برای ایران بهترین حالت اجرای پروژه جدید ایران، پروژه جدید آذربایجان و ترانس کاسپین و بدون حضور عراق می‌باشد. در این حالت، ایران هم می‌تواند قسمتی از گاز آذربایجان و هم قسمتی از گاز ترکمنستان را از طریق ترکیه به اروپا ترانزیت کند. همچنین عراق به دلیل شباهت بسیار زیاد به ایران (نزدیکی موقعیت مکانی، ظرفیت صادرات و مسیر انتقال گاز) به عنوان رقیب ایران مطرح می‌شود. به همین دلیل است که عدم حضور عراق برای ایران بهتر می‌باشد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
برای عراق بهترین حالت، موردی است که هیچ پروژه جدیدی در کشورهای دیگر اجرا نشود. در این حالت، عراق بیشترین منفعت اقتصادی را می‌تواند به خود تخصیص دهد. همچنین انتقال گاز بیشتر از ایران، موجب کاهش قدرت چانه‌زنی عراق می‌شود که باز هم رقابت میان ایران و عراق در زمینه گازرسانی به اروپا از طریق ترکیه را عیان می‌سازد. در صورتی که قرار باشد پروژه‌های جدیدی در کشورهای غیر عراق اجرا شود، ترانس کاسپین و پروژه جدید آذربایجان برای عراق مناسب‌تر از پروژه جدید ایران می‌باشد.
برای آذربایجان نیز بهترین حالت، اجرای همزمان پروژه جدید ایران، آذربایجان و عراق بدون اجرایی شدن ترانس کاسپین می‌باشد. به صورت کلی ترانس کاسپین، از قدرت چانه‌زنی کشور آذربایجان می کاهد، زیرا در حالت ایجاد خط لوله ترانس کاسپین، قسمتی از گاز مورد نیاز اروپا از طریق ترکمنستان تأمین می‌شود، بدون آنکه به ظرفیت انتقال گاز از آذربایجان تأثیری داشته باشد. کشور ترکمنستان نیز در همه حالات پایین ترین قدرت چانه‌زنی را دارد، زیرا نمی‌تواند به طور مستقیم به ترکیه و سپس به اروپا متصل شود.

