللی برای یوگسلاوی سابق با هدف جلوگیری از تداوم جنایات علیه بشریت و کمک به حفظ و اعاده صلح در آن منطقه تاسیس گردید . صلاحیت این دادگاه، محاکمه و مجازات کسانی است که مرتکب نقض فاحش کنوانسیونهای چهار گانه ژنو ۱۹۴۹ ، حقوق و عرفهای جنگ ، ژنوسید و جنایات علیه بشریت است. جنایات ارتکابی در یوگسلاوی سابق به اندازه ای شدید و وخیم بود که محکومیت جهانی جنایت کاران را اقتضا می نمود.
متعاقباً شورای امنیت در سال ۱۹۹۳ دستور به تشکیل دیوانی بین المللی برای مجازات مرتکبان نقض فاحش حقوق بشر دوستانه از سال ۱۹۹۱ به بعد در یوگسلاوی سابق داد^[۱۰۲]. دبیر کل سازمان نیز بر همین مبنا پیش نویس اساسنامه ای را به تصویب شورای امنیت رسانید^[۱۰۳] . این دیوان دارای محدودیت های زمانی و مکانی بود چرا که اولاً صرفاً در محدوده یوگسلاوی سابق و در ثانی ناظر بر جنایات ۱۹۹۱ به بعد بود.
ماده ۹ اساسنامه دیوان بین المللی رسیدگی به جنایات ارتکابی در یوگسلاوی سابق ضمن تاکید بر صلاحیت موازی و همزمان مراجع بین المللی و داخلی ، مرجع داخلی را مکلف دانسته است تا در مواردی که دیوان بین المللی درخواست می نماید، اقدام به احاله موضوع به مرجع بین المللی بنماید.
به نظر می رسد دلیل اعطای اولویت در رسیدگی به مراجع بین المللی، در مورد یوگسلاوی، عدم استقلال و بی طرفی نظام قضایی یوگسلاوی و همچنین دولتهای جانشین در منطقه بالکان و همچنین نفرت عمیق قومی ، مذهبی میان مردم منطقه و در عین حال فقد یک دیوان توانمند بین المللی باعث گردید تا به دیوان موقتی بین المللی تقدم در رسیدگی اعطا گردد.^[۱۰۴]
در اساسنامه دادگاه بین المللی ویژه رسیدگی به جنایات ارتکابی در یوگسلاوی سابق، ضوابطی برای تعیین سازوکار تشخیص مواردی که دیوان می تواند درخواست تقدم رسیدگی کند بیان نشده است؛ بلکه قواعد آن متعاقباً توسط قضات تعیین گردید. در آیین نامه دادرسی و ادله دیوان بین المللی رسیدگی به جنایات ارتکابی در یوگسلاوی علاوه بر اینکه تقدم صلاحیت دیوان، نسبی دانسته شده است، مستنداً به ماده ۱۱ مکرر، ممکن است دیوان می تواند با صلاحدید خود رسیدگی به موضوع را به مرجع داخلی واگذار نماید.
مواردی که طبق آیین نامه دادرسی و ادله دیوان بین المللی یوگسلاوی، اولویت رسیدگی با این مرجع بین المللی دیده شده است ناظر بر ۳ مورد است:
هنگامی که مرجع داخلی، بدون توجه به بعد بین المللی قضیه، موضوع را تحت عنوان یک جرم عمومی و نه جنایت بین المللی تحت تعقیب قرار دهد.
وفق مقررات ماده ۲/۹ نتوان به انجام رسیدگی واقعی توسط مرجع داخلی به واسطه خروج از بی طرفی و مانند آن اعتماد کرد.
هنگامی که جنایت درحال بررسی در مرجع داخلی، با جنایتی که در مرجع بین المللی در حال رسیدگی است ارتباط کامل داشته باشد.
دیوان بین المللی رسیدگی به جنایات یوگسلاوی، در یکی از معروف ترین پرونده های معاصر ،که به تحلیل مبانی ایراد به صلاحیت می پردازد، و به نام «پرونده تادیچ» شناخته می شود، با استناد به اولویت رسیدگی در مرجع بین المللی، از دولت آلمان که تادیچ در سرزمین آن دستگیر شده بود خواست تا با متوقف نمودن رسیدگی، پرونده را به دیوان بین المللی یوگسلاوی احاله نماید، آلمان نیز با پذیرش موضوع، تادیچ را به آن مرجع تسلیم نمود^[۱۰۵].
در ابتدا، دیوان بین المللی یوگسلاوی سابق بدون تفکیک میان سران و مقامات جزء، نسبت به همه موارد ورود می کرد ولی کم کم و با تورم پرونده در این دیوان، به ارجاع پرونده با کیفرخواست به مراجع داخلی اقدام کرد و با گرایش به روش دیوان نورمبرگ صرفاً به تعقیب و مجازات مهم ترین مسوولان پرداخت و تعقیب و مجازات رده های پایین را به مراجع داخلی سپرد^[۱۰۶].
قطعنامه شماره ۱۵۰۳ شورای امنیت این امر را چنین تبیین نمود: «تمرکز باید بر تعقیب مرتکبانی باشد که به لحاظ سلسله مراتب از سایرین بالاترند و مسوولان اصلی جنایات قلمداد می شوند و لازم است کسانی که مسوولیتشان به این درجه از اهمیت نیست در مواردی که اقتضا می کند برای محاکمه به مراجع ذی صلاح داخلی اعزام گردند….»^[۱۰۷]
عواملی که از نظر این قطعنامه، موثر در ارسال پرونده به مراجع داخلی است عبارتند از اهمیت اتهام و شدت جنایات به علاوه میزان مسئولیت متهم در این ارتباط که دفتر دادستان متصدی بررسی آن است.
مورد عینی چنین اقدامی، پرونده ای بود که علیه «رودوان استانکوویچ» مطرح شده بود و دیوان جنایی بین المللی یوگسلاوی برای اولین بار به این نتیجه رسید که پرونده باید به مقامات قضایی بوسنی هرزگوین ارجاع شود.^[۱۰۸]
۲)- دادگاه کیفری بین المللی برای رواندا
تجربه دیگری که شورای امنیت در ایجاد مرجعی بین المللی برای رسیدگی به جنایات دارد در قضیه نسل کشی در رواندا بود. این تجربه نیز شبیه تجربه دیوان رسیدگی به جنایات یوگسلاوی سابق بود.
در پی سوء قصد رئیس جمهور رواندا و کشته شدن وی در یک حادثه هوایی ، دو قبیله هوتو و توتسی در این کشور در سال ۱۹۹۴ درگیر و طی ۴ ماه ، صدها هزار نفر کشته شدند . بروز این حادثه سبب شد که شورای امنیت قطعنامه های ۹۱۸ و ۹۲۵ را تصویب نماید . شورا در این قطعنامه ها ضمن گسترش عملیات کمک به رواندا از دبیر کل درخواست نمود تا تحقیقی در مورد نقض فاحش حقوق بشر دوستانه در آن کشور انجام دهد . گزارش دبیر کل در تاریخ ۳۱ می ۱۹۹۴ به شورای امنیت ارائه گردید. بر اساس این گزارش و گزارشهای سخنگوی ویژه کمیسیون حقوق بشر برای رواندا ، این حوادث در چارچوب طرحی سازمان یافته برای نقض شدید حقوق و به قصد ارتکاب نسل کشی بوده است و طبق برآوردهای به عمل آمده، در سال ۱۹۹۴ ، حدود یک میلیون نفر در رواندا قتل عام شده اند . شورای امنیت در ۸ نوامبر ۱۹۹۴ ، قطعنامه ۹۵۵ را صادر کرد. در این قطعنامه، وضعیت حاکم بر این کشور تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی اعلام شده است. همچنین شورای امنیت اهتمام خود در خاتمه دادن به این وضعیت را با تشکیل یک دادگاه کیفری بین المللی برای محاکمه متهمین به این جنایات را اعلام کرد و پیش نویس اساسنامه این دادگاه را به همراه قطعنامه ۹۵۵ ، تصویب نمود. به این ترتیب دادگاه رواندا ، صلاحیت رسیدگی به نسل زدایی، جنایات علیه بشریت و موارد تخلف از ماده ۳ مشترک کنوانسیونهای ژنو و پروتوکل دوم الحاقی را یافت .
طبق ماده ۸ اساسنامه دیوان بین المللی رسیدگی به جنایات ارتکابی در رواندا ضمن تاکید بر صلاحیت موازی و همزمان مراجع بین المللی و داخلی ، مرجع داخلی را مکلف دانسته اند تا در مواردی که دیوان بین المللی درخواست می نماید، اقدام به وانهادن موضوع به مرجع بین المللی بنماید. سپردن اولویت در رسیدگی به مراجع داخلی در رواندا نیز اگر چه سالب بانتفاء موضوع نبود؛ تکلیفی خارج از حدود مقدورات آن بوده است. از این رو، ناتوانی و عدم تمایل دستگاه قضایی در این دو کشور جزء پیش فرض های تهیه کنندگان اساسنامه دادگاه های ویژه فوق الذکر بوده است، حال آنکه این پیش فرض در خصوص دولتهایی که به دیوان بین المللی کیفری می پیوندند وجود ندارد.
دادگاه ویژه رواندا نیز همچون نظیر خود برای یوگسلاوی سابق، از ابتدا بدون تفکیک جنایت کاران نظامی و غیر نظامی، با الهام از شیوه دیوان نورمبرگ، به تعقیب سران جنایت پرداخت و جنایت کاران جزء را به محاکم داخلی وانهاده است. این دادگاه صرفاً علیه ۶۸ نفر وارد رسیدگی شد که بدیهی است جنایات گسترده واقع شده در منطقه توسط تعداد بسیار بیشتری از مرتکبان روی داده است اما محدودیت های دادگاه اجازه رسیدگی به اتهامات همه مرتکبین نمی داد لذا برخی مرتکبین رده پایین به دادگاه های داخلی احاله شدند.^[۱۰۹]
مرجع پژوهشی هر دو دادگاه ویژه بین المللی برای یوگسلاوی سابق و رواندا واحد هستند، همچنین اولویت مرجع بین المللی به مرجع داخلی در این دادگاه نیز همچون دادگاه ویژه یوگسلاوی تسری یافته است و در همان شرایط مذکور در مورد دادگاه ویژه یوگسلاوی، دادگاه رواندا نیز می تواند از مرجع داخلی بخواهد که رسیدگی را به آن مرجع واگذار نماید..
در مقام ارزیابی دادگاه های ویژه ای که با قطعنامه شورای امنیت پدید آمده اند باید گفت که هر چند تشکیل دادگاههای ویژه از طریق قطعنامه های شورای امنیت موضوع فصل ۷ منشور، امکان تشکیل سریع مرجعی بین المللی را می دهد و جامعه بین المللی سریعاً می تواند متهمین به نقض حقوق بین الملل بشر و حقوق بین الملل بشر دوستانه را تعقیب نماید و کلیه دولتهای عضو سازمان ملل متحد را متعهد میکند که اجرای آنها را تضمین کند و از این رو سازوکار اجرایی تصمیمات را فراهم می آورد؛ تاثیر گذاری آن محدود به مورد خاص می باشد و اثر بازدازدارندگی مرجعی موجود و مهیا برای نظارت بر وضعیت های حساس حقوق بشر و حقوق بشردوستانه را ندارند. سازوکار اجرایی و تضمین اجرای تصمیمات این محاکم نیز از طریق انعقاد قراردادهای همکاری با دولت ها، نهادهای بین المللی و سازمان های غیر دولتی هموار خواهد شد.
از سوی دیگر برخی صاحبنظران بر این باورند که تشکیل دادگاههای کیفری بین المللی توسط شورای امنیت نشانگر شکست این شورا در اجرای روش های دیگر در تامین صلح و امنیت بین المللی می باشد. استدلال این گروه به قطعنامه ۸۲۷ شورای امنیت است. این قطعنامه که برای تاسیس دادگاه یوگسلاوی سابق صادر شده بود زمانی به تصویب رسید که عمق جنایات ارتکابی در منطقه، این انتظار را ایجاد می نمود که اقدام موثر و عاجلی برای خاتمه دادن به وضعیت مزبور در دستور کار قرار گیرد. در چنان شرایطی تصمیم به تاسیس دادگاهی بین المللی برای رسیدگی به اتهامات مهمترین مسئولان جنایات، اقدامی در حد انتظار افکار عمومی بین المللی نبود.
دادگاه ویژه یوگسلاوی سابق عملاً در اواسط نوامبر ۱۹۹۳ شروع به کار کرد اما جنگ در بوسنی تا ۱۹۹۵ ادامه داشت. همچنین در مورد دادگاه که ادامه مخاصمات اندوه بار در رواندا و کشتار افراد زیادی از قبایل هوتو و توتسی را به همراه داشت . بنابراین دادگاه رواندا و دادگاه یوگسلاوی هیچ یک در حمایت و تامین صلح موفق نبودند.
در مقابل دیدگاه دیگری وجود دارد که اگر این دادگاه ها تشکیل نمی گردید، دامنه مخاصمات و کشتار افراد و سایر نقضهای حقوق بشری در این کشورها بسیار بیش از این گسترش می یافت.

