1. 1. شناسایی رابطه ” سبک تفکر تحلیلی ” با ” توجه به ﭘاداش ها ” سازمانی

1. 1. شناسایی رابطه ” سبک تفکر تحلیلی ” با ” مکانیزم های مفید ” سازمانی

1. شناسایی رابطه ” سبک تفکر تحلیلی ” با ” نگرش به تغییر ” سازمانی

۱-۴-فرضیه های تحقیق

۱-۴-۱-فرضیه های اصلی

بین “سبک تفکر ” مدیران با ” جو سازمانی ” رابطه وجود دارد .

۱-۴-۲-فرضیه های فرعی:

• 1. 1. بین ” سبک تفکر شهودی ” با عامل ” توجه به هدف ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر شهودی ” با عامل ” ساختار ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر شهودی ” با عامل ” رهبری ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر شهودی ” با عامل ” توجه به ارتباطات ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر شهودی ” با عامل ” توجه به ﭘاداش ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر شهودی ” با عامل ” مکانیزم های مفید ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر شهودی ” با عامل ” نگرش به تغییر ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر تحلیلی ” با عامل ” توجه به هدف ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر تحلیلی ” با عامل ” ساختار ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر تحلیلی ” با عامل ” رهبری ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر تحلیلی ” با عامل ” توجه به ارتباطات ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر تحلیلی ” با عامل ” توجه به ﭘاداش ” رابطه وجود دارد.

   

  1. 1. بین ” سبک تفکر تحلیلی ” با عامل ” مکانیزم های مفید ” رابطه وجود دارد.

   

  1. بین ” سبک تفکر تحلیلی ” با عامل ” نگرش به تغییر ” رابطه وجود دارد.

۱-۵-تعریف مفهومی و عملیاتی واژگان کلیدی تحقیق

تعریف عملی یا عملیاتی نسبت به تعاریف مفهومی از اهمیت بیشتری برخوردار است. زیرا که یک مفهوم را از حالت کلی، ذهنی و غیر قابل مشاهده به حالت جزئی، عینی و قابل مشاهده تبدیل می‌کند. این کار ، یعنی تبدیل مفهوم به مشهود را عملی سازی می‌گویند. محقق با تعریف عملی یک مفهوم آن را به یک یا چند متغیر تبدیل می‌کند. در پرسشنامه هر متغیر از طریق یک یا چند سوال مطرح می شود. سوالها به طریقی ساخته می‌شوند که محقق را به اندازه گیری یک مفهوم یاری کنند. به هنگام اندازه گیری، ارزش‌ها و ‌اندازه های مختلف یک متغیر را مورد بررسی، ثبت و ضبط قرار می‌دهیم(ساده، ۱۳۷۵، ۸۸) . در این پژوهش محقق متغیرهای وابسته و مستقل را از تعریف مفهومی به صورت عملیاتی تعریف می کند تا بهتر و راحتتر بتواند آن ها را سنجیده و مورد تجریه و تحلیل قرار داد.

۱) سبک تفکر

سبک تفکر بیانگر شیوه ای از فکر کردن است که فرد ترجیح می‌دهد تا از آن استفاده نماید و مترادف با توانایی‌های افراد نمی باشد بلکه بیانگر نحوه استفاده از توانایی‌های بالقو ه ی فرد می‌باشد، که این به صورتی است که اگر افراد مشاغلی متناسب با سبک تفکر خود را انتخاب نمایند، به درصد بالاتر از موفقیت جهت پرورش توانایی فکری خود می‌رسند(استرنبرگ،۱۹۹۹،۵۴). برای سنجش و مشخص شدن سبک تفکر در تحقیق از ۴۵ شاخص که معرفه شاخص های سبک شناختی از نظر هیز و آلینسون (۱۹۹۶) هستند، استفاده می‌گردد.

۱-۱)سبک تفکر شهودی :

بر اساس ابزار سنجش فهرست سبک شناختی^[۱۹] ، شهود به معنی قضاوت فوری ‌بر اساس احساس و اخذ یک رویکرد یا منظر جهانی و کل گرایانه است. این افراد ترجیح می‌دهند که از توانایی هایی چون امور فی البداعه ، گل کرایانه ، خلاقیت ، نوآوری و احساسات استفاده کنند (آلینسون^[۲۰] ، هیز^[۲۱] ، ۱۹۹۶) .