۵-۳- بررسی فرضیه‌های تحقیق

با توجه به یافته‌های تحقیق، فرضیه اول مبنی بر “ایران به عنوان بهترین گزینه جهت گازرسانی به پروژه خط لوله نابوکو مطرح می‌باشد ” رد می‌شود. زیرا در صورتی می توانست این فرضیه تأئید شود که در میان کشورهای صادرکننده گاز طبیعی (ایران، عراق، آذربایجان و ترکمنستان) در همه حالات ایران بیشترین قدرت چانه‌زنی را داشته باشد. اما در یافته‌های تحقیق چنین مسأله ای تأئید نشد. به طور مثال وقتی هم پروژه جدید آذربایجان اجرا شود و هم پروژه جدید ایران، قدرت چانه‌زنی آذربایجان بیش از ایران می‌باشد. اما به طور کلی می توان گفت قدرت چانه‌زنی ایران همواره از عراق و ترکمنستان در تمامی حالات بیشتر است. لذا، نسبت به این دو کشور قطعاً برتری دارد اما نسبت به کشور آذربایجان، بسته به اتفاقات آتی دارد. چنان چه پروژه جدید ایران و ترانس کاسپین اجرایی شوند و آذربایجان خط لوله جدیدی راه‌اندازی نکند، در هر دو حالت با حضور عراق و بدون حضور عراق، قدرت چانه‌زنی ایران بیشتر از آذربایجان می‌شود. در بین سناریوهای گزارش شده نیز در ۷ مورد از ۱۱ مورد (وضعیت حال و ۶ مورد سناریوی آتی) وضعیت آذربایجان از ایران بهتر است. لذا به صورت کلی وضعیت آذربایجان بهتر از ایران می‌باشد. البته با توجه به ذخایر عظیم گاز ایران و تفاوت زیاد آن با آذربایجان، چنانچه در افق زمانی بزر‌گ‌تری، مسأله گازرسانی بررسی شود، واردات از ایران می‌تواند جذاب‌تر از آذربایجان نیز تلقی شود. اما در افق زمانی در نظر گرفته شده در رساله فوق، برتری آذربایجان نسبت به ایران نتیجه‌گیری می‌شود.
جهت بررسی فرضیه دوم مبنی بر “امکان همکاری میان برخی از کشورهای تأمین کننده گاز طبیعی پروژه خط لوله نابوکو، وجود دارد” باید مشاهده شود که آیا امکان ایجاد وضعیت بهتری برای کشورها در همکاری با هم وجود دارد یا خیر. در یافته‌های تحقیق مشاهده می‌شود که در بسیاری از موارد، تشکیل ائتلاف بزرگتر و همکاری بیشتر، منجر به بهبود قدرت چانه‌زنی کشورها شده و منافع اقتصادی بیشتری را برای همه به ارمغان دارد. لذا، این فرضیه رد نمی‌شود. علیرغم اینکه برخی همکاری‌ها به دلیل کاهش منافع اقتصادی برای بازیگران بعید است شکل بگیرد (ایجاد خط لوله ترانس کاسپین منافع اقتصادی ترکیه، ترکمنستان و آذربایجان را افزایش نمی‌دهد) و لذا همکاری در زمینه تشکیل ترانس کاسپین وجود نخواهد داشت، اما امکان همکاری برای ایجاد خط لوله جدید ایران و آذربایجان در همه موارد بهتر از عدم تشکیل آنها می‌باشد. در خصوص همکاری با عراق، جواب قطعی وجود ندارد. زیرا حضور عراق از مناقع اقتصادی ایران می‌کاهد اما برای آذربایجان تفاوت خاصی ایجاد نکرده و حتی کمی وضعیت این کشور را بهتر می‌کند و بستگی به بازیگری ایران در منطقه در خصوص همکاری یا عدم همکاری با عراق دارد.

