یَاأیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواإِنَّ کَثِیرًامِّنَ الأَحبَارِ وَالرُّهبَانِ لَیَأکُلُونَ أَموَالَ النَّاسِ بِالبَاطِلِ وَ یَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ یَکنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الفِضَّهَ وَ لَا یُنفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ
ای کسانی که ایمان آورده اید ، بسیاری از دانشمندان یهود و راهبان ، اموال مردم را به ناروا می خورند ، و [ آنان را ] از راه خدا باز می دارند و کسانی که زر وسیم را گنجینه می کنند و آن را در راه خدا هزینه نمی کنند ، ایشان را از عذابی درد ناک خبر ده.
«در این آیه بشرهم به جای انذرهم آمده است ، زیرا بشارت همانا در کارهای پسندیده استفاده می شود و این جا مقصود عذاب و ویل است »^[۷۴]. « اصل ویل در لغت عذاب وهلاکت است ، و مصدر ی است که از آن فعل صرف نمی شود^[۷۵] ».مثل قول خداوند که فرمود: « فاهدوهم الی صراط الجحیم ^[۷۶].» وبه سوی راه جهنم رهبری شان کنید.در حالی که کلمه هدایت را برای جهنم استعاره می باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در این آیه مبارکه استعاره تصریحّیه در لفظ « فبشرهم » وجود دارد.
اکنون به شرح استعاره می پردازیم:
ارکان استعاره در آیه شریفه عبارتند از:
- مستعار : « فبشرهم »
- مستعارٌله : « أنذرهم » به معنی انذارشان کن .
- مستعارٌمنه : « فبشرهم » به معنی بشارتشان ده.
- جامع یا وجه شبه : آگاهی دادن.
شرح استعاره ی آیه به اعتبار گوناگون:
۳ – ۶ – ۱ . به اعتبار ذکر طرفین ( مصرّحه ، مکنیّه ) :
درآیه شریفه مستعارٌله« أنذرهم » به مستعارٌمنه « فبشرهم » یعنی بشارتشان ده تشبیه شده ومستعارٌله در آیه ذکرنشده بلکه مستعارٌمنه به صراحت ذکرشده ، به همین خاطر بدان استعاره مصرحّه یا تصریحیّه گویند .
۳ – ۶ – ۲ . به اعتبار واقع درماده ی طرفین (تحقیقیّه،تخییلیّه):
دراین آیه مستعارٌله « أنذرهم » یعنی انذارشان ده موضوعی خیالی و وهمی نیست بلکه امری معقول می باشد به همین بدان استعاره ی تحقیقیّه یا محقّقه گویند.
۳ – ۶ – ۳ . به اعتبار لفظ مستعار ( اصلیّه ، تبعیّه ) :
لفظ مستعار در این آیه « فبشرهم » فعل است پس به اعتبار فعل بودن ، بدان استعاره ی تبعیّه گویند.
۳ – ۶ – ۴ . به اعتبار جامع یا وجه شبه ( عامیّه ، خاصیّه ) :
مستعارٌله « أنذرهم » یعنی انذارشان کن و مستعارٌمنه « فبشرهم » یعنی بشارتشان ده وجامع آن دو ( آگاهی دادن ) ، موضوعی است که می توان به راحتی آن را تشخیص داد و نیاز به تفکر و اندیشیدن ندارد ، به همین خاطر بدان استعاره عامیّه گویند.
۳ – ۶ – ۵ . استعاره ی مصرّحه به اعتبار طرفین ( عنادیّه و وفاقیّه ) :
مستعارٌله « أنذرهم » یعنی انذارشان کن و مستعارٌمنه « فبشرهم » یعنی بشارتشان ده ، هردو موضوعی معنوی هستند و با هم در یک جا جمع می شوند به همین خاطر بدان ، استعاره ی وفاقییّه گویند.
۳ -۶ – ۶ . استعاره به اعتبار ملائمات ( مطلقه ، مرشّحه ، مجرّده ) :
« عذاب الیم » یعنی از ملائمات مستعارٌله « فبشرهم » یعنی بشارتشان ده است به همین خاطر بدان استعاره ی مجرّده گویند.
* پس نتیجه می گیریم که درآیه ی از سوره ی مبارکه توبه استعاره ی مصرّحه ، محقّقه ، تبعیّه ، عامیّه ، وفاقییّه و مجرّده وجود دارد.
۳-۷- سوره توبه آیه ۶۹
کَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ کَانُوا أَشَدَّ مِنْکُمْ قُوَّهً وَأَکْثَرَ أَمْوَالا وَأَوْلادًا فَاسْتَمْتَعُوا بِخَلاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُمْ بِخَلاقِکُمْ کَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ بِخَلاقِهِمْ وَخُضْتُمْ کَالَّذِی خَاضُوا أُولَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالآخِرَهِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
]حال شما منافقان[ چون کسانی است که پیش از شما بودند، آنان از شما نیرومند تر و دارای اوال و فرزندان بیشتر بودند، پس ، از نصیب خویش در ]در دنیا[ برخوردار شدند ، و شما ]هم[ از نصیب خود برخوردار شدید؛ همان گونه که آنان که پیش از شما بودند از نصیب خویش برخوردار شدند، وشما ] درباطل[ فرو رفتید ، همان گونه که آنان فرو رفتند. آنان اعمالشان در دنیا و آخرت به هدر رفت و آنان همان زیانکارانند.
در خُضْتُمْ استعاره تصریحیه میباشد که باطل را خدا تشبیه نموده به آب و مشبه را حذف نموده و مشبّهٌ به را باقی گذاشته که آن همان آب است آن هم به صورت استعاره تصریحیه تبعیه.
الباطل کالماء باطل مشبه ، ماء مشبهٌ به ، باطل را حذف نموده آب را جای آن گذاشت و فرو رفتن در آب کنایه از فرو رفتن در باطل میباشد. (الدرویش ،۲۰۰۹،ج ۳ : ۲۴۲)
درآیه ی شریفه ۶۹ سوره توبه استعاره تصریحیّه یا مصرّحه درفعل « خضتم » وجود دارد.
اکنون به شرح استعاره می پردازیم:
ارکان استعاره در آیه شریفه عبارتند از:
- مستعار : لفظ « خضتم ».
- مستعارٌله : « الماء » یعنی آب.
- مستعارٌمنه : « خضتم » یعنی فرورفته اید.
- جامع یا وجه شبه : فرو رفتن در آب ، غرق شدن ، تباه کردن اعمال.
شرح استعاره ی آیه به اعتبار گوناگون:
۳ – ۷ – ۱ . به اعتبار ذکر طرفین( مصرّحه ، مکنیّه ) :
درآیه شریفه مستعارٌله « الماء » یعنی آب به مستعارٌمنه « خضتم » یعنی فرورفته اید تشبیه شده ومستعارٌله در آیه ذکرنشده بلکه مستعارٌمنه به صراحت ذکرشده ، به همین خاطر بدان استعاره مصرحّه یا تصریحیّه گویند .
۳ -۷ – ۲ . به اعتبار واقع درماده ی طرفین ( تحقیقیّه ، تخییلیّه ):
دراین آیه مستعارٌله « الماء » یعنی آب موضوعی خیالی و وهمی نیست بلکه امری معقول می باشد به همین بدان استعاره ی تحقیقیّه یا محقّقه گویند.
۳ – ۷ – ۳ . به اعتبار لفظ مستعار ( اصلیّه ، تبعیّه ) :
لفظ مستعار در این آیه « خضتم » فعل است پس به اعتبار فعل بودن ، بدان استعاره ی تبعیّه گویند.
۳ – ۷ – ۴ . به اعتبار جامع یا وجه شبه ( عامیّه ، خاصیّه ) :
مستعارٌله « الماء » یعنی آب و مستعارٌمنه « خضتم » یعنی فرورفته اید و جامع آن دو ( غرق شدن ) ، موضوعی است که می توان به راحتی آن را تشخیص داد و نیاز به تفکر و اندیشیدن ندارد ، به همین خاطر بدان استعاره عامیّه گویند.
۳ – ۷ – ۵ . استعاره ی مصرّحه به اعتبار طرفین ( عنادیّه و وفاقیّه ) :
مستعارٌله « الماء » یعنی آب و مستعارٌمنه « خضتم » یعنی فرورفته اید هردو موضوعی حسّی هستند وهردو در یک جا جمع می شوند ، به همین خاطر بدان ، استعاره ی وفاقیّه گویند.
۳ – ۷- ۶ . استعاره به اعتبار ملائمات ( مطلقه ، مرشّحه ، مجرّده ) :
« حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخره واولئک هم الخاسرون » ، به مستعارله و به مستعارمنه برنمی گردد وشامل هیچ کدام نمی شود به همین خاطر بدان استعاره ی مطلقه گویند.
* پس نتیجه می گیریم که درآیه ی ۶۹ از سوره ی مبارکه توبه استعاره ی مصرّحه ، محقّقه ، تبعیّه ، عامیّه ، وفاقیّه و مطلقه وجود دارد.
۳-۸- سوره توبه آیه ۱۰۴