آن رساند آنچه بود شرط پیام/ وین شنید آنچه بود سر کلام» (نظامی، ۱۳۸۷: ۵۴۰).
اما در همین پیکره­های بال­دار متداول و مشخص از فرشتگان نیز نکته­ای وجود دارد که شناسایی صرفاً بر پایه تصویر آن­ها را دچار مشکل می­ کند. اولین مشکل پس از هم ردیف کردن فرشتگان و پریان رخ می­دهد، این درحالی است که ظاهراً فرشتگان و پریان دو موجود متفاوت از هم به حساب می­آیند. برای مثال در نگاره­ای از مثنوی جمشید و خورشید، پیکره­هایی وجود دارد که شباهت زیادی با حضرت جبرئیل در معراج حضرت رسول(ص) -اثر سلطان محمد- دارند. اگر بخواهیم مطابق با تعریف ارائه شده از پیکره فرشتگان در نمونه ­ای مثل معراج حضرت رسول(ص) – اثر سلطان محمد - این پیکره­ها را معرفی کنیم، باید آن­ها را نیز فرشته بدانیم. اما ماهیت این پیکره­ها پس از مراجعه به متن کتاب جمشید و خورشید، چیزی متمایز از فرشتگان تشخیص داده می­ شود. در این نگاره، جمشید – پسر پادشاه چین – با زنی بال­دار مشغول گفتگو است. این زن بال­دار در متن کتاب جمشید و خورشید با نام جورزاد معرفی شده و جن بودنش با صراحت تمام مورد تأکید قرار گرفته است. در بیت دیگری از این مثنوی، بقیه پیکره­های بال­دار مشغول پرواز نیز با نام پری معرفی شده ­اند. و به نظر می­رسد آنان نیز گروه دیگری از جنیان باشند^[۱۴] (تصاویر۹-۳و۱۰-۳).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

«ملک مهراب را گفت این­چه جای­است/ جوابش داد کین جنی سرای است
مقام و منزل روحانیان است/ سرای پادشاه جنیان است
تو این مرغان که می­بینی پری­اند/ ز قصد و مردم آزاری بری­اند
شهنشاهش زنی با­عدل­­و­­داد است/ پری­روی است و نامش­جور­زاد است»(ساوجی، ۱۳۴۸: ۳۸).
همچنین تصویر شدن فرشتگان در قالب انسان­های عادی نیز یکی دیگر از موانع و مشکلات در مسیر شناسایی صرفاً بصری فرشتگان است. در یکی از نگاره­های چالش برانگیز و شدیداً نیازمند مراجعه به متن، شاهد گفتگوی مردی نشسته بر صندلی با سه پیکره ایستاده روبروی او هستیم. کادر افقی نگاره و خلوت بودن فضای بصری تصویر، امکان زیادی را برای بیان بصری بیشتر­ بوجود نیاورده است (تصویر۱۱-۳).
فضای نگاره حکایت از یک گفتگوی ساده بین چند انسان عادی دارد و هیچیک از عوامل بصری، چیزی غیر عادی را به بیننده منتقل نمی­کنند، اما مراجعه به متن کتاب جامع­التواریخ نشان می­دهد که نگاره به گفتگوی حضرت ابراهیم (ع) با سه رسول فرستاده شده از طرف خداوند اختصاص دارد. در متن کتاب جامع­التواریخ و در رابطه با این سه شخصیت، به فرشته و مَلَک بودن آن­ها اشاره شده است: «حق­تعالی سه ملائکه نزد ابراهیم فرستاد، و او ایشان را شبیه مردم می­دید، و ابراهیم بر در خیمه به انتظار مهمان نشسته بود. چون فریشتگان را نزد خود بدید، به سبب ملاقات ایشان به شتاب برخواست و ایشان را به اعزاز و اکرام بنشاند و احضار سفره و فواید مواید که تاکنون آن سنت او است به جای آورد» (فضل­الله، ۱۳۸۶: ۳۲).
به این ترتیب، متن کتاب جامع­التواریخ سه پیکره ایستاده در سمت چپ نگاره را فرشته یا مَلَک معرفی کرده است. چیزی که به هیچ عنوان از مشاهده صرفاً مبتنی بر تصویر قابل تشخیص نیست. پس در این نگاره هم، خوانش متن تنها مسیر برای رسیدن به شناسایی پیکره فرشتگان حاضر در تصویر است.^[۱۵]
نمونه دیگر از نگاره­هایی که بر لزوم مراجعه به متن در بازخوانی و شناسایی تصویر فرشتگان و ملائک تأکید دارند، نگاره­ای با عنوان «سرانجام هاروت و ماروت» است. این داستان که معمولاً براساس متن کتاب­هایی مثل «عجائب­المخلوقات و غرائب­الموجودات»^[۱۶] به تصویر در ­آمده، سرنوشت تأسف­بار دو فرشته به نام­های هاروت و ماروت را بیان می­ کند. فرشتگانی که بر طبق روایت محمد بن محمود همدانی، برای آموزش چیزهایی جهت مقابله با سِحر و آزمایش مردم بابِل به سراغ ایشان آمدند، ولی در روی زمین گرفتار وسوسه­های زنی صاحب­جمال شده و پس از شرب خمر گناهانی دیگر را نیز مرتکب می­شوند.^[۱۷] کتاب عجائب­المخلوقات در دوره­ های تاریخی متفاوتی به تصویر کشیده شده است. در بیشتر نسخه­ها صحنه عذاب شدن هاروت و ماروت در چاه بابل توسط نگارگران انتخاب شده و به تصویر درآمده است. در یکی از همین نسخه­ها که به سال ۹۷۴ ه.ق و در شهر هرات به تصویر درآمده، دو انسان کاملاً عادی بدون هیچ­کدام از علائم و نشانه­ های مشخص برای فرشتگان، با حالت سرنگون از چاه بابل آویزان هستند (تصویر۱۲-۳). مسلماً چنین تصویری به تنهایی نمی­تواند فرشته بودن دو پیکره حاضر در آن را اثبات کند، از این رو عنصر کمکی برای شناسایی آن­ متن کتاب عجائب المخلوقات است: «اعمش گوید مجاهد به حضر موت شد، به چاه برهوت، از یهودی­ای پرسید که مرا آرزوست که هاروت و ماروت را بینم. وی را برد به صحرایی عظیم. صخره­ای بزرگ برگرفت، سردابی دید عظیم. یهودی گفت: دست در من زن و نام خدا مگو ! که اگر نام خدا یاد کنی، آفتی به تو رسد. به فضایی رسیدند. هاروت و ماروت را دید آویخته سرنگون به سلسله­ها و آهن­های بسیار برتن، چندان که کوهی، زبان­ها از دهان بیرون آمده و سر زبان به آب دریا رسیده و تشنه مانده. مجاهد بترسید، گفت: بسم الله… هاروت و ماروت نام خدای شنیدند، اضطراب کردند و آهن­ها بکشیدند و بگسستند و یهودی به روی درآمد و به بسیار جهد خود را بیرون آورد. و یهودی مجاهد را ملامت کرد و گفت: ایشان از نام آفریدگار ترسند و ما را هلاک خواستندی کردن…» (همدانی، ۱۳۷۵: ۲۱۶).