۵-۴- پیشنهادها

چشم‌انداز آتی انرژی همچنان نشان از رشد استفاده بشر از انرژی دارد. در این میان، سهم گاز بیشتر از سایر انرژی‌ها خواهد بود. با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی در خصوص استفاده از گاز در بخش حمل و نقل و همچنین صرفه اقتصادی استفاده از گاز در نیروگاه‌ها در کنار آلودگی کمتر این نوع از انرژی، در تمام سناریوهای بررسی شده توسط موسسات بین‌المللی انرژی، افزایش استفاده بشر از گاز در سبد انرژی آینده جهان پیش‌بینی شده است. همچنین تحولات تکنولوژیکی درزمینه تولید و انتقال گاز موجب خواهد شد که سهم تولید گاز شیل به عنوان گاز غیرمتعارف در جهان افزایش یابد. همچنین تجارت گاز طبیعی به صورت مایع‌شده (LNG) تا ۲۰۴۰ حدود ۵ درصد افزایش خواهد داشت. گرچه این تحولات موجب کمرنگ‌شدن نقش ذخایر متعارف و همچنین انتقال از طریق خط لوله شده است، اما همچنان تا سال ۲۰۴۰،
مهمترین ذخایر تولید گاز، ذخایر متعارف و همچنین مهمترین روش انتقال گاز خط لوله خواهد بود. این وضعیت در اروپا بیشتر نمایان است. زیرا حداکثر توان تولید گاز شیل در اروپا، ۳ میلیارد مترمکعب تا سال ۲۰۳۵ خواهد بود. همچنین گسترش تجارت گاز مایع‌شده در این منطقه کمتر از سایر مناطق خواهد بود، به همین دلیل، کشورهای اروپایی به نقش مهم واردات از طریق خطوط لوله از منطقه کشورهای حاشیه دریای خزر و خاورمیانه تأکید دارند^[۱۶۱].
با توجه به یافته‌های تحقیق که نشان می‌دهد قدرت چانه‌زنی ترکیه در همه موارد از همه کشورها بیشتر است، همچنین بیشتر بودن قدرت چانه‌زنی آذربایجان در موارد بیشتری از ایران و اینکه قدرت چانه‌زنی هر دوی این کشورها از عراق و ترکمنستان بیشتر است، لذا پیشنهاد می‌شود که ایران در زمینه بهبود قدرت چانه‌زنی خود چندین مسأله را در نظر بگیرد.
جهت بهبود وضعیت ایران در بازار گاز منطقه اروپا، حفظ و حتی بهبود روابط با ترکیه برای ایران ضروری و حیاتی است. زیرا کشور ترکیه بیشترین قدرت چانه‌زنی و لذا بیشترین امکان مانور در خصوص صادرات گاز به اروپا را دارد. حفظ روابط سیاسی و ژئوپلتیک با ترکیه، موجب خواهد شد که ترکیه تمایل بیشتری برای ترانزیت گاز ایران داشته باشد و این مسأله منجر به بهبود وضعیت استراتژیک ایران در منطقه خواهد شد. همچنین این روابط در اجرایی شدن پروژه جدید ایران به ترکیه با ظرفیت ۱۵ میلیارد مترمکعب تأثیر بسزایی دارد که این خط لوله تأثیر بسیار زیادی در قدرت چانه‌زنی ایران دارد. همچنین ایران می‌تواند با کمک به ثبات و امنیت عراق، این کشور را برای حضور در خط لوله عرب مهیا سازد و با این کار عراق را از حضور در خط لوله نابوکو منصرف سازد^[۱۶۲].