۱-۲) سبک تفکر تحلیلی:

بر اساس ابزار سنجش فهرست سبک شناختی تحلیل یا مد تحلیلی به قضاوت ‌بر اساس استدلال ذهنی و تمرکز به روی امور جزئی و جزئیات، اشاره دارد. افراد دارای این سبک تفکر در بررسی های خود یک پدیده را به اجزاء آن تبدیل می‌کنند و از امور عینی و محاسباتی در این تحلیل ها بهره می‌برند(آلینسون ، هیز، ۱۹۹۶) . سبک تفکر تحلیلی در قالب ۲۳ سوال و یا شاخص مربوط به پرسشنامه فهرست سبک شناختی مورد بررسی و سنجش قرار می‌گیرد.

۲)جو سازمانی :

جو سازمانی به تمام محیط داخلی سازمان اشاره دارد . جو سازمانی به عنوان مؤلفه‌ ای می‌باشد که به نگرش دریافت شده از یک سازمان و زیر سیستم های آن اشاره دارد و این به صورتی دیده می شود که سازمان با اعضای خود، گروه ها و موضوعات رفتار می کند (مودهراکارتا^[۲۲] ، ۲۰۰۸، ۸) . جو سازمانی به وسیله پرسشنامه ۳۵ سوالی رابرت .سی پریزیوزی^[۲۳] به عنوان ” پرسشنامه شناخت سازمان^[۲۴] ” با ۷ مؤلفه‌ مورد سنجش قرار می‌گیرد.

۲-۱) هدف :

هدف یک دستاورد خاص و قابل سنجش است که در یک زمان معیین با هزینه محدود به ان دست خواهیم یافت(مقیمی،۱۳۷۹،۳۴). بر اساس ابزار سنجش پرسشنامه شناخت سازمان، ۵ شاخص مؤلفه‌ هدف را می سنجند که بیانگر چگونگی دست یابی به اهداف سازمانی و میزان پایبندی اعضاء در رسیدن به اهداف سازمانی است .

۲-۲) ساختار:

ساختار سازمانی در نمودار سازمانی نمایان می‌گردد. از نظر مینتزبرگ ساختار، مجموع تمام روش هایی است که یک سازمان آن ها را به کارهایی تقسیم می کند تا از طریق آن وظایف انجام گردد ( لیا او ، چوآنگ و تو ، ۲۰۱۱، ۷۲۸) . بر اساس ابزار سنجش پرسشنامه شناخت سازمان، ۵ شاخص مؤلفه‌ ساختار سازمانی را می سنجند که نمایی از شرایط تمرکز ، ‌پیچیدگی را به نمایش در می آورد .

۲-۳) ارتباطات:

فرایندی است که دو یا چند بخش توسط آن ،اطلاعات مورد نیاز خود را مبادله و با یکدیگر تبادل نظر می‌کند. ارتباطات را گاهی معادل تبادل اطلاعات و انتقال معنی دار می دانند و در واقع می توان انتقال اطلاعات از فرستنده به گیرنده دانست ، به گونه ای که برای هر دو قابل فهم و واضح باشد(رضائیان،۱۳۸۴،۴۷۲). بر اساس ابزار سنجش پرسشنامه شناخت سازمان ، ۵ شاخص مؤلفه‌ هدف را می سنجند که منظور از ارتباطات ، فهم معنی دار بودن انتقال اطلاعات بین مدیر و کارکنان و نیز ‌گروه‌های مختلف با یکدیگر می‌باشد .

۲-۴) پاداش :

ﭘاداش ها از جمله ابزارهای مهمی است که مدیران می‌توانند با بهره گرفتن از آن ،انگیزش کارکنان را به سمت مورد نظر هدایت کنند(مقیمی،۱۳۷۹،۹۶). بر اساس ابزار سنجش پرسشنامه شناخت سازمان ۵ شاخص مؤلفه‌ پاداش را مورد سنجش قرار می‌دهند که بیانگر پاداش های سخت و نرم می‌باشد که در ایجاد انگیزه در کارکنان برای ادامه فعالیت های سازمانی مفید می‌باشند .