تصویر۱۱-۳- گفتگوی حضرت ابراهیم(ع) و سه رسول الهی، جامع­التواریخ، تبریز، ۷۰۶ تا ۷۱۴ ه.ق.
تصویر۱۲-۳- سرانجام هاروت و ماروت، عجائب المخلوقات، هرات، ۹۷۴ ه.ق.
جدا از میزان حقیقت و درستی این متن، که پیداست منابع خرافی دیگر ادیان نیز در شکل­ گیری آن دخیل بوده ­اند، مطالعه و مطابقت آن با تصویر، حقیقت داستان نگاره را بر ما آشکار می­ کند. به این ترتیب، درحالی که هیچ یک از عوامل بصری نگاره، وجود فرشته در تصویر را نشان نمی­دهد، فقط با مراجعه به متن است که ماهیت اصلی دو انسان سرنگون در درون چاه تشخیص داده شده و فرشته بودن آن­ها اثبات می­ شود.
به این ترتیب، در نگاه اول، شناسایی و تشخیص پیکره موجودات غیبی از دیگر پیکره­های رایج در نگارگری ایران امری آسان به نظر می­رسد. ولی نمونه­های مورد استناد در این بخش، مؤید نکات دیگری نیز هستند. با مشاهده نمونه­های فوق و بحث درباره آن­ها، پیکره­های رایج از فرشتگان که با تاج و بال به نمایش در می­آمدند، می­توانند متعلق به جنیان و پریان نیز باشند. پریان نیز خود بر طبق آنچه در فرهنگ­های واژگان فارسی و در شعر بعضی ادیبان آمده، در بسیاری مواقع متعلق به زنانی زیبارو و نیک سیرت از خانواده جنیان هستند! این تشابه بصری، تنها یکی از چالش­های پیش رو در شناسایی و تشخیص دقیق فرشتگان در نگارگری ایران است. زیرا واژگان دیگری همچون ملائک، رسول و روح الأمین نیز برای این پیکره­های شبیه به هم مورد استفاده قرار گرفته­ است. از سوی دیگر، شرایط خاص برخی از داستان­ها نیز باعث شده تا تصویر فرشتگان و ملائک در قالبی کاملاً زمینی به تصویر دربیاید. داستان ملاقات حضرت ابراهیم (ع) با سه رسول آسمانی و همچنین سرانجام هاروت و ماروت، دو نمونه از این تصاویر هستند که پیکره فرشتگان به هیچ عنوان با مشاهده صرفاً بصری نگاره قابل تشخیص نیست. به این ترتیب، شباهت بصری فرشتگان رایج در نگارگری با برخی جنیان و پریان و همچنین زمینی و انسانی تصویر شدن برخی از آن­ها از چالش­ها و موانع شناسایی و تشخیص پیکره فرشتگان در نگارگری ایران است. چالشی که بهترین و ساده­ترین راه حل آن، مراجعه به متون متعلق به هر تصویر است.
فصل چهارم:
فرشتگان در متن و تصاویر شاهنامه فردوسی
۱-۴- شاهنامه فردوسی
منظومه حماسی شاهنامه که توسط حکیم ابوالقاسم فردوسی در قرون ۴ و ۵ هجری قمری شکل گرفته شامل داستان­ها و اساطیری از آغاز شکل­ گیری تمدن ایرانی تا پایان دوره ساسانی است. شاهنامه علاوه بر محسنات و فواید بی‌شمار ادبی، اساطیری و تاریخی، از لحاظ پرداختن به بخش اعظم آداب و رسوم و سنن و عقاید دیرینه فرهنگ کهن و جاودان مردم ایران نیز، شامل بسیاری از مطالب آموزنده و عبرت‌آموز اخلاقی، اجتماعی، مذهبی و دیگر مباحث انسانی است که بر ارزش معنوی آن افزوده و آن را بیش از حد معمول، مقبول طبع مردم صاحب­نظر گردانیده است، تا آنجا که می‌توان قسمت‌هایی از آن را آیینه‌ عبرت و گنجینه پند و حکمت دانست و خواندن آن را برای تهذیب اخلاق و بیداری مردم لازم شمرد.
فردوسی از معتقدان حقیقی آیین مقدس اسلام بوده و چنان که از فحوای سخنش بر می‌آید با قرآن و حدیث نیز آشنایی داشته و اصول اخلاقی اسلامی را که منشا‌ء عقلانی دارد سرلوحه کار خویش می‌دانسته است. در نگاه شاهنامه، وظیفه انسان در گیتی، مبارزه با پلیدی و تمام مظاهر آن از طریق انجام دادن کارهای نیکو است، و معنای نیکی نیز در نهایت چیزی جز کار خوب همراه با راستی و یاری به آبادانی جهان نیست. شاهنامه سرشار از اندیشه های بلند است، درس خداپرستی و دینداری است و ما را به مهر وصی و نبی فرا می­خواند. شاهنامه فردوسی مشحون از معانی و مفاهیم قرآنی و اسلامی است. فردوسی آموزگار اخلاق، راستی و درستی، پاکی و پاکدامنی، پاک سخنی، شجاعت، عدالت و تقوا و پرهیز از دروغ و ظلم و ستم و هوا پرستی است، و مکرر ما را به ناپایداری دنیا اندرز می­دهد. از میان شخصیت­های شاهنامه، رستم یگانه قهرمان آرمانی فردوسی و مردم ایران است، سراسر نبردهای شاهنامه به­ ویژه در بخش پیشدادی-کیانی به انگیزه آگاهانه پیکار با بدی انجام می‌گیرد.
رستم چونان نماد همه جامعه ایران، همچون بهمنی است که پیکارها و برخوردها و رنج­ها نه تنها او را نمی‌فرساید، بلکه هر دم بر شکوه و نیروی او می‌افزاید و او را پیشتر به جلو می‌راند. در کردار این پهلوانان اتکای آدمی به یزدان برای پیشبرد نیکی که اندیشه‌ای است اسلامی به وضوح آشکار است. فردوسی شاعری است که نه تنها نزد خواص محترم و ارجمند است، بلکه بزرگان ادب فارسی نیز از او با عنوان حکیم فردوسی یاد کرده ­اند اما در عین حال عامه مردم دوست­دار او بوده ­اند و شعرش را می شنیده­اند و از شعرش لذت می برده­اند. مسأله­ای که شاید در مورد هیچ یک از شاعران دیگر ما صدق نکند این است که فردوسی در ابعاد زیادی وارد زندگی اجتماعی ما شده است: او در ورزش، در نقاشی، آداب و رسوم و در امثال و حکم ما حضور دارد. سرتاسر شاهنامه فردوسی لبریز از مبارزه خیر و نیکی با شر و پلیدی است. مبارزه با دیوها و اهریمنان و نکوداشت حق و حقیقت، بخشی از موضوعاتی است که می توان مصداق آن را در قرآن مجید یافته و مورد بررسی قرار داد. برخی از پادشاهان پیشدادی و همچنین افرادی چون فریدون، کاوه، ایرج، سیاوش، کیخسرو، زال و رستم دستان دارای خصلت­های ویژه اولیاء و انبیاء خدا و همچنین جهادگرانی برای آرمان­های نیکوی الهی هستند.
فردوسی در ابتدای شاهنامه، پس از یاد خداوند و ستایش او،‌ به یاد خرد می‌پردازد و آن را یکی از بهترین داده‌های خداوند قلمداد می­ کند. گفتار اندر آفرینش عالم و سپس آفرینش مردم، آفتاب و ماه، مطالب دیگری هستند که فردوسی به آن پرداخته و با یادآوری آن، انسان‌ها را به تفکر در این نعمت‌ها فراخوانده است. ستایش پیغمبر و اشاره به ولایت حضرت علی‌(ع) مرحله بعدی سخن فردوسی است، فردوسی دنیا را مانند دریایی پرموج می‌داند که تنها کسانی که خود را به کشتی اهل‌بیت رسانده‌اند از این دریای پرتلاطم نجات خواهند یافت. پس از آن، فردوسی با گفتار درباره فراهم آوردن این کتاب و ذکر داستان دقیقی شاعر و ابومنصور و همچنین ستایش از سلطان محمود غزنوی (که برای حفظ و باقی ماندن شاهنامه آن را به این شاه تقدیم کرده بود) به آغاز داستان‌های شاهنامه می‌پردازد.
داستان­های شاهنامه را می­ شود در سه بخش خلاصه کرد: بخش اول شامل دوره حکومت شاهان اساطیری است که با شروع جهانداری کیومرث آغاز و با فریدون پایان می­پذیرد. دوره دوم از شاهنامه به حکومت شاهان کیانی تعلق دارد و با درخشش پهلوانان ایران زمین، از جمله رستم دستان همراه شده است. بخش سوم شاهنامه نیز با ناپدید شدن کیخسرو (آخرین شاه کیانی) در برف آغاز شده و آن را با نام دوره تاریخی می­شناسیم، دوره­ای که تاحدودی با واقعیات تاریخی مطابقت داشته و قابل انطباق است.
۲-۴- فرشتگان در متن شاهنامه فردوسی
واژه مَلَک که در قرآن کریم به فرشتگان اطلاق می­ شود، در شاهنامه فردوسی کاربردی نداشته است. اما نزدیک­ترین اصطلاحات رایج در قرآن کریم که به موضوع ملائک اشاره داشته است و بین قرآن کریم و شاهنامه فردوسی نیز مشترک است، واژه ­هایی از قبیل جبرئیل، اسرافیل و هاروت بوده­ است. نام «جبرئیل» تنها یک بار در شاهنامه فردوسی آورده شده، و آن یک ­بار نیز نه در متن داستان­های شاهنامه، بلکه پیش از شروع داستان جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب، و ذیل مدح سلطان محمود غزنوی آورده شده است: «اندر ستایش سلطان محمود{غزنوی}». در این ابیات گفته شده که خدای جهان و جبرئیل یار و پشتیبان سلطان محمود هستند:
«تنش زورمند است و چندان سپاه/ که اندر میان باد را نیست راه
پس لشکرش هفتصد ژنده پیل/ خدای جهان یارش و جبرییل
همی باژ خواهد ز هر مهتری/ ز هر نامداری و هر کشوری
اگر باژ ندهند کشور دهند/ همان گنج و هم تخت و افسر دهند
که یارد گذشتن ز پیمان اوی/ وگر سر کشیدن ز فرمان اوی
که در بزم گیتی بدو روشن است/ به رزم اندرون کوه در جوشن است
ابوالقاسم آن شهریار دلیر/ کجا گور بستاند از چنگ شیر
جهاندار محمود کاندر نبرد/ سر سرکشان اندر آرد به گرد» (فردوسی، ۱۳۸۷: ۷۴۳).
اما اشاره به «اسرافیل» در شاهنامه فردوسی، در ذیل داستان­های مربوط به اسکندر است. اسرافیل در داستان اسکندر و در جریان  سفر او به ظلمات و یافتن آب حیات، بر سر کوهی با اسکندر دیدار می­ کند و او را به پرهیز از حرص و جهان­گشایی فرا می­خواند:
«سکندر چو بشنید شد سوی کوه/ به دیدار بر تیغ شد بی گروه
سرافیل را دید سوری به دست/ برافروخته سر ز جای نشست
پر از باد لب دیدگان پر ز نم/ که فرمان یزدان کی آید که دم
چو بر کوه روی سکندر بدید/ چو رعد خروشان فغان برکشید
که ای بنده آز چندین مکوش/ که روزی به گش آیدت یک خروش
که چندین مرنج از پی تاج و تخت/ به رفتن بیارای و بربند رخت
چنین داد پاسخ بدو شهریار/ که بهر من این آمد از روزگار
که جز جنبش و گردش اندر جهان/ نبینم همی آشکار و نهان
از آن کوه با ناله آمد فرود/ همی داد نیکی دهش را درود» (فردوسی، ۱۳۸۷: ۱۱۵۶).
نام «هاروت» نیز یک بار در شاهنامه فردوسی به کار رفته است. این مَلَک نه در متن داستان­های شاهنامه، بلکه با یک تعبیر ادبی و به شکل «نیرنگ­سازی هاروت» درجایی که فردوسی از اثرات مِی و چنگ صحبت می­ کند، با بیت قبلی خود همنشین شده است:
«جهان چون گذاری همی بگذرد/ خردمند مردم چرا غم خورد
گهی می­گسارید و گه چنگ ساخت/ تو گفتی که هاروت نیرنگ ساخت
دلم بر همه کام پیروز کرد/ که بر من شب تیره نو روز کرد» (فردوسی، ۱۳۸۷: ۶۰۴).
اما به طور جداگانه نام فرشته هم در شاهنامه فردوسی آمده است. ولی در اکثر این موارد، اشارات به فرشته در متن داستان نبوده و فرشته در آن شخصیت خاصی را برعهده نداشته است. اشارات صورت گرفته به نام فرشته در شاهنامه فردوسی، مانند اشاره به نام جبرئیل و هاروت، بیشتر برای اشارات و صناعات ادبی کاربرد داشته است:
«فریدون فرخ فرشته نبود/ ز مشک و ز عنبر سرشته نبود
به داد و دهش یافت آن نیکویی/ تو داد و دهش کن فریدون تویی» (فردوسی، ۱۳۸۷: ۴۵).
اما در چند مورد، استثناهای جالبی نیز وجود دارد. مثلاً جایی که به واژه فرشته، به­عنوان کسی که جان را از بدن خارج می­ کند اشاره شده است:

تعرض‌های کلامی‌و غیر‌کلامی

مورد سوء استفاده قرار گرفتن

مورد ظلم واقع شدن

آسیب دیدن به هر شکلی که فرد خودش مقصر نباشد

خیانت

آنچه از تعاریف مختلف زنان از قربانی‌شدن و مشاهده سبک‌زندگی نمونه‌ها در جداول کدگذاری‌های اولیه(کدگذاری‌های باز) که در جدول مفاهیم قربانی‌شدن مفهوم سازی شده‌است، به دست می‌آید علاوه بر تعریف قربانی‌شدن توسط زنان یک نوع تقسیم بندی نیز در خصوص تعریف قربانی‌شدن در سبک‌های زندگی مختلف می‌توان مشاهده کرد. به طور مثال بی‌سرپرست شدن، گذشت کردن به خاطر خواسته دیگران یا فدا شدن به خاطر دیگران و از دست دادن آرزوها بیشتر تعریفی است که افراد محافظه‌کار و مصلحت‌اندیش از قربانی‌شدن ارائه دادند که در زمره مفهوم«حرمان زندگی (گذشته و آینده بر باد رفته)»قرار می‌گیرد.
همچنین مواردی نظیر اجبار به کاری یا چیزی، عدم‌اشتغال، محدودیت فردی، جمعی و ساختاری، مطیع تصمیم دیگران بودن از تعاریفی است که بیشتر توسط افرادی با سبک زندگی جسور و مصلحت‌اندیش مطرح شده‌است. این موارد در زمره مفهوم «سلب منابع و اختیارها» جای می‌گیرد.
همچنین تعریف قربانی‌شدن به مثابه تجاوز جنسی، تعرض‌های کلامی و غیر‌کلامی، مورد سوء استفاده قرار گرفتن، مورد ظلم واقع شدن، آسیب دیدن به هر شکلی که فرد خودش مقصر نباشد و خیانت که در زمره مفاهیم«آسیب‌های حوزه جرم‌شناسی قرار می‌گیرند »نیز بیشتر از تعاریفی است که مصلحت‌اندیشان و در تعداد اندکی موارد محافظه‌کاران و جسورها از آن‌ها یاد کرده‌اند.