مسأله دیگر اینکه تمام تهدیداتی که از طرف ترکمنستان در زمینه ایجاد خط لوله ترانس کاسپین و جایگزین شدن ایران به جای این کشور مطرح می‌شود، تهدیدات نامعتبر^[۱۶۳] محسوب شده و ایران نباید نگران آنها شود. زیرا، پروژه ترانس کاسپین امکان اجرایی‌شدن ندارد و اجرایی شدن آن به سود کشورهای درگیر در آن نیست. فقط در یک حالت امکان تشکیل دارد که آذربایجان خط لوله جدید خود را بسازد و میادین مهم گازی آذربایجان، توانایی تأمین گاز مورد نیاز اروپا را نداشته باشد. در این حالت امکان اجرایی شدن ترانس کاسپین وجود دارد اما باز تأثیر منفی بر قدرت چانه‌زنی ایران ندارد. لذا ایران نباید به هیچ عنوان تحت تأثیر تهدید ایجاد خط لوله ترانس کاسپین، امتیازی به ترکمنستان و یا دیگر کشورها بدهد و در حقیقت تهدید به اجرایی شدن این خط لوله، تهدید نامعتبر است^[۱۶۴].
با توجه به وضعیت تولید و مصرف گاز ایران، مشخص شد که چنانچه ایران نرخ رشد تقاضا و عرضه گاز طبیعی را به نحوی تنظیم نماید که تنها تولید یک درصد در سال بیشتر از مصرف افزایش نماید، تا سال ۲۰۲۰ ایران می‌تواند به عنوان صادرکننده بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز مطرح شود. با توجه به نتایج یافته‌ها مشخص می‌شود که ایران بهتر است در شبکه گازی فوق، نقش ترانزیتر را ایفا نماید. با توجه به روابط ایران با عراق، جلب همکاری این کشور برای صادرات گاز این کشور از طریق ایران کار چندان سختی نیست. همچنین به دلیل نزدیکی میادین نفت و گاز عراق به مرز ایران و اینکه انتقال گاز از خاک ایران امن تر از خاک خود عراق می‌باشد، لذا حتی از بعد امنیت انتقال گاز نیز به نفع هر دو کشور است که گاز عراق از ایران به ترکیه منتقل شود. همچنین، ترکمنستان در صورت همکاری با ایران می‌تواند از ظرفیت ۱۵ میلیارد مترمکعب گاز بلااستفاده به ایران استفاده کند. اما در صورت عدم همکاری با ایران باید خط لوله ترانس کاسپین را با هزینه‌های گزاف بسازد که در نتایج یافته‌ها مشخص شد که ساخت این خط لوله منافع اقتصادی کشور ترکمنستان را نمی‌تواند افزایش دهد. بنابراین برای این دو کشور همکاری با ایران و انتقال گاز آنها از طریق ایران هم به نفع ایران و هم به نفع این کشورها می‌باشد. تنها کشور آذربایجان است که امکان جذب همکاری این کشور وجود ندارد و ایران دلیلی ندارد درخواست همکاری با این کشور را بدهد. زیرا امکان تشکیل ائتلاف با این کشور بسیار کم می‌باشد. پس پیشنهاد می‌شود ایران با یک دیپلماسی فعال، خود را به عنوان ترانزیتر کوتاه‌مدت کشورهای عراق و ترکمنستان مطرح نماید و در بلندمدت در صورت نگرانی از پایدار بودن گاز ترکمنستان و آذربایجان، می‌تواند خود را به عنوان تولیدکننده در حد نیاز مطرح نماید. در این صورت بیشترین قدرت چانه‌زنی نصیب ایران می‌شود.