۲-۵) رهبری :

” در امر تعلیم و تربیت، آموزشی مؤثر است که: اولا منجر به یادگیری شود و ثانیاً این یادگیری پایدار باشد. تحقق این دو، مستلزم استفاده از حواس پنج گانه فراگیر و بهره گیری از تجارب مستقیم و دست اول می‌باشد. تجربه نشان داده است حس­های مختلف در یادگیری انسان نقش مساوی و یکسان ندارند. اگر چه در منابع گوناگون، ارقام متفاوتی در این زمینه ذکر شده، اما در تمامی آن­ها، بیشترین سهم به حس بینایی داده شده است” (احدیان، ۱۳۸۲،ص ۳۴). “در آموزش و پرورش بالا بردن کیفیت یادگیری و تدریس همواره از مسائل پراهمیت بوده است.”

“پیدایش فناوری رایانه، بر استقبال از چند رسانه­ ای در قالب نرم­افزارهای رایانه­ای تاثیر چشمگیری دارد و به جرات ‌می‌توان گفت شیوع استفاده از چند رسانه­ ای در فعالیت­های گوناگون به ویژه آموزش، مدیون قابلیت­ها و توانایی برجسته­ی فناوری رایانه است” (رضوی، ۱۳۸۶، ص ۲۷۶).

از دیرباز، تعلیم و تربیت از موارد مهم و مطلوب جوامع گوناگون به حساب می­آمده و نظام های آموزشی به دنبال یافتن راه ­هایی برای بهبود شیوه ­های آموزش دروس مختلف بوده ­اند. شیوه ­های سنتی تدریس هزاران سال به طور تقریبا یکسان به کار رفته­اند، اما در دنیای کنونی رویکردهای جدیدی برای آموزش و یادگیری مورد توجه قرار گرفته­ است. محققان همواره در پی یافتن برای پر کردن خلل­های یادگیری، رفع مشکلات و کمبودهای ناشی از نقص در فرایند تدریس و یادگیری بوده ­اند. آن­ها راه ­هایی را جست­و­جو می‌کنند که روش­های تکراری و خسته کننده را به تجربیات یادگیری تعامل و لذت بخش برای دانش ­آموزان تغییر دهند. به دلیل نفوذ روزافزون فناوری ­های نوین و نیز تفاوت­های اجتماعی و فرهنگی نسل­های جدید، نظام­های آموزشی جهان شاهد تغییرات چشمگیری در خصوص سرفصل­ها و به ویژه روش­های آموزشی بوده ­اند. از سوی دیگر، صاحب نظران حوزه­ علوم تربیتی و روانشناسی آموزشی، نظریه ­ها و روش­های جدیدی ارائه داده ­اند تا راهگشای چالش­ها و مشکلات آموزشی و تربیتی باشند. از جمله این شیوه ­ها به کارگیری فناوری در آموزش است (صالحی زاده و اسدی، ۱۳۹۲).

اهمیت و تاثیر نگرش­ها و باورهای دانش ­آموزان را بر کارکرد تحصیلی آنان نمی­ توان نادیده گرفت. آموزش فرایندی است که خانواده، دانش ­آموز و مراکز آموزشی را به یکدیگر مرتبط می­سازد. لذا یادگیری دانش آموزان به شدت تحت تاثیر شرایط، انگاره ها و نگرش­هایی است که هر یک از این ارکان آموزشی، فراهم می­سازد (به نقل از توفان، ۱۳۸۹).

پدیده­ انگیزش غالبا به علل رفتار و اینکه چرا انسان در مواقع مختلف دست به رفتارهای متفاوت می­زند، پاسخ می­دهد. برخی نظریه ­ها در زمینه­ انگیزش به شرح زیر ‌می‌باشد:

– انگیزش در برگیرنده­ی مباحثی است که بیان می­ کند منشاء رفتار چیست؟ چگونه ادامه می­یابد، منحرف می­ شود، منع می­گردد و چه کنش فاعلی در آن هنگام در موجود زنده روی می­دهد.

– پژوهش­های انگیزشی به بررسی کیفی اثر یادگیری­های گذشته و ادراک فرد همراه با دیگر عواملی که بر رفتار انسان در یک موقعیت خاص، جهت، قوت و ثبات می­بخشد، محدود می­گردد (اتکینسون^[۱] ، ۱۹۷۵، به نقل از خدیوی و مفاخری، ۱۳۹۰).

پیشرفت تحصیلی نیز، هدف بزرگ هر جوینده­ی علم است و مؤسسات علمی تمام بسترها و امکانات را آماده ‌می‌کنند تا با بهره­ گیری از نیروی­انسانی، ابزارها، روش­ها و نیز تقویت انگیزش­های فردی، پیشرفت و ارتقای تحصیلی را محقق می­سازد (تقی­زاده، ۱۳۸۷).

بیان مسئله:

یکی از مؤلفه‌ ­های اصلی این تحقیق کاربرد چند­رسانه­ای^[۲] است. استفاده از چند رسانه­ ای­ها در امر تدریس و یادگیری دیر زمانی است که توسط اساتید و معلمان مورد توجه است. استفاده­ مناسب از چند رسانه­ ای­ها و تلفیق آن با رویکرد نوین آموزشی می ­تواند بسیاری از توانایی‌های یادگیرندگان را پرورش دهند. تجربه­ کاربرد آموزش­های چند رسانه­ ای نشان می­دهد اینگونه آموزش که بیشتر از یک حس­های چند گانه را در یادگیری فراگیران، زمانی که هم می­بینند و هم می­شنوند و هم در یادگیری شرکت فعال دارند به مرز ۷۵ درصد می­رسد که خیلی بیشتر از میزان یادگیری در شیوه هایی است که تنها یکی از حواس را درگیر می‌کند.

نگرش از یک سو با آموخته ­ها و تجارب پیشین و از سوی دیگر با برداشت­های ذهنی ما ‌در مورد موضوع نگرش مرتبط است و در هر صورت، واکنش مثبت و منفی ما را به اشیا، موقعیت­ها، سازمان­ها، مفاهیم و افراد بر می­انگیزد (کریمی، ۱۳۸۶).

با توجه به بعد عاطفی آموزش و پرورش و ایجاد نگرش مثبت در یادگیرندگان نسبت به فرایند یادگیری از سوی بسیاری از مراکز آموزش دنیا نادیده گرفته شده است. چرا که همواره ایجاد دانش و توانایی در فراگیران هدف بوده است. بدون اینکه توجه شود موقعیت­های یادگیری را نمی­ توان مجزا در نظر گرفت و بدون شک ‌می‌توان اذعان داشت نگرش و علاقه­ فراگیران نسبت به محیط یادگیری، موضوع آموزش، معلم و به طور کلی هر آنچه به فرایند یادگیری مربوط می شود و به طور مستقیم بر عملکرد یادگیرندگان تاثیر می­ گذارد.

مؤلفه‌ مهمی در اصالت بخشی به ان در نظر بسیاری از گردشگران است و همین برداشت باعث جذب گردشگران به خرده فروشیهای تخصصی می شود که تعداد آن ها کم است و تولید انبوه نیز ندارند(اندرسون و لیترل ۱۹۹۵) . کمیابی کالاها باعث ارزشمند شدن آن ها می‌گردد که این موضوع از نظر خریداران اصالت به حساب می اید و همین اصالت کشش مسافران به خرید کالا را افزایش می‌دهد .

۲-۲-۲-۱-۳-۲ پیوستگی فرهنگی و تاریخی

تولید کنندگان و فروشندگان باید اعتبار و صحت کالاهای تولیدی و اطلاعات منتشر شده ‌در مورد آن ها را تأیید کنند . برای مثال غالب خریداران این احساس را دارند که کالاهای بومی امریکا باید محصول بومیان امریکا باشد و این که طرح ونقش آن ها باید با تاریخ ان منطقه ارتباط داشته باشد تا بر مفهوم و ارزش تاریخی آن ها افزوده گردد . ‌بنابرین‏ اقلامی که به یک مکان یا فرهنگ خاص تعلق دارند نشانه مهمی از اصالت ان محسوب می‌گردند . بر اساس کتاب شنهاو-کلر سوغاتی هایی که در اسراییل فروخته می شود ، باید نمادی از تاریخ یهودیت باشند . خرید کالاها توسط گردشگران از اسراییل نشانی از همدردی با یهودیان و ریشه دار بودن این قوم در تاریخ است .

۳-۲-۲-۱-۳-۲ بعد زیبا شناختی

رنگهای جذاب ، ارزش هنری و جذابیت کلی بصری ، ویژگی‌های مهم سوغاتی های مورد پسند هستند (لیترل و همکاران ۱۹۹۳) . به نظر می اید که ویژگی‌های فیزیکی و زیبا شناختی کالا از خصوصیات مهم برای خریداران منسوجات است . در بسیاری از موارد گردشگران اصالت را از روی قضاوت خود تعیین می‌کنند یعنی اینکه خودشان چه چیزی را زیبا می دانند .

۴-۲-۲-۱-۳-۲ دست ساخت بودن کالا

ساخت کالا توسط استادکاران ‌و هنرمندان اصیل بومی با دقت و توجه ، به خودی خود اصالت کالا را بالا می‌برد و نیز ایجاد رابطه محترمانه بین خریدار و فروشنده در افزایش این اصالت مؤثر است . استادکارانی که توسط نسل‌های قبلی اموزش دیده اند ، تمایل بیشتری به ساخت کالاهای اصیل دارند . بر اساس نظر لیترل گردشگران از روی روش‌ها و نوع مواد به کار گرفته شده توسط فرد سازنده ‌در مورد اصالت جنس قضاوت می‌کنند .

۵-۲-۲-۱-۳-۲ تجربه خرید

خرید کالاها در مکانی که تولید می‌شوند . گردشگران از تماشای طرز ساخت کالا و خرید ان در مکانی که تولید می شود لذت می‌برند . بسیاری از گردشگران ، کالاهای سنتی و بومی را در همان مکانی که تولید می‌شوند، خریداری می‌کنند . ‌بنابرین‏ مشاهده مهارت‌های ساخت ، اصالت تجربه گردشگر را به طور قابل ملاحظه ای افزایش می‌دهد (مارویک^[۲۳] ۲۰۰۱ : ۳۴).

هالیوود و هانام^[۲۴] (۲۰۰۱) ادعا می‌کنند که خرید کالا در مکانی که تولید می‌شوند ، فرایند اصیل بودن را به اثبات می رساند ، به ویژه در مواردی که کل مراحل ساخت و فروش کالا توسط سازنده مشاهده می‌گردد و هیچ مارکی هم لازم نیست زیرا ارزش خرید کالا به صورت بصری تأیید شده است .

۶-۲-۲-۱-۳-۲ کاربرد و سودمندی

لیترل و دیگران مثالی را درمورد رنگهای بومی ارائه می‌کنند که در تولید یک کالای خاص مورد استفاده قرار می گیرند . کاربرد موقتی رنگ برای یک کالای خاص بخشی از این موضوع است . به علاوه ‌به این دلیل که این رنگ‌ها هنوز بومی است و مورد استفاده مردم منطقه قرار می گیرند ، بیشتر مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد .

۷-۲-۲-۱-۳-۲ تضمین اصالت

تضمین اصالت کالا ازطریق سند یا گواهی نامه ، برای بسیاری از مصرف کنندگان ، از اهمیت خاصی برخوردار است . ارائه سند برای قانونی بودن اثر ممکن است به صورت برگه ای رسمی ‌در مورد اثر باشد که شامل پروانه ساخت ، عکس ، امضای استادکار و تاریخ می‌باشد . لیترل و دیگران معتقدند که گردشگرانی که به دنبال وجهه و مقام اجتماعی هستند با نشانه های بیرونی اصالت کالاها را قضاوت می‌کنند . بر اساس یک مطالعه در نیوزیلند ، تقریبا برای نیمی از بازدیدکنندگان درهنگام تصمیم گیری برای خرید لباس اصالت کالا اهمیت دارد . وقتی از انان سوال شد که اگر اصالت طرح در مارک تجاری کالا باشد ایا باز هم مایل به خرید از نیوزیلند هستید یا نه ، ۴۶ درصد از آن ها جواب مثبت دادند . تحقیق مشابهی ‌به این نتیجه رسید که برای بازدیدکنندگان داخلی نیوزیلند مانند بازدیدکنندگان استرالیایی و اسیایی اصالت در مارک‌های تجاری در تصمیم گیری برای خرید بسیار اهمیت دارد ، در حالی که برای بازدیدکنندگان اروپا و امریکای شمالی از اهمیت کمتری برخوردار است .

۳-۲-۱-۳-۲ در جستجوی تازگی^[۲۵]

وجود تازگی در چیزهای جدید باید خارج از گستره فعالیت‌های عادی باشد (اسنپنگر ۱۹۸۷)^[۲۶]. به طور کلی ، در خرید گردشگری همانند خریدهای تفریحی نیاز به تازگی وجود دارد . با استانداردشدن و جهانی شدن کالاهای مصرفی ، خرید گردشگری نقش جدی تری را در جستجوی گردشگران برای ایفتن فرصت‌های خرید تازه وبدیع برعهده دارد (پیج ۱۹۹۵: ۹۴) ^[۲۷].

جستجوی تازگی در هنگام خرید با روش های گوناگونی اشکار می‌گردد . برای مثال برای بسیاری از گردشگران ، بازدید از یک فروشگاه یا مرکز خرید بزرگ به طور روزانه و هفتگی جذابیت دارد زیرا به انان اجازه می‌دهد که تا کالاهایی متفاوت از دیگر مناطق یا کشورها را در انجا ببینند . در تحقیق مک کورمیک (۲۰۰۱) ۷۳ درصد از مسافران تمایل داشتند تا از مغازه های متفاوت بازدید کنند . تفاوت کالاها یا منحصر به فرد بودن ، محرک اصلی مردم برای خرید در خارج از مناطق مسکونی است . اسنپنجر(۱۹۸۷) معتقد است مردمی که به تازگی علاقه دارند به ندرت به مکان‌های قبلی باز می‌گردند . بعد زیبا شناختی بخش مهمی در تشخیص تازگی است . لیترل پی برد که بسیاری از از مردم ، به ویژه زنان صنایع دستی را طی سفر خود به دلایل زیبا شناختی خریداری می‌کنند که لیترل ان را ستایش احساسی می نامد و نشان دهنده ویژگی‌های احساسی موجود در سوغاتی هاست . رنگ ، طرح ، زیبایی ، سبک ساخت و ظرافت ، ویژگیهایی هستند که ارزیابی حسی را توصیف می‌کنند . ‌بنابرین‏ مانند رفتار خریداران لباس در مملکت خودشان ، هنگامی که لباس می خرند ، خرید سوغاتی پارچه ای با همان ویژگی‌های محل سکونت خودشان انجام می‌گردد .

۴-۱-۳-۲ گونه شناسی خریداران

از زمان جنگ جهانی دوم خرید و مصرف به گونه ای تغییر ‌کرده‌است که تاثیر قابل توجهی بر برنامه ریزی خرده فروشی و عمده فروشی داشته است (لسر و هوگس ۱۹۸۶)^[۲۸] . این تغییر عاملی کلیدی در گسترش انواع مختلف گونه شناسی خرید و خریداران بوده که حاصل تلاش محققانی است که در پی فهم تقاضای متغیر کالاها و تجربه بوده اند . از نیمه دهه ۱۹۰۰ تنی چند از محققین گونه شناسیهایی را بر اساس انگیزه های خرید ، کالاهای خریداری شده ، فعالیت‌های صورت گرفته و مکان خرده فروشی صورت داده‌اند .

۱-۴-۱-۳-۲ گونه شناسی استون

استون (۱۹۵۴) از اولین محققانی بود که گونه شناسیهایی را بر اساس انگیزه ها و فعالیت‌های خریداران انجام داد . گونه شناسی او مبتنی بود بر خانه داران دهه ۱۹۵۰ که از چهار گونه مصرف کننده به شرح زیر تشکیل می شد :

این قرارداد به شرط وجود نص صریح قانونی، میان اکثریت بستانکاران، یعنی اکثریت عددی و مبلغی مطابق ترتیبات قرارداد ارفاقی اکثریت و تاجر بدهکار منعقد شده و سپس مورد تصدیق محکمه قرار می‌گیرد. این قرارداد نسبت به قرارداد پس از صدور حکم ورشکستگی ارجح به نظر می‌رسد. ‌به این دلیل که در صورت تحقق، مانع صدور حکم ورشکستگی خواهد بود و نتیجتاً از تاجر سلب اعتبار و حیثیت بازرگانی به عمل نمی آید. کشور بلژیک که مقررات ورشکستگی خود را از کشور فرانسه گرفته بود و از بعد از آن جدا شد قرارداد پیشگیرانه را نیز پیش‌بینی کرده بود که بعد جای خود را به قرارداد ارفاقی قضایی داد (قانون ۲۵ سپتامبر ۱۹۴۶).^[۲۸] در قوانین انگلستان هم در قانون تصفیه ۱۹۱۴ قرارداد ارفاقی پیشگیرانه پیش‌بینی شده بود که بعداً تغییر پیدا کرد.^[۲۹] این نوع قرارداد در کشور فرانسه نیز تجربه شد اما موفقیتی به دنبال نداشت و موقتی اجرا شد.^[۳۰]

دوم: قرارداد ارفاقی پس از حکم ورشکستگی

قرارداد ارفاقی اکثریت یا قرارداد ارفاقی قضائی، میان مدیون و بستانکاران او پس از صدور حکم توقف منعقد و سپس به تصدیق دادگاه می‌رسد. از اقسام قرارداد ارفاقی ارائه شد. تنها یک قسم از آن یعنی قرارداد ارفاقی پس از حکم ورشکستگی، امکان انعقاد قرارداد آن در حقوق ایران وجود دارد و این امر به دلیل وجود مواد گوناگون است که در این خصوص در ایران وضع شد. عدالت و انصاف حکم می‌کند که قبل صدور حکم ورشکستگی تاجری که به جهت مشکلات اقتصادی غیر مترقبه از پرداخت دیون خود متوقف گردیده است امکان انعقاد قرارداد ارفاقی با وی وجود داشته باشد تا موجب تزلزل اعتبار تجاری فراهم شود.

مبحث چهارم: ماهیت حقوقی قرارداد ارفاقی

گفتار اول: ماهیت حقوقی قرارداد ارفاقی در حقوق خارجی

‌در مورد بررسی ماهیت حقوقی قرارداد ارفاقی دو نظریه عمده وجود دارد. گروهی این روند را یک عمل قضائی می دانند که با حکم دادگاه به اجرا در می‌آید و گروهی دیگر ماهیتی قراردادی برای این نهاد پیشنهاد می‌کنند. برخی وصف قضائی آن را نادیده می گیرند و آن را قرارداد معمولی می پندارند و برخی دیگر آن را قراردادی قضائی می دانند.

الف) قرارداد ارفاقی- تصمیم قضائی

طبق این نظریه عملیات ارفاقی ناشی از یک تصمیم قضائی است و دادگاه است که با تصدیق آثاری را ایجاد می‌کند. این نظریه در آلمان طرفدارانی دارد.^[۳۱] به نظر برخی حقوق ‌دانان در استدلال این نظریه معتقدند به موجب مقررات دادگاه فقط حق تصدیق یا رد طرح را دارد و نمی تواند در تعهدات یا مفاد طرح تغییراتی ایجاد نمی نماید در صورتی که معتقد باشیم ماهیت طرح ارفاق تصمیم قضائی است باید دست قاضی در صدور حکم باز باشد. در میزان و شرایط امهال دخالت کند در صورتی که حدود اختیارات دادگاه محدود به تصدیق یا عدم تصدیق طرح تنظیم شده به وسیله اصحاب می‌باشد.

به اعتقاد دیگران اگر قرارداد ارفاقی را از اعمال قرارداد ارفاقی بدانیم در نتیجه مشمول قاعده اعتبار امر قضاوت شده قرار می‌گیرد در حالی که قرارداد ارفاقی قابل ابطال و فسخ است ‌بنابرین‏ دادگاه می‌تواند بعد از تصدیق تصمیم قبلی خود را نقض کند.

ب) قرارداد ارفاقی- عقد

طبق این نظریه عملیات ارفاقی که بر اساس توافق مدیون و طلبکاران ایجاد می شود. یک قرارداد است که دارای طبیعت خاص خود می‌باشد. حقوق ‌دانان فرانسه طرفدار این نظریه می‌باشند. به اعتقاد طرفداران این نظریه، قرارداد ارفاقی قراردادی است میان مدیون و هیئت طلبکاران برای همین نظر اکثریت به اقلیت تحمیل می‌گردد.^[۳۲] ماهیت حقوقی نهاد بازسازی که در ایالات متحده امروزه رواج دارد عقدی است بین بدهکار و طلبکاران منعقد می شود.^[۳۳] طرح بازسازی قراردادی است که نسبت به بدهکار، طلبکاران، دارندگان منافع لازم الاجرا است.

در طرح بازسازی تصدیق شده، بدهکار و تمامی اشخاص ذینفع در آن خواه به طرح بازسازی رأی‌ داده باشند و خواه نداده باشند ملزم به اجرای آن هستند. ‌بنابرین‏ با توجه به اینکه نهاد بازسازی، یک رابطه حقوقی دو طرفه حداقل میان بدهکار و طلبکاران او است، طبق قواعد حقوقی ایران، ماهیت حقوقی بازسازی رابطه طرفینی و عقد تلقی می شود.

گفتار دوم: ماهیت حقوقی قرارداد ارفاقی در حقوق داخلی

برای شناختن ماهیت قرارداد ارفاقی باید آن را با نهادهای مشابه داخلی مقایسه نمود:

الف) قرارداد ارفاقی و مضابه

آیا قرارداد ارفاقی را می توان مضاربه نامید؟ بدین معنی که طلبکاران، دارایی را که از اموال تاجر به آن ها می‌رسد با قرارداد ارفاقی برای تجارت دوباره به تاجر بدهند که تجارت کند و سودی به دست آورد؟

قانون مدنی در ماده ۵۴۶ در تعریف عقد مضاربه آورده است: «مضاربه که به موجب آن احد متعاملین سرمایه می‌دهد یا قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت کرده و در سود شریک باشند صاحب سرمایه را مالک و عامل مضارب نامیده می شود.» در مضاربه سرمایه باید وجه نقد باشد. (ماده ۵۴۷ ق.م) ‌بنابرین‏ کالا نمی‌تواند در عقد مضاربه سرمایه قرار گیرد. علاوه بر آن در عقد مضاربه حصه ی هر یک از مالک و مضارب در منافع باید جزء مشاع از کل از قبیل ربع یا ثلث و غیره باشد. (ماده ۵۴۸ ق.م) لذا در عقد مضاربه نمی توان سود را اختصاص به مالک یا مضارب داد. مضاربه عقدی است جایز و تعیین مدت موجب لزوم عقد مضاربه نمی شود. (ماده ۵۵۰ و ۵۵۲ ق.م)

وجه اشتراک مضاربه و قرارداد ارفاقی در عقد بودن هر دوی آن ها و دخالت داشتن سرمایه در هر دو عقد می‌باشد، به رغم شباهت هایی که بین این دو وجود دارد، تفاوت های آن ها بسیار بارز و چشمگیر است که این دو را از هم متمایز می‌سازد.

اول اینکه مضاربه عقدی است جایز با خواست هریک از طرفین بهم می‌خورد و حتی شرط مدت نیز نمی تواند به آن شرط لزوم ببخشد. (ماده ۵۵۰ و ۵۵۲ ق.م) در حالی که قرارداد ارفاقی عقدی است لازم(مستنبط از مواد ۴۹۴، ۴۹۰، ۴۸۹، ۴۸۲ ق.ت) دوم، در مضاربه در سود حاصل شده نوعی شرکت به وجود می‌آید در حالی که در قرارداد ارفاقی این چنین نیست، با فعالیت های تجاری که انجام می‌دهد و سودی را که به دست می آورد بدهی طلبکاران را پرداخت می‌کند. سوم، در صورتی که عقد مضاربه به جهتی از جهات باطل باشد مضارب مستحق اجرت المثل عمل خود خواهد بود اگرچه در معاملات تجاری که نموده سودی حاصل نشده باشد، زیرا عمل انسان قابل احترام برای همه می‌باشد، درحالی که اگر قرارداد ارفاقی باطل گردد تاجر مستحق اجرتی نمی باشد چرا که برای دیگران کار نمی کند.

ب) قرارداد ارفاقی و ابراء

در موردی که طلبکاران از قسمتی از طلب خود صرف نظر می‌کنند، آیا این عمل با توجه به لفظ «صرف نظر» همان ابراء در قانون مدنی است یا خیر؟

قانون مدنی در ماده ۲۸۹ ابراء را تعریف می‌کند: «ابراء عبارت از آن است که دائن از حق خود به اختیار صرف نظر کند.» وجه اشتراک ابراء و قرارداد ارفاقی در صرف نظر کردن دائن از طلب خود است.