جمع‌بندی: سبک‌زندگی و تعریف قربانی‌شدن

با عنایت به آنچه پیشتر گفته شد خط‌کشی دقیقی نمی‌توان بین تعریف و مفهوم قربانی‌شدن در انواع سبک‌زندگی کشید. لذا به صورت کاملاً نسبی می‌توان در خصوص نمونه‌های مورد مطالعه چنین دسته‌بندی ارائه کرد:
سبک‌زندگی جسورانه: علاوه بر اینکه تعریف آن‌ها در سایر مفاهیم قربانی‌شدن نیز دیده می‌شود ولی بیشترین افراد سلب منابع و اختیارها را به عنوان تعریف قربانی‌شدن دانسته و قربانی‌شدن را به مثابه «سلب منابع و اختیارها» فرد تعریف کرده‌اند.
سبک‌زندگی محافظه‌کارانه: این دسته از افراد بیشتر در تعریف قربانی‌شدن از مفهوم «حرمان زندگی (گذشته و آینده بر باد رفته)» یاد می‌کنند. هرچند در بین نمونه‌های این تحقیق مواردی هم بوده‌اند که از سایر مفاهیم مثل سلب منابع و اختیارها و آسیب‌های حوزه جرم‌شناسی یاد کنند.
سبک‌زندگی مصلحت‌اندیشانه: در سبک‌زندگی مصلحت‌اندیش ترکیبی از انواع قربانی‌شدن دیده می‌شود. تعرض‌های کلامی و غیر‌کلامی، محدودیت‌های ساختاری، از دست دادن آرزوها، مورد ظلم و سوء استفاده واقع شدن و آسیب دیدن به هر شکلی در این دسته قرار گرفته است. ایشان هر سه دسته از مفاهیم قربانی‌شدن را در تعریف قربانی‌شدن به کار می‌برند. حرمان زندگی، سلب اختیارها و منابع و حوزه جرم‌شناسی همه در تعریف این دسته از زنان جای دارد.

قربانی‌شدن زنان در زندگی
تعریف زنان از مفهوم قربانی‌شدن برگرفته از زندگی و تجربه‌های‌شان در زندگی است. به‌طوری که هر یک خود را قربانی چیزی می‌دانستند. با اینکه مواردی هم بودند که احساس قربانی‌شدن نداشتند و خود را قربانی چیزی نمی‌دانستند ولی کسانی که خود را قربانی مسائل مختلف بدانند اکثریت قریب به اتفاق مشارکت کنندگان در مصاحبه‌ها را تشکیل می‌داد. هرچند آنچه در پی می‌آید با تعریف مفهوم قربانی‌شدن توسط مشارکت کنندگان بی‌ارتباط نیست ولی نتایج به دست آمده ناشی از این سؤال است «آیا تا کنون خود یا اطرافیانتان قربانی شده‌اید؟ اگر بلی قربانی چه چیز؟». در این قسمت اقدام به کدگذاری‌های باز و انتخابی شده و شرایط علی در کدگذاری انتخابی استخراج گردید.
به طور کلی زنان خود و یا اطرافیان خود را قربانی مواردی نظیر سادگی و عدم مهارت‌های اجتماعی و شغلی، تغییر قوانین و سیاست‌های کشور، اعتیاد، افکار و عوامل غلط جامعه، پیشنهادات بی‌شرمانه، تجاوز، تصادف جاده‌ای، تصمیم دیگران، تعرض‌های کلامی‌و غیر‌کلامی‌مردان، جنگ، خیانت همسر و ارتباطات موازی(شرعی و غیر‌شرعی)، دزدیده شدن، سلطه مردانه، ارتباط با جنس مخالف، نگاه به عنوان دیگری به زنان(ابژکتیو)، طلاق، عدم‌اشتغال و درآمد، عدم اعتماد به زنان، عدم توانایی انجام نقش زنانه، عواطف مادرانه، عورت‌نمایی، کیف‌قاپی، مسائل خانوادگی، نادیده گرفته شدن و مشکلات وسایل نقلیه می‌دانند در این قسمت ۳۰ کد باز استخراج شد.
در کد گذاری محوری و انتخابی این کدها به سه کد تقلیل یافت. به طور کلی زنان قربانی سه چیز هستند:۱) نگاه جنسیتی به آن‌ها^[۵۰]، وجود سلطه مردانه، و ساختارهای معیوب جامعه نظیر ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی، فرهنگی و ساختارهای شهری.(مراجعه شود به نمودار شماره‌۳۷).
در نهایت مانند سایر قسمتهای این بخش در یک جعبه جمع‌بندی‌ای از ارتباط سبک‌زندگی و مصادیق قربانی‌شدن زنان ارائه شده‌است.
جدول شماره ۳۶٫ قربانی‌شدن زنان در زندگی

زنان خود را قربانی موارد ذیل می‌دانند(نمونه‌ها)

کد باز

اعتقادی به قربانی شدن ندارم. بیشتر برای هیجان دادن به یک مسئله ای این لغت را استفاده می کنند(مورد شماره ۳۷، ۲۱ ساله، کافه دار، سبک‌زندگی جسورانه)

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

قربانی نشدم

بله، قربانی حرف‌هایی که درباره ام زده اند و نتوانسته ام از خودم دفاع کنم(مورد شماره ۱۱، ۱۹ ساله، دانشجو، سبک‌زندگی جسورانه).

۲-۴-۲۶- عوامل تسهیل کننده اقتدارگرایی
در حوزه خانواده، حاکمیت اندیشه “مردسالارانه” مبنا قرار گرفته شده‌ است. فرض ما بر این است که یکی از مبانی حاکمیت الگوی اقتدارگرا در خانواده‌ها در تحکیم “پدرسالاری” نهفته‌ است و تحقیر و فرودست دانستن زن و برتر تلقی کردن مرد ابزار مناسبی برای تحمیل این الگو بوده ‌است (کدیور،۱۳۸۱: ۲۹-۳۰ ).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نظام اقتدار مردانه‌ای که از راه نهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زنان خود را زیر ستم و سرکوب قرار می‌دهد (گاهی به جای واژه مرد سالاری واژه پدرسالاری را به کار می برند که درست به نظر نمی‌رسد چون مفهوم آن تنها به جنبه‌هایی از این نظام اقتدار مردانه و به گروهی از مردان محکوم می‌کند) قدرت مردسالاری از آنجا نشات می‌گیرد که مردان به منابع و امتیازات ساختاری قدرت در درون و بیرون از خانه دسترسی بیشتری دارند و واسطه تقسیم آن‌ها در جامعه اند (آبوت و والاس،۳۲۴:۱۳۸۱).
بر مبنای تحقیقات به عمل آمده در جوامعی که برابری بیشتری بین افراد وجود دارد و در تقسیم نقش‌های جنس‌ها انعطاف بیشتری به چشم می‌خورد، الگوی خانوادگی غالبا خشکی و انعطاف پذیری کمتری دارد و مناسبات مبتنی بر قدرت با اجبار و فشار زشت شمرده می‌شود. عکس این مساله نیز صادق است (کدیور،۱۳۸۱: ۳۰ ).
قدرت مرد و تسلیم زن، از همان قدیم الایام بیشتر متکی به اعتقاد بوده ‌است؛ اعتقاد به‌ اینکه چنین تسلیمی قاعده طبیعی امور است. بخشی از این باور زاده تعلیم و تربیت خاصی بود که می دادند- تعلیماتی که در خانه، در مدرسه و در کلیسا درباره نقش اصلی زن در نظام اجتماعی و در مقابل خانواده داده می‌شد بخش عمده ‌این سرسپردگی و کم و بیش به طور قطع بخش اعظم آن ناشی از قبول محض چیزی بوده که اجتماع و فرهنگ از دیرباز برحق و پسندیده یا به اصطلاح ماکس وبر رابطه پدرمندانه معهود میان حاکم و محکوم، دانسته ‌است. در مجموع این اطاعت شرطی زن از مرد زاده باور است، اعتقاد به‌اینکه خواست مرد نسبت به ابراز خواست ناحق خود او ارجح است و اعتقاد متقابل مرد به ‌اینکه به علت مرد بودن و داشتن خصوصیات جسمی و روحی مردانه حق سلطه بر زن دارد. ماهیت تلاش‌هایی که امروزه برای آزادی بخشی زنان می‌شود-نهضت آزادی زنان- گواه همین قدرت باور است. قدرت کیفر دهنده مردان، از جمله حق ایراد تنبیه بدنی یا روحی شوهر نقد شده‌ است. باا فزایش امکانات شغلی برای زنان در خارج از محیط خانه و با افشای تبعیض‌های شغلی که زن را در مشاغل پست‌تر نگه می‌دارد، خواسته شده‌ است که زنان سیر اعمال قدرت پاداش دهنده مرد نباشند. ولی بخش عمده کار این نهضت مبارزه با باور بوده‌ است، اعتقاد به‌اینکه تسلیم و تمکین کاری بقاعده و پسندیده و دست کم مقتضی است. اعتبار بخشیدن دوباره به ‌این باور پافشاری بر چیزهایی که ارزش‌های خانه، خانواده و مذهب خوانده می‌شوند- خود محور تلاش‌ها و خواست‌های کسانی بوده که سد راه نهضت و مذهب خوانده می‌شوند- خود محور تلاش‌ها و خواست‌های کسانی بوده که سد راه نهضت آزادی زن شده‌اند و شاید نقش زنان در این جمع بیش از مردان هم بوده است (گالبرایت،۱۳۸۱: ۲۸-۲۹).