۵-۵- جنبه جدید بودن و نوآوری پژوهش

با وجود مطالعاتی که در زمینه پروژه خط لوله نابوکو صورت گرفته است، اما تا به حال مطالعه‌ای در چارچوب نظریه بازی‌ که در راستای بررسی گزینه‌های مطرح گازرسانی به این پروژه باشد، انجام نشده است. این کار برای اولین بار در رساله حاضر با در نظر گرفتن چارچوب نظریه بازی همکارانه محقق خواهد شد. این کار نه تنها در ایران که حتی در دنیا نیز برای اولین بار است که انجام خواهد شد و نتایج آن می‌تواند به صورت بین‌المللی مورد استفاده قرار بگیرد.
در زمینه صادرات گاز، مطالعاتی صورت گرفته، اما هیچ کدام در زمینه نظریه بازی همکاران
ه در یک پروژه خاص نبوده است. در زمینه بازی‌های همکارانه هم کاربردهای مختلفی در دنیا انجام شده که بیشتر در زمینه گاز اروپا، در اینترنت، اختصاص آب و برق به مناطق مختلف و همچنین در زمینه‌های آماری مثل خوشه بندی کردن بوده است اما هیچ کدام بر صادرات گاز در یک پروژه خاص تکیه نکرده‌اند.
مطالعه فوق اولین مطالعه است که در مورد کاربرد بازی‌های همکارانه در زمینه یک خط لوله خاص با بررسی قدرت چانه‌زنی هر کدام از گزینه‌های تأمین آن است و این مطالعه نه تنها برای اروپا مفید است تا از قدرت چانه‌زنی ایران و سایر کشورهای بالقوه تأمین‌کننده گاز نابوکو آگاهی پیدا کند، بلکه برای ایران نیز بسیار ضروری و لازم است تا از وضعیت و قدرت چانه‌زنی خود اطلاع داشته باشد.
اجرای خط لوله نابوکو، منافع بسیاری برای هر کدام از طرفین (واردکنندگان، منتقل کنندگان و تأمین کنندگان گاز) دارد. اما سود تأمین کنندگان گاز در این می‌باشد که با یکدیگر به رقابت نپردازند و به مدلی به صورت همکارانه برسند که در عین حال که می‌توانند از قدرت انحصاری روسیه در صادرات گاز به کشورهای اروپایی، بکاهند، خود، قدرت چانه‌زنی بالایی را کسب کنند. اما در صورتی که هر کدام از کشورها با هم به رقابت بپردازند (که مطلوب کشورهای اروپایی می‌باشد) این مسأله برای همه این کشورها به صورت باخت- باخت می‌باشد و در عین حال در وضعیت باحت-باخت با کشور روسیه نیز قرار می گیرند. به همین دلیل، بهترین زمینه مطالعاتی در این زمینه، نظریه بازی همکارانه می‌باشد که می‌تواند ائتلاف‌های مختلف گازرسانی به این پروژه را بررسی و قدرت چانه‌زنی هر کدام از کشورها را محاسبه نماید.
این مطالعه، برای ایران بسیار با اهمیت است زیرا هم خود نسبت به منافع پیوستن و نپیوستن به این پروژه، آگاه می‌شود و هم می‌تواند نحوه همکاری با دیگران برای داشتن بیشترین منفعت را بدست آورد که در متقاعد کردن کشورهای دیگر برای همکاری، می‌تواند بسیار مفید واقع شود و از این جهت، انجام یک مطالعه اقتصادی که توصیه‌های سیاستگذاری در حوزه سیاستگذاری خارجی دارد، از جنبه‌های نوآوری این مطالعه می‌باشد.
تاکنون هیچ مطالعه‌ای در رشته اقتصاد در ایران انجام نشده است که بتواند از بازی‌های همکارانه و حل از طریق راه‌ حل ‌های مفهومی (شپلی و نوکلئولوس)، مسأله‌ای واقعی در زمینه اقتصاد را تحلیل نماید. بنابراین، رساله فوق از این حیث نیز اولین مطالعه در رشته اقتصاد در ایران می‌باشد که با بهره گرفتن از بازی‌های ائتلافی و حل از طریق راه‌ حل ‌های مفهومی، توانسته یک مسأله واقعی را تحلیل و بررسی نماید. همچنین، بازی‌های تعریف‌شده که بازی‌های با ۳، ۴ و ۵ نفره هستند، از طریق راه‌ حل ‌های شپلی و نوکلئولوس به صورت الگوریتمی و با بهره گرفتن از برنامه‌نویسی در نرم‌افزار متلب^[۱۶۵]حل شده است.

منابع و مآخذ:

نعمت، مسعود، محسن کرمانشاه، « اقدامات صورت گرفته جهت توسعه شیل های گازی در ایران و جهان»، ماهنامه اکتشاف و تولید، شماره ۹۵، آبان ۹۱
انتقال گاز ایران به عراق از سال آینده، خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، ۲۶ تیر ۱۳۹۱
بهروزی فر، مرتضی (۱۳۹۰)، بررسی امکان حذف ایران از خط لوله نابوکو، فصل نامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال هشتم، شماره ۲۸، بهار ۱۳۹۰ صص ۹۶-۷۵
تکلیف عاطفه (۱۳۹۱)، امکان پذیری همکاری یا رقابت بین اعضای مجمع کشورهای صادر کننده گاز در صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله، فصنامه اقتصاد انرژی ایران، شماره ۵، زمستان، صص ۷۹-۴۹
جعفرزاده امیر و عبدالساده نیسی (۱۳۹۱)، تحلیل سیاست صادرات گاز به کشورهای هند و پاکستان در چارچوب نظریه بازی‌ها، فصلنامه اقتصاد محیط زیست و انرژی، بهار ۱۳۹۱، صص ۹۱-۷۳
خبرنامه انرژی ۱۲۶ (ویژه عراق۱) ، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تاریخ انتشار» ۱۱/۱۱/۱۳۹۰، شماره مسلسل ۱۲۲۱۳٫
خط لوله جدید صادرات گاز ایران به عراق ساخته می‌شود، خبرگزاری مهر، ۱۵/۰۲/۱۳۹۱
درخشان (۱۳۸۲)، “منافع ملی و سیاست های بهره برداری از منابع نفت و گاز"، مجله مجلس و پژوهش، سال نهم، شماره ۳۴، صص ۶۵-۱۳٫
دیمیتروا ایرینا (۲۰۱۰)، تحلیل راهبردی خطوط لوله نابوکو و جریان جنوبی، ترجمه و تلخیص: صوفیا نصرالهی، محمد صادق جوکار، دیپلماسی انرژی، موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی
شادی‌وند، قادر (۱۳۹۱)، رویکرد اتحادیه اروپا در قبال ذخایر نفت و گاز طبیعی آسیای میانه و قفقاز، مجله اکتشاف و تولید، شماره ۹۸، صص ۴۰-۳۴
صادرات گاز ایران به عراق، روزنامه جام جم، ۱۷ خرداد ۱۳۹۱
عبدلی قهرمان، وحید ماجد (۱۳۹۱)، ررسی رفتار اوپک در قالب یک بازی همکارانه، فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی، شماره ۷، بهار، صص۵۰-۲۷
عبدلی، قهرمان، نظریه بازیها و کاربردهای آن (بازیهای اطلاعات ناقص، تکاملی و همکارانه)، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، ۱۳۹۲
علی خواجوی (۸۹)، دورنمای توسعه نفت و گاز عراق، مجله اقتصاد انرژی، تیر، شماره ۶۹٫
نخستین صادرات گاز ایران به عراق و سوریه امضا می‌شود، روزنامه مشعل، شماره ۵۴۲
یرگین، دانیل (۱۳۷۶)، تاریخ جهانی نفت، ترجمه غلامحسین صالحیار، انتشارات اطلاعات
-  Bartis, James T.; LaTourrette, Tom; Dixon, Lloyd; Peterson, D.J.; Cecchine, Gary (2005). Oil Shale Development in the United States. Prospects and Policy Issues. Prepared for the National Energy Technology Laboratory of the United States Department of Energy (PDF). R
AND Corporation. ISBN ۹۷۸-۰-۸۳۳۰-۳۸۴۸-۷٫ Retrieved ۲۰۰۷-۰۶-۲۹
Shapley, L.. and Shubik, M. ,On Market Games, Journal of Economic Theory, 1, 9-25, 1969
[۱] - Estonian Energy in Figures 2011 (PDF). Ministry of Economic Affairs and Communications. 2007-10-22

1. 1. Muthoo. Bargaining theory with applications. Cambridge Univ. Press, 1999

1. 1. Muthoo. Bargaining theory with applications. Cambridge Univ. Press, 1999

1. 1. van den Nouweland. Models of network formation in cooperative games. Cambridge Univ. Press, 2005

1. 1. van den Nouweland. Models of network formation in cooperative games. Cambridge Univ. Press, 2005

Agayev, Z., & Schneeweiss, Z. (2012, June 28). Nabucco West Selected As Potential Route For Azeri Gas. Retrieved July 15, 2012, from Bloomberg.com: http://www.bloomberg.com/news/2012-06-28/nabucco-west-selected-as-potentaial-route-for-azeri-gas.html
Agayev, Z., & Schneeweiss, Z. (2012, June 28). Nabucco West Selected As Potential Route For Azeri Gas. Retrieved July 15, 2012, from Bloomberg.com: http://www.bloomberg.com/news/2012-06-28/nabucco-west-selected-as-potentaial-route-for-azeri-gas.html
Aseeva, A. (2011). “EU-Russia Energy Relations : the Role of International Law from Energy Investment and Transit Perspective. Geneve: Institut Europeen De L’université De Genéve.
Aseeva, A. (2011). “EU-Russia Energy Relations : the Role of International Law from Energy Investment and Transit Perspective. Geneve: Institut Europeen De L’université De Genéve.
Aumann, R. and R. Myerson (1998), “Endogenous Formation of Links between Playersand of Coalitions,” in A. Roth (ed.), The Shapley Value, Cambridge: CambridgeUniversity Press, 175-191
Barysch, K. (2010). Should the Nabucco Pipeline Project be shelved? Transatlantic Academy Paper Series, 3-17.