۲-۴-۲۷- تعاریف نظری و عملیاتی متغیر وابسته

در این تحقیق، مفاهیم در دو دسته از هم منفک خواهند شد: مفهوم احساس قدرت زنان در خانواده بعنوان متغیر وابسته تحقیق و میزان مهریه به عنوان متغیر مستقل تحقیق در نظر گرفته ‌میشود که به عنوان منبع قدرت روی احساس قدرت زنان تاثیر دارد.
متغیر وابسته: احساس قدرت زنان
قدرت عبارت است از توانایی فرد در دستیابی به اهداف فردی و کنترل وقایع از طریق کنش عمدی. هم‌چنین مفهوم قدرت در خانواده دارای وجوه عینی و ذهنی است. به‌طور خلاصه، پس از بررسی نظرات اندیشمندان پیرامون قدرت در خانواده و پس از جمع‌بندی می‌توان اظهار داشت که نظریه‌پردازان، مفهوم قدرت در خانواده را در سه بعد ملاحظه کرده‌اند که این سه بعد در تعریف مسئله ‌استخراج و عناصر آن به شرح ذیل است:
- حوزه قدرت:
قدرت در خانواده دارای قلمرو و حوزه‌های متفاوتی است. به زعم بسیاری از نظریه‌پردازان قدرت در خانواده دارای قلمروهایی نظیر، قدرت در امور اقتصادی، روابط اجتماعی، تربیت فرزندان و تعیین موالید است.
- ساخت قدرت:
منظور از ساخت قدرت در خانواده، الگوهای روابط قدرت حاکم بر خانواده است. الگوهای روابط قدرت در خانواده را به دو بخش عمده یعنی رابطه از نوع متقارن (دوسویه یا برابرانه) و روابط از نوع نامتقارن (یک‌سویه یا نابرابر) تقسیم کرد‌ه‌اند. در روابط از نوع متقارن به مشارکت زن و شوهر در تصمیم‌گیری‌های زندگی خانوادگی توجه می‌شود و وجه دیگر حاوی عرصه و قلمروهای تعیین شده برای تصمیم‌گیری‌های زن و شوهر است و در روابط از نوع نامتقارن عمدتا شکل‌های سلطه یا حاکمیت شوهر و زن مورد توجه قرار گرفته‌ است.
- نحوه اعمال قدرت:
اندیشمندان نحوه اعمال قدرت (وادار کردن به رفتار) و یا به عبارتی استراتژی برخورد را در چهار وجه مورد ملاحظه قرار داده اند. صرفنظر از حوزه خانواده، پارسونز شیوه اعمال قدرت را در وارد کردن افراد در چهار وجه “مجاب‌سازی"، “اجبار"، “فعال کردن تعهد” و تحریک” دیده است. در حوزه خانواده بسیاری از محققان بر اساس یافته‌های تحقیقات خود نحوه اعمال قدرت و وادار کردن را بطور کلی در چهار وجه منابع اطلاعاتی، هنجاری، زور و پاداش دیده اند که نهایتا شیوه‌های اعمال قدرت با ادغام وجوه فوق، به یک تقسیم بندی می‌توان رسید، که مبنای اعمال شیوه قدرت در خانواده را براساس مجاب سازی یا مجبورسازی یکدیگر مورد بررسی هستند. در شیوه مجاب سازی، مکانیسم های عمده کاربرد منبع اطلاعات و استدلال برای یکدیگر برجسته‌ است و در شیوه مجبور سازی، مکانیسم های عمده منبع زور و اجبار کردن برجسته ‌است.
متغیر وابسته در این پژوهش، احساس قدرت است که با ارائه تعریف نظری و عملیاتی به نحوه سنجش آن می‌پردازیم:
تعریف نظری: قدرت از نظر وبر امکان تحمیل اراده‌ی یک فرد بر رفتار دیگران است وی قدرت را چونان شانسی که یک فرد در بطن روابط اجتماعی موفق شود خواست شخصی‌اش را در برابر مقاومت‌ها به کرسی بنشاند، تعریف می‌کند (وبر،۱۳۶۷: ۱۳۹). اما به طورکلی منظور از احساس قدرت، توانایی روحی و روانی فرد در تسلط بر امور، دستیابی به اهداف فردی و کنترل وقایع است.
تعریف عملیاتی: برای سنجش قدرت از شاخص تصمیم‌گیری در امور شخصی و نیز زندگی مشترک استفاده می‌شود. گویه‌هایی در مورد تصمیم‌گیری در امور شخصی و خانوادگی طراحی می‌شود.
تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مستقل
متغیرهای مستقل متغیرهایی هستند که در جریان پژوهش بر دیگر متغیرها تاثیر می‌گذارند.
میزان مهریه:
تعریف نظری: مهر عبارت است: “مالی که مرد برای عقد نکاح به همسر خود تملیک می نماید؛ به عبارت دیگر، مهر مالی است که به مناسبت عقد نکاح، مرد ملزم به دادن آن به زن می‌شود.”
به نظر می‌رسد بین بالا رفتن میزان مهریه در هنگام ازدواج و احساس قدرت زنان رابطه وجود دارد.
دوره زندگی:
تعریف نظری: برناردز دوره زندگی را تصویری از زندگی فرد برحسب رویدادهای مهمی که در طول زندگی‌اش رخ می‌دهد؛ مانند تولد، ازدواج، پدر یا مادرشدن و مرگ تعریف ‌کرده ‌است (برناردز، ۱۳۸۴: ۳۳۸). بهنام نیز سال‌های زندگی را به چهار دوره‌ی اساسی تقسیم می‌کند؛ کودکی، جوانی، بزرگسالی و پیری (بهنام،۱۳۸۳: ۱۱۳). این مفهوم به نحو مناسبی پیوند بین تغییر در خانواده را با تغییرات فردی نشان می‌دهد.
تعریف عملیاتی: ما در این بررسی، مراحل مختلف زندگی زنان متمرکز بر دوره‌های مختلف زندگی آن‌ها را به ۸ مرحله مجرد شاغل، مجرد غیرشاغل، متاهل شاغل، متاهل غیرشاغل، بی‌همسر در اثر طلاق شاغل، بی‌همسر در اثر طلاق غیرشاغل، بی‌همسر در اثر فوت شاغل، بی‌همسر در اثر فوت غیرشاغل تقسیم‌ می‌کنیم. این مراحل از آن‌رو که زنان را درگیر جریانات یا نقش‌های اجتماعی خاصی می‌کند بررسی می‌شوند.
تحصیلات:
تعریف نظری: انتقال دانش از یک نسل به نسل دیگر به وسیله آموزش مستقیم.
تعریف عملیاتی: تحصیلات در این پژوهش بر اساس آخرین مدرک تحصیلی فرد که از آموزش و پرورش دریافت‌ کرده ‌است با طرح سوالی از او پرسیده ‌می‌شود؛ پاسخگو در سوال دو با انتخاب یکی از گزینه‌های بی‌سواد- ابتدایی- زیردیپلم- دیپلم و فوق‌دیپلم- لیسانس- فوق‌لیسانس و دکترا و سایر به سوال پاسخ می‌دهد و به صورت متغیر رتبه‌ای سنجیده‌ می‌شود.
اشتغال:
تعریف نظری: هر نوع فعالیت فکری یا بدنی که مطابق قوانین کشور و عرف غیرمجاز نباشد و برای کسب درآمد (نقدی یا غیرنقدی) صورت می‌گیرد و نتیجه آن تولید کالا یا انجام خدمات باشد (سفیری، ۱۳۷۷: ۱۱۰).
تعریف عملیاتی: شاغل کسی است که در ازای فعالیت خود مزدی دریافت می‌کند؛ با این تعریف در این پژوهش زنان خانه‌دار و دانشجویان شاغل محسوب نمی‌شوند. غیرشاغل کسی است که در سنین فعالیت باشد اما به کار اقتصادی برای کسب درآمد مشغول نباشد. سوال سه پرسشنامه برای این منظور طراحی شده ‌است.
درآمد:
تعریف نظری: درآمد به دستمزدها و حقوقی که از مشاغل مزدبگیر و حقوق‌بگیری به دست می‌آید، گفته‌ می‌شود (گیدنز،۱۳۷۹: ۲۴۸).
سرمایه اقتصادی:
تعریف نظری: در نظریه بوردیو یعنی همان در اختیار داشتن ثروت و پول تعبیر شده ‌است.
تعریف عملیاتی: سرمایه‌ی اقتصادی شامل سرمایه‌های مالی، میراث منقول و غیرمنقول، دارایی‌های گوناگون و غیره.
پشتوانه اجتماعی:
تعریف عملیاتی: داشتن سرمایه اقتصادی یک ارزشی است که احساس احترام را دربین دیگران و هم چنین خانواده همسر و همچنین نوعی ارزش و شخصیت و احساس امنیت را برای شخص ایجاد می کند.
فصل ۳

روش شناسی

مقدمه

روش‌شناسی در اجرای یک پژوهش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. انتخاب روش تحقیق در ارتباط تنگاتنگ با موضوع و ماهیت پژوهش قرار دارد. به‌نظر می‌رسد که در این پژوهش با توجه به پرسش تحقیق و پیش‌بینی‌های نظری، نمی‌توان با اتکا به یک روش به نتایج مورد نظر دست یافت. بر این‌ اساس، هم اکنون با توجه به رویکردهای متفاوت و گاه متباینی که در مبانی نظری تحقیقات اجتماعی وجود دارد تلاش می‌شود تا تحقیق به بخش‌های مختلف تقسیم شده و در هر گام از بخشی از آن استفاده می‌شود.

۳-۱- روش‌شناسی

در این پژوهش برای نیل به اهداف تحقیق، از مدل زیر استفاده می‌شود.

1. 1. مرحله مطالعات کیفی: که در خلال آن سعی می‌شود تا به درون فهمی و درک مناسب و درست از زندگی جاری و روزمره زنان که متناسب با آن میزان مهریه و احساس قدرت زن شکل می‌گیرد، دست یابیم.

1. 1. مرحله دوم یا استفاده از روش پیمایش برای نیل به شناختی کلی، درخصوص طیف‌های مورد بررسی و به منظور کمی‌کردن قابل استفاده خواهد بود.

ت)سرمایه گذاری از محل سرمایه و ذخایر و تحصیل پوشش اتکایی در خصوص بیمه نامه های صادره.
۲-۴۳-۲ اهداف شرکت
۱٫تعمیم و گسترش فرهنگ بیمه در بین اقشار مختلف جامعه.
۲٫محافظت از سرمایه های ملی و حمایت از صاحبان صنایع و سرمایه و افراد جامعه و نیز کمک به انجام سرمایه گذاری های مختلف در کشور از طریق ارائه پوشش های مناسب و مورد نیاز بیمه ای
۳٫معرفی انواع پوشش های جدید بیمه ای رایج در کشورهای پیشرفته صنعتی و آمادگی برای عرضه آنها
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۴٫ایجاد روابط سازنده با بیمه مرکزی ایران و همکاری با شرکت های بیمه دولتی و خصوصی و تبادل تجربیات با آنها.
۵٫تحقق امر مشتری مداری از طریق مکانیزاسیون کامل کلیه فرآیندها و مراحل انجام کار به منظور سرعت بخشیدن به ارائه خدمات به بیمه گذاران.
۶٫کمک به توسعه بازار بیمه کشور از طریق انجام پژوهش های بازاریابی و انجام پژوهش های بازاریابی و توسعه شبکه فروش در تهران و استانها.
۲-۴۳-۳ تعهدات بیمه کارآفرین
-جبران خسارت های ناشی از خطر های بیمه شده
-پرداخت هزینه های پیشگیری ازگسترش خسارت
-پرداخت هزینه های نقل مکان ضروری به منظور نجات مورد بیمه
-ارائه خدمات مشاوره،مدیریت ریسک و ایمنی.
۲-۴۴ چشم انداز آینده بازار بیمه های زندگی
در پی تاکید بیمه مرکزی بر ضرورت فعال تر شدن شرکت های بیمه داخلی در رشته بیمه های زندگی، ایجاد نمایندگی های ویژه بیمه های زندگی در شرکت های بیمه و افزایش اطلاع رسانی و آگاه سازی در زمینه مزایای انواع بیمه های زندگی (عمر) که اکنون تنوع آن ها متناسب با نیازهای افراد و گروه های مختلف افزایش یافته، چشم انداز وسیع تری از توسعه آینده این رشته از خدمات بیمه، در دید بیمه گذاران قرار گرفته است. کوشش برای توسعه بیمه های عمر و زندگی در کشور، کوشش برای ارائه اطمینان بیمه گذاران به آینده با دغدغه های کمتر؛ برخورداری آن ها از پوشش بیمه، همچنین مشارکت آن ها در سود سرمایه گذاری های ناشی از حق بیمه های زندگی و کمک به توسعه اقتصادی و رفاه جامعه است.
۲-۴۵ پیشینه تحقیق
۲-۴۵-۱ تحقیقات داخلی
۱-مقاله ای تحت عنوان(بررسی تأثیر جنسیت بر میزان وفاداری مشتریان با بهره گرفتن از رویکرد بازاریابی رابطه مند)،مجله مدیریت توسعه و تحول،۱۳۸۹،توسط محمد تقی امینی و شهاب سهرابی به بررسی تأثیر جنسیت بر میزان وفاداری مشتریان پرداخته است.نتایج به دست آمده نشان می دهد که چهار عامل بازاریابی رابطه مند با وفاداری مشتری رابطه مستقیمی دارند.در میان گروه زنان در عوامل"اعتماد/وفاداری"و"تعهد/وفاداری"حساسیت بیشتری دارند و در این ۲ عامل نسبت به مردان وفادارتر می باشند.پس مشتریان زن ،وقتی بانک از اعتماد و تعهد بالایی برخوردار باشد،به نسبت مردان از خود وفاداری بیشتری نشان می دهند.در عامل رفع “تعارض/وفااری"مردان حساسیت بیشتری از خود نشان داده اند.در عامل"اطلاع رسانی/وفاداری"چون شیب برای هر دو گروه شیب منفی است تفاوت بین این دو گروه مشاهده نشد و جنسیت بر این عامل تأثیر گذار نبوده است.
۲-مقاله ای تحت عنوان( نگاهی نو در بازاریابی"بازاریابی رابطه مند")،مجله بانک و اقتصاد،۱۳۸۹،توسط مصطفی قاضی زاده،مرتضی احمدی و مرتضی حدادی نگاشته شده است.در این مقاله سعی شده است تا با شناخت گرایش بازاریابی رابطه مند به عنوان جدیدترین گرایش در بازاریابی و تشریع اجزای آن و محور بودن مشتری،به خروجی های این تفکر برای سازمان و مشتری به صورت متقابل پی برده شود
۳-تحقیقی با عنوان مقایسه اثر بازاریابی رابطه مند بر وفاداری مشتریان بانک های خصوصی و بانک دولتی(مورد مطالعه:بانک پارسیان و بانک ملی ایران)در دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۰توسط فرزانه مرادی با راهنمایی سید رضا جوادین در مقطع کارشناسی ارشد انجام شده است. دراین تحقیق پنج متغیر اعتماد،تعهد،ارتباطات،مدیریت تعارض و رضایت مشتری را به عنوان متغیر های پیش بینی کننده وفاداری مشتری مورد مطالعه قرار داد.بر مبنای نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ها نیز می توان گفت که بانک پارسیان در زمینه بنیان های بازاریابی رابطه مند نسبت به بانک ملی بالاتر بوده است در نتیجه می توان گفت بانک خصوصی پارسیان بیشتر در جهت حفظ روابط بلند مدت با مشتریان با رویکرد بازاریابی رابطه مند حرکت کرده است.با توجه به نتایج بدست آمده ادعا شده است که برنامه وفادارسازی مشتریان در بانک های دولتی و خصوصی می تواند تا حد زیادی مختلف باشد زیرا خواسته ها و انتظارات مشتریان از هر یک از این بانک ها تا حد زیادی متفاوت است.بنابراین مسأله مهمی که مدیران در بانک های دولتی و خصوصی باید توجه داشته باشند این است که الگوبرداری صرف بانک های خصوصی و دولتی از هم به منظور بهبود عملکرد ممکن چندان مثمر ثمر نباشد.
۴-تأثیر بازاریابی رابطه مند بر وفاداری مشتریان بانک سامان در شهر کرج،کاملیا کمالی نژاد،راهنما عبدالله نعامی،۱۳۸۹،دانشگاه پیام نور واحد کرج،هدف این تحقیق تبیین تأثیر بازاریابی رابطه مند بر وفاداری مشتریان بانک سامان و بیان چگونگی رابطه بین ابعاد بازاریابی رابطه مند شامل :تعهد،اعتماد،ارتباطات و کنترل تعارض با وفاداری مشتری می باشد.فرضیه های تحقیق ان شامل وجود رابطه معنی دار بین اعتماد و وفاداری مشتری،بین تعهد و وفاداری مشتری،بین ارتباطات و وفاداری مشتری و بین کنترل تعارض و وفاداری مشتری می باشد.جامعه آماری،مشتریان بانک سامان که با توجه به جامعه نا محدود ۳۸۶نفر تعیین شده بود و نتایج حاصله از تحقیق حاکی از وجود رابطه مستقیم معنی دار تعهد،اعتماد،کنترل تعارض و ارتباطات با وفاداری مشتری می باشد.
۲-۴۵-۲ تحقیقات خارجی
۱-مقاله ای تحت عنوان"Investigating effects of relationship marketing types in life insurers in Taiwan” ،۲۰۱۳ به بررسی اثر بازاریابی رابطه مند در بیمه های زندگی در تایوان می پردازد که هدف این مقاله ایجاد یک مدل است که برای شناسایی رابطه میان انواع بازاریابی رابطه،کیفیت خدمات و کیفیت روابط بر وفاداری مشتری می باشد.در این مطالعه داده ها با بهره گرفتن از مصاحبه و نظر سنجی از مشتریان خدمت جمع آوری شده است.در این مطالعه تمام فرضیات مورد تأیید واقع شدند.
۲–به علت اینکه هزینه جذب مشتریان جدید از هزینه نگهداری مشتریان قدیم بیشتر است،حفظ وفاداری مشتریان یک مورد اساسی برای شرکت ها است. مقاله ای تحت عنوان
“The effects of relationship quality and switching barriers on customer loyalty”,،۲۰۱۱ ،توسط چانگ تزر لیو و همکاران انجام گرفت.این تحقیق نشان می دهد که چگونه کیفیت خدمت و موانع تغییر روی وفاداری مشتریان اثر می گذارد.کیفیت خدمت شامل دو جنبه است:رضایت و اعتماد.برای ازمون مدل تحقیق از یک متدولوژی تحقیق نظرخواهی استفاده شده است.و برگه های نظر خواهی بین استفاده کنندگان موبایل در تایوان پخش شد.در کل ۳۱۱پرسشنامه با ارزش برگردانده شد که برای فرضیه ها مورد استفاده قرار گرفت و رضایت،اعتماد و موانع تغییر بر وفاداری اثر مثبت دارد.اینطور نتیجه شد که فعالیت و کیفیت خدمت بر رضایت اثر دارد وقتی که کیفیت خدمت بر اعتماد اثر دارد.
۳-اندوبیسی (۲۰۰۷)در پژوهشی با عنوان “بررسی اثر استراتژی بازاریابی رابطه مند بر وفاداری مشتری"در بانک های مالزی به این نتیجه دست یافت که چهار عامل کلیدی در بازاریابی رابطه مند تأثیر گذار است که عبارتند از ۱-اعتماد۲-تعهد۳-رابطه۴-رسیدگی به شکایات مشتریان بر وفاداری مشتریان
۴-مقاله ای تحت عنوان
“Importance of relationship marketing management in the insurance business in Albania”
،۲۰۱۲،توسط اِوِلینا بازینی و همکاران به تحریر در آمده است.سود شرکت ها توسط مشتریان وفادار افزایش میابد . هدف این تحقیق تأکید بر اهمیت مدیریت بازاریابی رابطه مند در صنعت بیمه در آلبانیا می باشد.
۵-مقاله ای تحت عنوان
“Understanding customer satisfaction and loyalty:An empirical study of mobile instand message in China”,۲۰۱۰
توسط Zhaohua Deng &Etal در این مطالعه هدف تعیین رضایت و وفاداری مشتریان است.یافته ها تصدیق می کنند که اعتماد،درک کیفیت خدمت،درک ارزش مشتری،شامل ارزش عاطفی به رضایت مشتریان به پیام فوری موبایل کمک می کند.نتایج همچنان نشان داد که اعتماد،رضایت مشتریان به طور مستقیم بر وفاداری مشتری اثر می گذارد.
فصل سوم
روش­شناسی پژوهش
مقدمه
هدف تمام علوم شناخت و درک دنیای پیرامون ما است. به منظور آگاهی از مسائل و مشکلات دنیای اجتماعی، روش های علمی، تغییرات قابل ملاحظه ای پیدا کرده اند. این روند ها و حرکت ها سبب شده است که برای بررسی رشته های مختلف بشری، از روش علمی استفاده شود.(ایران نژاد پاریزی، ۱۳۷۸، ۹).
هر تحقیق و پژوهشی با یک مسأله آغاز می­گردد. مسأله تحقیق موجب ایجاد سؤال­هایی در ذهن محقق گردیده و به ارائه فرضیه هایی منجر می­گردد. بنابراین وظیفه اصلی و اساسی هر محقق، آزمون برای تایید یا رد فرضیه ­ها است. برای پاسخ گویی به سؤال های تحقیق و نتیجه ­گیری در خصوص داده ­های جمع­آوری­شده در مورد تحقیق، ورودی اساس و پایه محقق می­باشد و در نهایت محقق بایستی با توجه به داده ­های گردآوری­ لشده در خصوص رد یا تایید فرضیه ­ها و پاسخ گویی به سؤال های بعدی اقدام نماید. اما همان­گونه که آشکار و محرز می­باشد، داده ­ها، اطلاعات خام و غیرقابل اتکایی می­باشند که جهت تبدیل­شدن اطلاعات قابل استفاده بایستی تحلیل گردند، تا با تبدیل داده ­ها به اطلاعات بتوان اقدام به تصمیم ­گیری نمود (نادری و سیف نراقی، ۱۳۷۴؛ ۷۵).
در این فصل به بررسی روش شناسی(متدولوژی)تحقیق می پردازیم. در همین راستا ابتدا اشاره ای به روش تحقیق نموده وآن را از نظر هدف و نحوه ی گردآوری داده ها تحلیل می کنیم. سپس جامعه آماری مورد بررسی را بیان نموده و همچنین در خصوص حجم جامعه آماری و روش نمونه گیری مطالبی را بیان می کنیم . در گام بعدی ابزار جمع آوری اطلاعات را بیان نموده و در نهایت در مورد روش تجزیه و تحلیل داده ها بحث می نماییم.
۳-۱ روش تحقیق
محقق پس از تهیه و تنظیم موضوع تحقیق باید در فکر انتخاب روش تحقیق باشد. هدف از انتخاب روش تحقیق، این است که مشخص گردد برای بررسی موضوعی خاص چه روش تحقیقی لازم است و محقق چه روش یا شیوه­ای را اتخاذ کند تا هرچه دقیق­تر و سریعتر به پرسش یا پرسش­های مورد نظر دست یابد.
با توجه به این که تحقیق حاضر، به جمع­آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه ­ها یا پاسخ به سؤال­های مربوط از وضعیت فعلی می ­پردازد، لذا روش تحقیق به کار رفته در این طرح، توصیفی از نوع پیمایشی است.
“تحقیق توصیفی” شامل مجموعه روش­هایی است که هدف آنها توصیف کردن شرایط یا پدیده ­های مورد بررسی است. اجرای تحقیق توصیفی می ­تواند صرفاً برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری­دادن به فرایند تصمیم ­گیری باشد (سرمد، بازرگان و حجازی، ۱۳۸۵؛ ۸۱).
هم چنین پژوهش حاضر بر مبنای هدف، پژوهشی کاربردی محسوب می­ شود. زیرا به کاربرد دانش ایجاد شده درعمل کمک می­ کند.
۳-۲ جامعه آماری
یک تحقیق علمی با هدف شناخت یک پدیده در جامعه آماری انجام می­ شود. به این دلیل، موضوع تحقیق ممکن است متوجه صفات، ویژگی­ها، کارکردها و متغیرهای آن یا این که متوجه روابط بین متغیرها، صفات، کنش و واکنش و عوامل تاثیرگذار در جامعه باشد.
هر توده­ای می ­تواند به صورت مجموعه ­ای از اشیا یا نمودهای یکنواخت بیان شود که در آن صورت به آن، یک جامعه آماری گفته می­ شود. جامعه آماری مانند مجموعه، یکی از مفاهیم اولیه بوده که آن را تعریف نمی­کنند، بلکه توصیف می­ شود. به این ترتیب، به مجموعه ­ای از اشیا یا نمودهایی که در یک یت چند خاصیت مشترکند، می­توان عنوان جامعه آماری داد (خاکی،۲۲۰ ،۱۳۹۱).
در تعریفی دیگر، جامعه آماری را می­توان به این صورت تعریف نمود: