۸۷/۰

۹۴/۰

۷۹/۰

۹۰/۰

زیرمقیاس‌ها

سواد کمی

سواد اطلاعاتی

کار تیمی

حل مسأله

ضریب آلفای کرونباخ

۸۸/۰

۹۳/۰

۹۶/۰

۸۸/۰

۳-۷- روش جمع آوری اطلاعات
در این پژوهش به منظور تهیه و تدوین مبانی نظری و سوابق پژوهش‌های انجام شده از روش کتابخانه‌ای و به منظور جمع‌ آوری اطلاعات جهت پاسخگویی به سؤالات پژوهش، پس از اخذ مجوز از مسئولین دانشگاه شیراز و تعیین حجم نمونه، پرسشنامه‌ها بین دانشجویان مهندسی توزیع شد. مدت اجرای پرسشنامه حدوداً ۱۰دقیقه و اجرای آن به صورت انفرادی بود.
۳ – ۸ - روش تجزیه و تحلیل داده‌ها در پاسخ به سؤالات جزیی پژوهش:

• مهارت (های) غالب اعضای هیأت علمی دانشگاه شیراز درکاربرد مراحل هفت گانه چرخه یادگیری کدام است؟ (تحلیل واریانس اندازه‌گیری‌های مکرر)

• آیا مهارت‌های فکری و عملی دانشجویان مهندسی دانشگاه شیراز، در حد مطلوب می‌باشد؟ (آزمون تی تک نمونه‌ای)

• مهارت (های) فکری و عملی غالب دانشجویان مهندسی دانشگاه شیراز کدام است؟ (تحلیل واریانس اندازه‌گیری‌های مکرر)

• آیا بین مهارت اعضای هیأت علمی در کاربرد مراحل هفت گانه چرخه یادگیری و توسعه انواع مهارت‌های فکری و عملی دانشجویان مهندسی دانشگاه شیراز رابطه معناداری وجود دارد؟ (ضریب همبستگی پیرسون)

• • • آیا مهارت اعضای هیأت علمی در کاربرد مراحل هفت گانه چرخه یادگیری، پیش بینی کننده معناداری برای تعیین مهارت‌های فکری و عملی دانشجویان زن و مرد مهندسی دانشگاه شیراز می‌باشد؟ (ضریب رگرسیون چند متغیره)

  (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• آیا مهارت اعضای هیأت علمی در کاربرد مراحل هفت گانه چرخه یادگیری، پیش بینی کننده معناداری برای تعیین مهارت‌های فکری و عملی دانشجویان رشته‌های مختلف مهندسی دانشگاه شیراز می‌باشد؟ (ضریب رگرسیون چند متغیره)

• آیا بین مهارت اعضای هیأت علمی دانشگاه شیراز در کاربرد مراحل هفت گانه چرخه یادگیری، از دیدگاه دانشجویان زن و مرد، تفاوت معناداری وجود دارد؟ (تحلیل واریانس چند متغیره)

• آیا بین مهارت اعضای هیأت علمی دانشگاه شیراز در کاربرد مراحل هفت گانه چرخه یادگیری، از دیدگاه دانشجویان رشته‌های مختلف مهندسی، تفاوت معناداری وجود دارد؟ (تحلیل واریانس چند متغیره)

• آیا بین مهارت‌های فکری و عملی دانشجویان زن و مرد مهندسی دانشگاه شیراز، تفاوت معناداری وجود دارد؟ (تحلیل واریانس چند متغیره)

• آیا بین مهارت‌های فکری و عملی دانشجویان رشته‌های مختلف مهندسی دانشگاه شیراز، تفاوت معناداری وجود دارد؟ (تحلیل واریانس چند متغیره)

فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده‌‌ها
۴- ۱- مقدمه
در این فصل یافته‌های به‌دست آمده از اجرای ابزارهای پژوهش مورد بررسی قرارگرفته و به ارائه نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری داده‌های پژوهش پرداخته می‌شود. به منظور پاسخگویی به سؤالات پژوهش با بهره گرفتن از نرم افزارهای spss20و Lisrel 8.54، علاوه بر این‌که به نتایج مقتضی دست یافته می‌شود، تحلیـلی گویا و روشن از داده‌های به‌دست آمده از پژوهش صورت می‌گیرد. بر این اساس در این فصل یافته‌های پژوهش در قالب یافته‌های توصیفی و استنباطی به تفکیک بیان شده و سپس خلاصه‌ی این یافته‌ها ارائه شده است.
۴-۲- یافته‌های پژوهش
۴-۲-۱- یافته‌های توصیفی
جدول شماره (۴-۱) میانگین و انحراف استاندارد مهارت اعضای هیأت علمی در کاربرد مراحل هفت‌گانه چرخه یادگیری شامل مراحل استنباط، مشارکت، اکتشاف، توضیح، بسط یادگیری، ارزیابی و توسعه یادگیری را از دیدگاه دانشجویان نشان می‌دهد.
جدول شماره (۴-۱): میانگین و انحراف استاندارد مهارت اعضای
هیأت علمی در مراحل هفت گانه چرخه یادگیری

۲-۳- دام مورد آزمایش و نحوه آماده سازی دام:
در این تحقیق از ۳ راس گوسفند نژاد قزل یکساله هم وزن (میانگین ۶/۲ ± ۴۹) که قبل از شروع آزمایش اخته شده بودند، استفاده گردید. ابتدا کلیه موارد بهداشتی متداول (اعم از واکسیناسیون، پشم چینی، سم چینی) در مورد دامها اعمال گردید، سپس طی عمل جراحی بر روی شکمبه گوسفندان آزمایشی، فیستولا نصب شد. بدین ترتیب که حیوان ۲۴ ساعت قبل از عمل جراحی تحت پرهیز غذا و آب قرار می گیرد و سپس در هنگام جراحی داروی آرامبخش زایلازین هیدروکلراید^۱ به حیوان تزریق می شود. ناحیه گودی کمری چپ ^۲پس از تراشیدن و ضد عفونی با تزریق داروی لیدوکائین هیدروکلراید ^۳در بافت پوست، ماهیچه و زیرپوست و دیواره شکمبه، این ناحیه بی حس می شود و سپس به کمک اسکالپل بر روی پوست برشی بطول ۱۲-۱۰ سانتی متر به موازات قوس دنده ها و در فاصله ۲ سانتی متری زائده عرضی مهره ها ایجاد می شود، عضلات مورب خارجی و داخلی، عضله عرضی و صفاق نیز در همین امتداد و به کمک قیچی بریده می شوند، پس از خارج کردن شکمبه، اطراف عضو به کمک تامپون های مرطوب پوشانده می شوند تا از ورود ترشحات شکمبه به درون حفره شکم جلوگیری شود، به کمک نخ کات گوت کرومیک^۴ نمره یک، بخیه سرکیسه ای به شکل بیضی با قطری متناسب با کانولا بر روی کیسه پشتی شکمبه کار گذاشته می شود. در این مرحله به کمک اسکالپل برشی طولی بر روی دیواره شکمبه و در مرکز بخیه سرکیسه ای ایجاد می شود و پس از وارد کردن کانولا، بخیه سرکیسه ای نیز محکم می شود و گره زده می شود، تا مخاط شکمبه کاملا به سمت داخل برگردانده شوند. سپس محل برش شکمبه را به کمک سرم فیزیولوژی استریل شستشو داده و شکمبه به محل اصلی خود بازگردانده می شود. عضلات دیواره شکم در دو لایه و به کمک نخ کات گوت کرومیک نمره یک و با الگوی ساده سرتاسری بخیه زده می شود. پوست به کمک نخ ابریشم نمره یک با الگوی زنجیری بخیه زده می شود و مهره مربوط به کانولا بسته می شود. پس از عمل جراحی، آنتی بیوتیک مناسب به مدت ۵ روز تجویز می شود. پانسمان زخم با افشانیدن ^۵آنتی بیوتیک به مدت ۲ هفته ضدعفونی می شود. بعد از عمل، حیوانات آزمایشی داخل محل های تعبیه شده در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مراغه نگهداری شدند. در این محل ها، آخور و آبشخور جداگانه تعبیه گردیده که متحرک و قابل شستشو بودند.
Nutral Detergent Fiber:NDF -1
Sodium Louryl Sulphate -2
Xylazine Hcl -1
Paralambar fossa -2
Lidocaine Hcl -3
Chromic catgut -4
Xylazine Hcl-1
Paralambar Fossa-2
Lidocaine Hcl-3
Chromic Catgut-4
Spray -5
۲-۴- جیره غذایی:
حیوانات مورد استفاده در این آزمایش در سطح کمی بیشتر از سطح نگهداری تغذیه می شدند. جیره غذایی این حیوانات با نسبتهای ۶۰ درصد علوفه یونجه و ۴۰ درصد خوراک مخلوط (کنسانتره) بود (ارسکوف^۱، ۱۹۷۹). غذای تعیین شده برای حیوانات به صورت منظم (روزی ۲ نوبت) در اختیار آنها قرار می گرفت تا سبب رشد و تراکم مناسب جمعیت میکروبی، در طول زمان تخمیر نمونه ها در شکمبه شود. همچنین در تغذیه این حیوانات، سنگ نمک به طور دائم، جهت تعادل تغذیه ای و نیز آب بطور آزاد در اختیار آنها قرار می گرفت.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۵- آزمایش های هضمی:
۲-۵-۱- برآورد تجزیه پذیری به روش کیسه های نایلونی:
با این روش تجزیه پذیری چین های مختلف یونجه بوسیله کیسه های نایلونی از جنس داکرون (الیاف پلی استرمصنوعی^۲) که در شکمبه قرار می گرفتند، اندازه گیری می شد. کیسه ها دارای سوراخ هایی به قطر ۴۵ میکرومتر بوده به گونه ای که میکروارگانیسم ها می توانستند وارد آن شده و گاز حاصله از آن خارج می شد. ابعاد کیسه ها ۵×۱۰ سانتی متر بود، البته در نمونه های کمتر (از نظر مقدار) کیسه های کوچکتری می تواند مورد استفاده قرارگیرد. نمونه های یونجه توسط آسیاب چکشی با غربال ۲ میلیمتری آسیاب شدند. مقدار ۵ گرم از نمونه های یونجه در داخل کیسه ها قرار داده شد و درب کیسه ها بوسیله چسب مسدود گردید. زمان های انکوباسیون ۷۲،۴۸،۳۶،۲۴،۱۶،۱۲،۸،۴،۰ و ۹۶ ساعت بود. برای هر تیمار در هر ساعت ۶ تکرار تهیه شد، بطوری که درون شکمبه هر گوسفند ۲ کیسه قرار داده شد، بدین صورت که قبل از قرار دادن کیسه ها درون شکمبه حیوانات، کیسه ها در داخل کیسه ای از جنس پلی استر با قطر منافذ ۳ میلیمتر قرار داده شدند بطوریکه مایع شکمبه به راحتی می توانست وارد کیسه شود. و برای راحتی کار، کیسه بزرگ از چندین قسمت گره زده شد. سپس کیسه بزرگ که حاوی کیسه های نایلونی بود بوسیله نخ پلاستیکی گره زده شده و با بهره گرفتن از لوله لاستیکی به طول ۳۰ سانتی متر در داخل شکمبه شناور شدند. پس از اتمام زمان انکوباسیون، کیسه ها از طریق درب کانولا خارج شده سپس جهت شستشو در معرض جریان آب سرد قرار گرفتند تا زمانی که اعمال تخمیر متوقف شده آب خارج شده کاملا شفاف شود (البته در رابطه با زمان صفر، انکوباسیون صورت نگرفت)، زمان صفر تجزیه پذیری فقط با شستن نمونه ها در مجاورت آب اندازه گیری گردید (پتیت و ترمبلای^۱، ۱۹۹۲ ؛ تقی زاده و همکاران، ۲۰۰۵). در مرحله شستشو نبایستی ذرات چسبیده به قسمت خارجی وارد کیسه شده و همچنین محتویات داخل کیسه ها تحت فشار قرارنگیرد زیرا محتویات هضم نشده داخل کیسه ها از داخل روزنه های دیواره کیسه خارج می شوند. جهت تبخیر آب کیسه ها به مدت ۲۴ ساعت در درجه ۶۵ درجه سانتیگراد قرارگرفته و سپس به منظور تعیین درصد ماده خشک آن، مدت ۲۴ ساعت در دمای ۱۰۵ درجه سانتیگراد در داخل آون قرار داده شدند.
rskovØ-۱
Synthetic Polyester Fiber -2
درصد ماده خشک و پروتئین خام ناپدید شده از طریق فرمول های زیر محاسبه گردیدند.
فصل دوم:مواد و روشها
۱۰۰×(وزن کیسه – وزن کیسه همراه نمونه)/[(وزن کیسه – وزن کیسه همراه نمونه پس از انکوباسیون) – (وزن کیسه – وزن کیسه همراه نمونه)] = درصد ماده خشک ناپدید شده
۱۰۰ × (وزن اولیه خوراک×درصدپروتئین)/[(درصدپروتئین باقی مانده×وزن باقی مانده انکوباسیون) – (درصدپروتئین×وزن اولیه خوراک)] = درصد پروتئین ناپدید شده
Petit & Tremblay-1
Taghizadeh-2
توسط نرم افزار ناوی ^۱تجزیه پذیری بالقوه با بهره گرفتن از مدل P = a+b(1 – e^-ct) محاسبه گردید (ارسکوف و مکدونالد^۲، ۱۹۷۹؛ مکدونالد^۳، ۱۹۸۱ ؛ پتیت و ترمبلای^۴، ۱۹۹۲ ؛ تقی زاده و همکاران، ۱۳۸۲). در این فرمول ضرایب عبارتند از:
P = درصد تجزیه پذیری در زمان t ، t = زمان انکوباسیون، a = عرض از مبدا در زمان صفر و نشان دهنده مواد محلول، b = تجزیه پذیری مواد نامحلول، c = نرخ تجزیه پذیری بخش b در زمان t و e مبنای لگاریتم نپرین (۷۱۸۲/۲) می باشد.
اطلاعات حاصل از تجزیه پذیری در هر ساعت انکوباسیون توسط نرم افزار SAS و در قالب طرح کاملاً تصادفی با ۳ تیمار و ۶ تکرار مورد بررسی قرارگرفتند. مدل آماری طرح بصورت زیر بود.
Y_ij = µ+T_i+e_ij
Y_ij = مقدار هر مشاهده، µ = میانگین کل، T_i = اثر تیمار و e_ij = خطای آزمایشی می باشد.
۲-۵-۲ اندازه گیری تولید گاز در شرایط آزمایشگاهی:
برای اندازه گیری میزان تولیدگاز حاصل از تخمیر از روش فدوراک و هرودی^۵ (۱۹۸۳) استفاده شد. در این روش از میزان جابجایی آب لوله های آزمایشی مدرج متصل به شیشه های حاوی مایع شکمبه و نمونه خوراکی جهت اندازه گیری میزان گاز تولید شده استفاده می شود (ونگ و همکاران^۶، ۲۰۰۲؛ فدوراک و هرودی، ۱۹۸۳).
حدود ۳۰ میلی گرم از هر نمونه آسیاب شده (با غربال ۲ میلیمتری) در داخل شیشه های ۵۰ میلی لیتری استریل ریخته و برای هر نمونه ۳ تکرار در نظر گرفته شد. مایع شکمبه حدود ۲ ساعت بعد از خوراک وعده صبحگاهی از گوسفندان فیستوله دار که با جیره مخلوط ۶۰ درصد کنسانتره و ۴۰ درصد علوفه به مدت یک ماه تغذیه شده بودند (ونگ و همکاران، ۲۰۰۲)، جمع آوری و با پارچه ۴ لایه ای صاف و در فلاسک محتوی گاز کربنیک سریعا به آزمایشگاه منتقل گردید. مایع شکمبه و بافر تهیه شده طبق روش مک دوگال^۱ (۱۹۴۸) به نسبت یک قسمت از مایع شکمبه و دو قسمت از بافر به داخل ارلن ریخته شده و جهت جلوگیری از تخمیر هوازی و کاهش دمای مایع،گاز کربنیک به داخل مخلوط تزریق و در روی هیتر با دمای ۳۹ درجه سانتیگراد قرار داده شد.
Petit & Tremblay -4
Fedorak & Hrudey -5
Wang et.al -6
NAWAY -1
Ørskov & Mc Donald -2
Mc Donald-3
در هر شیشه حاوی نمونه مقدار ۲۰ میلی لیتر از مخلوط مایع شکمبه و مخلوط مکدوگال بر روی نمونه های خوراک ریخته شد و پس از تزریق گازکربنیک و بی هوازی نمودن محیط داخل شیشه در آن محکم بسته و در دستگاه انکوباتور شیکر در دمای ۳۹ درجه سانتی گراد با تعداد ۱۲۰ دور بر دقیقه قرار داده شد.
برای تصحیح گاز تولیدی با منشاء مایع شکمبه ۳ تکرار بدون نمونه خوراک (بلانک) و فقط با ۲۰ میلی لیتر از مخلوط مایع شکمبه و بافر در نظر گرفته و در انکوباتور قرار داده شد.
در زمان های ۲، ۴، ۶، ۸، ۱۲، ۱۶، ۲۴، ۳۶، ۴۸، ۷۲، و ۹۶ ساعت پس از قرار دادن شیشه ها در انکوباتور شیکردار، میزان گازتولیدی به روش فدوراک (جابجایی مایع) قرائت و ثبت گردید. حجم گاز تولیدی بر اساس وزن نمونه خوراک در هر زمان با بهره گرفتن از رابطه زیر تصحیح می شود.
V = (V_t – V_b) × ۱۰۰۰/W
که در این رابطه :
V: حجم گاز تولید شده بر حسب میلی لیتر به ازای هرگرم ماده خشک.
V_t: حجم گاز تولیدی در شیشه های حاوی نمونه خوراک بر حسب میلی لیتر.
V_b: حجم گاز تولیدی در شیشه های فاقد نمونه خوراک برحسب میلی لیتر.
وW: وزن نمونه خشک خوراک برحسب میلی گرم ماده خشک می باشد.
Mc Dougall-1
جهت تعیین مولفه های تولیدگاز از معادله مکدونالد(۱۹۸۱) استفاده شده است.
P = a+b(1 – e^-ct)
که در آن:
P: تولید گاز در زمان t

اسپکتروفتومتری یک روش تجزیه دستگاهی است که در آن تابش الکترومغناطیسی در ناحیه مرئی و ماورا بنفش جذب ماده می­ شود، و از روی شدت جذب مقدار ماده تعیین می­ شود. اسپکتروفتومترها ، تجهیزاتی هستند که جذب یا عبور طول موج­های مشخصی از انرژی تابشی (نور) از یک آنالیت را در یک محلول تعیین می­ کنند. به دلیل تفاوت در تعداد و آرایش گروه­ ها، پیوندهای دوگانه اتم های کربن در هر مولکول نور را در طول موج­های خاص با الگوی طیف مشخص، جذب می­ کند. بر اساس قانون بیر- لامبرت^[۱۳۱]، مقدار نوری که در این طول موج مشخص جذب می­ شود، مستقیما با غلظت آن نمونه شیمیایی متناسب است. اسپکتروفتومترهای مرئی و فرابنفش، رایج­ترین دستگاه های جذب سنجی در مراکز تشخیصی و آزمایشگاهی است.
۶ قسمت اصلی در ساختمان اسپکتروفتومترها وجود دارد که عبارت است از: منبع نور، تکفام ساز^[۱۳۲]، متمرکز کننده پرتو^[۱۳۳]، محل نمونه^[۱۳۴]، آشکار ساز^[۱۳۵] و دستگاه نمایش خروجی^[۱۳۶].
۳-۳- نمونه خاک­های مورد آزمایش
در این تحقیق، از سه نوع خاک ریزدانه، درشت دانه و ترکیبی به عنوان محیط متخلخل برای پر کردن ستون خاک استفاده گردید. لازم به ذکر است که همه نمونه­های خاک مورد استفاده در این پژوهش دست خورده می­باشند. جدول­های (۳-۱) تا (۳-۳) مشخصات مصالح مورد استفاده در این تحقیق را نشان می­دهد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جدول (۳-۱): خصوصیات خاک ریزدانه ((FS^[137]
قطر متوسط(mm) هدایت هیدرولیکی(m/s) تخلخل چگالی خشک
۱۱۲/۰ ^۶- ۱۰×۵/۳ ۴۷۳/۰ ۷۵/۱
جدول (۳-۲): خصوصیات خاک درشت دانه (CS)^[138]
قطر متوسط (mm) هدایت هیدرولیکی (m/s) تخلخل چگالی خشک
۹۷/۲ ^۳- ۱۰×۱۷۵/۱ ۳۷۷/۰ ۹/۱
جدول (۳-۳): خصوصیات خاک ترکیبی(MS)^[139]
قطر متوسط(mm) هدایت هیدرولیکی(m/s) تخلخل چگالی خشک
۷۳۳/۰ ^۴- ۱۰×۸۸/۵ ۴۲۳/۰ ۸۲/۱
شکل های (۳-۵) تا (۳-۷) نمایی از خاک­های مورد استفاده در این تحقیق را نشان می­دهد.
شکل(۳-۵): نمایی از خاک ریزدانه شکل(۳-۶): نمایی از خاک درشت دانه شکل(۳-۷): نمایی از خاک ترکیبی
۳-۳-۱- آزمایش دانه بندی مصالح
از این آزمایش، برای تعیین توزیع اندازه دانه­ها با مشخصات لازم برای ذرات خاک و همچنین تهیه اطلاعات مورد نیاز برای کنترل یکنواختی و غیر یکنواختی دانه­بندی استفاده گردید. برای انجام آزمایش دانه­بندی وزن مشخصی از مصالح را در سری الک­ها ریخته و مجموعه را در دستگاه شیکر به مدت زمان کافی قرار داده می­ شود تا الک شوند و ذرات از بین سوراخ های الک عبور کند. پس از آن وزن خاک روی هر الک اندازه ­گیری می­ شود. منحنی دانه­بندی را با نموداری که محور افقی آن قطر ذرات بر حسب لگاریتم نشان داده می­ شود و روی محور عمودی درصد ذرات عبوری نشان داده می شود. برای دو خاک ریزدانه و درشت دانه چون دانه­بندی یکنواختی تهیه شده بود و تقریبأ قطر یکسانی ایجاد شده بود لذا منحنی دانه­بندی ترسیم نگردید. شکل (۳-۹) منحنی دانه بندی خاک ترکیبی را نشان می­دهد که ترکیبی از هر سه خاک مورد استفاده در این تحقیق می­باشد.
شکل(۳-۸): منحنی دانه بندی خاک ترکیبی
۳-۳-۲- مشخصات فیزیکی خاک­های مورد استفاده
در این قسمت مشخصات خاک­های مورد استفاده در این تحقیق که شامل قطر متوسط ذرات، تخلل خاک، هدایت هیدرولیکی و چگالی خشک خاک که با روش­های مختلف اندازه گیری شده است توضیح داده می­ شود.
۳-۳-۳- تعیین قطر متوسط ذرات
با بهره گرفتن از روش الک قطر متوسط ذرات مشخص می­ شود. قطر متوسط ذرات در واقع از روی منحنی دانه­بندی ذرات تعیین می­ شود. قطر متناظر یا درصد عبوری ۵۰ از روی الک قطر متوسط ذرات یک خاک می­باشد.
۳-۳-۴- تعیین تخلخل ذرات خاک
تخلخل یکی از مهمترین مشخصه­های خاک­های مورد استفاده در این تحقیق می­باشد. معمولأ برای تعیین تخلخل دو روش وجود دارد. روش اول استفاده از روابط ریاضی چگالی و وزن و حجم ذرات سنگریز می­باشد.
روش دوم اندازه ­گیری مستقیم است که در تحقیق حاضر از این روش استفاده گردید. در روش اندازه ­گیری مستقیم، ابتدا ذرات خاک به درون یک محفظه با حجم مشخص ریخته می­شوند. حجم محفظه به عنوان حجم کل(حجم ذرات خاک و فضای خالی) در نظر گرفته می­ شود. بعد از پر کردن محفظه با ذرات خاک، به درون آن آب ریخته می­ شود تا حجم منافذ خالی پر گردد. با تقسیم حجم منافذ خالی(حجم آب ریخته شده به درون محفظه) به حجم کل محفظه مقدار تخلخل به صورت زیر بدست می ­آید:
(۳-۱)
که در آن، تخلخل خاک، حجم منافذ خالی که همان حجم آب ریخته شده به درون محفظه است و حجم کل محفظه می­باشد. اما اینکه چه مقدار از مصالح بایستی جهت تعیین تخلخل مورد استفاده قرار بگیرد نیز محل بحث است. اصولأ هر چه حجم محفظه اندازه ­گیری بزرگتر باشد، دقت اندازه ­گیری بیشتر بوده و عدد محاسبه شده به مقدار واقعی تخلخل کل مصالح نزدیک­تر است. اما در عمل این امکان وجود ندارد که تخلخل کل مصالح به صورت یک­جا تعیین گردد. به همین دلیل در تحقیق حاضر از یک محفظه اندازه گیری با ابعاد، قطر ۵/۲۲ سانتی­متر و ارتفاع ۶/۱۷ سانتی­متر استفاده گردید.
۳-۳-۵- تعیین هدایت هیدرولیکی خاک
برای تعیین هدایت هیدرولیکی خاک ریزدانه و خاک ترکیبی از روش بار افتان استفاده گردید و مقدار نفوذپذیری این دو خاک به ترتیب ^۶- ۱۰×۵/۳و^۴- ۱۰×۸۸/۵ بدست آمد.
۳-۴- ردیاب­های رنگی مورد استفاده در این پژوهش
در این پژوهش، از دو نوع ردیاب رنگی با خصوصیات مختلف استفاده گردید. پانسیو ۴-آر^[۱۴۰] و ویولت کوواسول^[۱۴۱] دو ردیاب رنگی مورد استفاده در این پژوهش هستند. خصوصیات این دو رنگ در زیر معرفی می­ شود.
۳-۴-۱-۱،۱ رنگ پانسیو ۴-آر
پانسیو ۴-آر جزء رنگ­های خوراکی هست و رنگ ظاهری قرمز دارد (به فصل دوم مراجعه شود).
۳-۴-۱-۱- طیف مربوط به رنگ پانسیو ۴-آر
طیف Uv-Vis محلول آبی این ترکیب در شکل (۳-۹) مشاهده می­ شود، که در این طیف دو پیک و یک شانه به ترتیب در طول موج های ۵۰۶، ۳۲۲ و۳۱۰ نانومتر مشاهده می­ شود که طبق مشاهدات پیک ۵۰۶ نانومتر به عنوان طول موج بیشینه انتخاب شده است.
شکل (۳-۹): طیف UV-Vis محلول۵۰ میلی گرم بر لیتر پانسیو۴R
۳-۴-۱-۲- رسم منحنی کالیبراسیون رنگ پانسیو ۴-آر
منحنی کالیبراسیون با اندازه ­گیری جذب محلول­های استاندارد از پانسیو ۴-آر در طول موج ماکسیمم ۵۰۶ نانومتر و رسم این کمیت بر حسب غلظت رنگ با معلوم بودن جذب مربوط به محلول مجهول در طول موج ماکسیمم ۵۰۶ نانومتر و استفاده از معادله­ کالیبراسیون می­توان غلظت رنگ را در نمونه مجهول محاسبه کرد. نتایج بدست آمده از معادله منحنی کالیبراسیون بیانگر حد تشخیص پایین و همبستگی بالا می­باشد. در معادله منحنی کالیبراسیون y بیانگر میزان جذب محلول و x غلظت محلول می­باشد.
شکل(۳-۱۰): منحنی کالیبراسیون رنگ پانسیو ۴-آر

آرایه تلمیح به جهت آنکه سبب ایجاد پیوند میان الفاظ و معانی می‌شود، جزء مقوله تناسب است. تلمیح در لغت به معنای نگاه کردن یا اشاره کردن به چیزی است و در اصطلاح علم بدیع، اشاره به قصه، شعر و مثل است، به شرط اینکه آن اشاره تمام داستان و مثل را در بر نگیرد(شمیسا،۵۶:۱۳۶۶). در اغلب کتب بلاغی، اشاره به داستان، آیه، حدیث، مثل و حتی اشاره به اصطلاحات نجومی، را تلمیح نامیده‌اند. «اما در قدیمی‌ترین کتاب‌های بلاغت فارسی، از جمله ترجمان‌البلاغه رادویانی و حدائق السحر وطواط، از این صنعت ادبی نامی به میان نیامده‌ است»(پورنامداریان،۵:۱۳۶۴). برخی بین تلمیح و تضمین فرق قایل شده‌اند و معتقدند که «بهترین تلمیح آن است که ذهن شاعر و نویسنده، تنها تأثیری از آیه یا حدیث پذیرفته باشد، نه آنکه آن آیه یا حدیث را عیناً از تازی به پارسی درآورد و نام تلمیح بر آن بنهند»(حلبی،۵۶:۱۳۸۵).
از آنجا که «لازمه دریافت معنی و زیبایی تلمیح، آشنایی قبلی با آن داستان، مثل، آیه و شعر است»(وحیدیان‌کامیار،۷۶:۱۳۷۹). تلمیح از یک جهت موجب ابهام در کلام می‌شود، زیرا «اطلاعات و اشارات تاریخی، اسطوره‌ای و… که در کلام می‌آید، اگر از قلمرو آگاهی‌های مشترک میان مخاطب و گوینده نباشد، مانع ارتباط خواننده با کلام می‌شود»(فتوحی،۱۲۳:۱۳۸۹). برخی از پژوهشگران، تلمیح را نوعی پیوند بین ادبیات و تاریخ دانسته‌اند و معتقدند که «ارزش تلمیح به میزان تداعی‌ای بستگی دارد که از آن حاصل می‌شود. هر قدر داستان‌های مورد اشاره لطیف‌تر باشد، تلمیح تداعی لذت بخش‌تری را به وجود می‌آورد. لازمه بهره‌مندی از تلمیح، آگاهی از پیش دانسته‌ای است که شاعر یا نویسنده بدان اشاره می‌کند»(موسوی‌‌گرمارودی،۱۰۰:۱۳۹۲).
از آنجا که تلمیح می‌تواند معانی بسیار و گسترده را در کمترین کلمات بگنجاند، از جهت هنری بسیار مهم و قابل توجه ‌است. «تقریباً تمام آثار برتر جهانی و ایرانی از ترفند تلمیح به فراوانی سود برده‌اند»(محبّتی،۱۱۳:۱۳۸۰).
فیاض لاهیجی برای بیان اندیشه‌ها و عواطف و احساسات خویش، از تلمیح و گونه‌های مختلف آن به میزان ۴۸۲ بار (معادل ۲۲/۳۸%) بهره برده‌‌‌‌‌‌است و تلمیحات شعر او شامل انواع تلمیحات داستانی، آیه، حدیث و مثل می‌‌‌شود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
الف- تلمیح به داستان‌های پیامبران
تلمیحات داستانی شعر فیاض لاهیجی را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد: داستان‌های پیامبران، اساطیری، عاشقانه و تاریخی. داستان پیامبران در این میان بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده‌‌ است، البته داستان زندگی و سرگذشت حضرت یوسف و خضر (ع) به دلیل جنبه‌های غنایی و تعلیمی، بیشتر مورد توجه شاعر بوده ‌‌‌‌‌‌‌است.
کمترین بسامد به داستان حضرت ایوب و حضرت داوود (ع) اختصاص دارد که شاعر به صبر و صدای خوش آنها اشاره کرده‌‌‌ است. تاریخ زندگی پیامبران به عنوان انسان‌هایی کامل و آسمانی برای بشر الگو بوده‌ است. علاقه مردم به سرگذشت انبیاء، زندگی آنان را از حالت تاریخی به جنبه اساطیری سوق داده ‌است. افراد، گرایش‌ها و خواسته‌های خود را در زندگی پیامبران وارد می‌کردند و آنها را به صورت قصه در می‌‌آوردند. «این داستان‌ها، محصول تجربیات زندگی انسانی، آرمان‌های آمیخته با تخیّل و شرح و وصفی گویا از کمال مطلوب او و آینه تمام نمای روح انسانی بوده ‌است. در این میان، نوع نگرش شاعران به سرگذشت پیامبران، دستاوردهایی تازه در پی داشته ‌است»(محسنی و دیگران،۹۶:۱۳۹۰).
داستان‌های پیامبران، داستان‌های اساطیری، عاشقانه و تاریخی منبع مهمی برای استحکام، استواری و مستندتر کردن کلام فیاض لاهیجی به شمار می‌رود. فیاض در اشعار خود، توجه زیادی به این گونه داستان‌ها داشته‌است که نشان دهنده آشنایی فراوان وی با شریعت و فرهنگ اسلامی است. شاعر در بیتی با اشاره به ماجرای حضرت علی (ع) و گشودن دروازه خیبر، بر خلاف دیگر شاعران، مشکلات عشق را همچون کاهی می‌‌‌بیند که در برابر کوه مشکلات بسیار ناچیز است. او بر زور بازو تأکید می کند که با وجود ناتوانی، اما با قدرت ایمان می‌تواند خیبر را بگشاید:
به کاه عشق کوهی بر نیاید زور بازو بین که چون با ناتوانی می‌کند خیبر گشایی را
(فیاض لاهیجی،۶۹:۱۳۷۳)
در بیتی دیگر با تشبیه عقل به یوسف کنعان و نفس شوم به زلیخا، به ماجرای حضرت یوسف و زلیخا و برادران حضرت یوسف و انداختن او در چاه اشاره می‌کند و با بهره گرفتن از عنصر تشبیه و تناسب، شبکه‌ای از تداعی‌ها و تناسب‌ها را به وجود آورده‌ است که ذهن خواننده را به تأمّل وا می‌‌دارد:
یوسف کنعان عقلیم و زلیخا نفس شوم چاه ما دنیــا و ابنای زمان اخــوان مــا
(همان:۷۸)
زیبایی این تلمیح به جهت آن است که شاعر با آوردن داستان عاشقانه یوسف (ع) و زلیخا که در قرآن آمده، خود را به او تشبیه می‌کند و زلیخا را همچون نفس شومی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داند و در مصراع دوم، دنیا را چون چاهی مجسّم می‌‌‌‌‌‌کند و برادرانش را فرزندان زمانه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داند. همچنین آرایه مراعات‌النظیری که آمده، سبب زیبایی این بیت گشته‌‌است. در بیتی دیگر شاعر در مقایسه خودش با حضرت ابراهیم (ع) و تشبیه دود دل به آتش می‌گوید:
بر خلیل آتش گلستان گشت و بر ما دود دل آتش او آتش است و آتش ما آتشست
(همان:۱۱۱)
با توجّه به آیه شریفه «وَ قُلنا یا نارُ کونی بَرداً و سَلاماً عَلی ابراهیمَ»(انبیاء:۶۹) اشاره ‌است به مناظره حضرت ابراهیم و نمرود که پس از شکست در مناظره، دستور می‌دهد که ابراهیم را در آتش پرتاب کنند، با قدرت خداوند این آتش برای آن حضرت، به گلستانی زیبا تبدیل شد و هیچ گزندی به او نرسانید. در این بیت شاعر به نوعی میان خود و حضرت ابراهیم همانندی احساس کرده ‌است. البته تکرار واژه آتش نیز نوعی بر زیبایی بیت افزوده ‌است. در جایی دیگر با اشاره به خضر (ع) و نقش هدایتگری او می‌گوید:
در بیابان محبت رهنـمایی مشکل اسـت خضر اینجا گام اول خویش را گم می‌کند
(فیاض لاهیجی،۲۵۴:۱۳۷۳)
شاعر بر این باور است که در بیابان محبّت حتی خضر (ع) هم که سمبل رهنمایی و هدایت است، راه را گم می‌کند. شاعر با بهره‌گیری از آرایه تناسب، میان واژه‌های بیابان، راهنمایی، خضر و گم شدن، رشته‌ای از تداعی‌ها و تناسب‌ها را به وجود آورده ‌‌‌است و ذهن خواننده را به تفکّر وا‌ می‌دارد. در بیتی دیگر با اشاره به ماجرای کلیم (ع) و نور الهی که از طور بر آن حضرت متجلّی شده‌ است، می‌گوید:
دود این شمع چو از دور عیان دید کلیم در شک افتاد که از طور چراغی پیداست
(همان:۳۷۵)
بیت اشاره به داستان حضرت موسی (ع) و کوه طور دارد که آن حضرت برای مشاهده خداوند به کوه طور رفته بود. منظور از شمع در بیت بالا، حضرت علی (ع) است. میان واژه‌های کلیم، طور و چراغ، تناسب وجود دارد.
ب- تلمیح به داستان‌های اساطیری
داستان‌های اساطیری در دیوان فیاض لاهیجی، دایره‌ای نسبتاً وسیع دارد. «اسطوره‌ها، جزئی از مجموعه یک میراث مشترک دیرینه هستند که تصویرها، رمزها و مضمون‌های خاصّ شعر فارسی را هویت می‌بخشند»(زرین کوب،۲۰۰:۱۳۶۷). «شاعران در انطباقی فعال، با نیازهای زمان خویش، اساطیر جهانی یا ملّی را با ذهنیّت خاص خویش بازآفرینی می‌‌‌کنند»(رشیدیان،۹۱:۱۳۷۰).
آن‌ها از اساطیر، به عنوان نمادی برای بیان سمبل رویدادها و حوادث اجتماعی و سیاسی روزگار خویش استفاده می‌کنند، تا خواننده شعرشان با تأویل آن نمادها، علاوه بر کشف بار معنایی آن، احساس لذّت هنری نیز نماید. «زیرا اسطوره‌ها و افسانه‌ها با ظرفیت‌های شاعرانه و سمبلیک و تأویل‌پذیری که دارند، می‌‌توانند در هر دوره‌ای، بر حسب شرایط و اوضاع خاص اجتماعی، بار معنایی جدید را بپذیرند و از طریق تأویل جدید، سمبل بعضی افکار و حوادث نو در زمینه رخدادهای سیاسی و اجتماعی جامعه قرار گیرند»(پورنامداریان،۲۴۵:۱۳۷۴).
اسطوره‌ها، به ویژه اساطیر ایرانی، جایگاهی ممتاز در شعر فارسی دارند و تقریباً در شعر آنان مانند «آن‌چه که در نزد روانشناسان، ناخودآگاه جمعی نام دارد، به صورت اساطیر انعکاس یافته‌است»(زرین کوب،۲۰۰:۱۳۶۷). فیاض لاهیجی نیز با بهره گرفتن از اساطیر، به ویژه اسطوره‌‌‌‌های ایرانی و ملّی، به بیان اندیشه‌ها و افکار عرفانی خویش پرداخته ‌‌است:
سیمرغ پر شکسته اوج قناعتیم گردون فریب بال مگس می‌دهد مرا
(فیاض لاهیجی،۹۲:۱۳۷۳)
در شعر فارسی به سیمرغ اشاره فراوانی شده و شاعران داستان پردازی‌های فراوانی از آن کرده‌اند و در تنگناها از او مدد خواسته‌اند. سیمرغ پرنده افسانه‌ای است که پدر رستم را بزرگ کرده و پرورش داده بود. وقتی که زمان پرورش زال به پایان رسید، در هنگام جدایی، سیمرغ پر خود را به زال داد و به او گفت موقع نیاز پر را به آتش بیندازد تا وی به یاریش بشتابد. «سیمرغ دو بار در هنگام سختی به فریاد زال می‌رسد، یکی هنگام زادن رستم و دوم در جنگ رستم و اسفندیار»(گوهرین،۲۷۶:۱۳۶۵).
شاعر خود را به سیمرغ همانند کرده‌‌‌است، البته سیمرغی که در مرتبه والای قناعت و بی نیازی، پرشکسته و عاجز و ناتوان است. شاعر با آوردن سیمرغ پرشکسته در تقابل با بال مگس که یکی مظهر قدرت و عزّت و ارجمندی ‌‌‌‌است و دیگری نماد بی‌ارزشی و حقارت است، به نوعی تصویر پارادوکسی متوسّل شده است. فیاض لاهیجی در بیتی دیگر، طریق دل را چنان خطرناک می‌داند که حتّی پهلوانانی همچون رستم و زال در این عرصه، چیزی به حساب نمی‌آیند:
طریق دل خطرناکست از این‌جا سرسری مگذر در این‌ره کمتر از زال است اگر خود رستم
(فیاض لاهیجی،۱۴۰:۱۳۷۳)
در بیتی دیگر می‌‌‌‌‌‌گوید که پرتو بخت سیاه بر سرم سایه کرده ‌است. از این رو زاغ که نماد بدبختی و بیچارگی است، برای من کمتر از هما نیست. شاعر در حقیقت برای بیان شدت سیاه بختی خود، به نوعی تصویر پارادوکسی متوسّل شده ‌است:
پرتو بخت سیــه را بر ســرم تا سایــه کــرد کم ندانیم از همــا اقبــال زاغ خویــش را
(همان:۹۶)
در بیتی دیگر شاعر آتش عشق را چنان مؤثر می‌داند که گرد کدورت را از دل او شسته ‌است. در حقیقت آتش عشق، دل او را سوخته و به خاکستر تبدیل کرده‌‌ است، خاکستری که به وسیله آن می‌توان آینه جم را ساخت. آتش عشق دل او را از گرد کدورت شسته و به خاکستر تبدیل کرده ‌است. اسناد شستن به آتش، اسناد مجازی است و در واقع نوعی تصویر پارادوکسی است که بر ابهام هنری شعر افزوده‌ است. کشف تناسب‌های ظریفی که در بیت است، موجب لذّت هنری خواننده می‌شود که پس از تأمّل بسیار شاید بتواند به منظور شاعر تا حدودی نزدیک شود. در ضمن در گذشته برای صیقلی دادن آینه از خاکستر استفاده می‌‌‌‌‌‌‌کردند.
چنان گرد کدورت شست از دل آتش عشقم که از خاکسترم آینه‌ جــم می‌توان کــردن
(همان:۳۱۳)
در بیتی دیگر با تشبیه لب معشوق (ممدوح) به آب حیوان می‌گوید:
رخ چو ماه تابانست، خط چو موج ریحانست لب چو آب‌حیوانست طرفه شهریار است این
(همان:۳۱۴)
در اساطیر آمده‌است که آب حیات در درون ظلمت جای دارد و خضر(ع) که پیر طریقت و زنده جاوید است، سالک را به آن راه می کند(یاحقی،۳۳۳:۱۳۸۶). هر کس از آن آب بخورد یا تن در آن بشوید، آسیب ناپذیر خواهد شد و جاودانه خواهد زیست. «اسکندر در جستجوی این آب ناکام ماند و خضر از آن نوشید و جاودانه شد»(بهایی،۲۹:۱۳۶۳).
پ- تلمیح به داستان‌های تاریخی
داستان‌های تاریخی، داستان‌هایی هستند که به یک شخص، واقعه و یا مکان تاریخی اشاره داشته باشد. فیاض لاهیجی علاوه بر تلمیح به داستان پیامبران و داستان‌های اساطیری و روایات ملّی، از داستان‌های تاریخی نیز در شعر خویش بهره برده ‌‌است.

«… و هر دشمن که به سبب دوری مسافت قصدی نتواند پیوست نزدیکی جوید و خود را از ناصحان گرداند، و به تقرب و تودد و تملق و تلطف خویشتن در معرض محرمیت آرد؛ و چون بر اسرار وقوف یافت و فرصت مهیا به دیده به اتقان و بصیرت دست به کار کند، و هر زخم که گشاید چون برق بیحجاب باشد. و چون قضا بیخطا رود… » (همان، ۲۲۲)
۵-۴-۱ -۱-۳- تدبیر امور براساس سیاست
لازمه حکومت و فرمانروایی تدبیر امور مطابق سیاست کشورداری است. پادشاهی که سیاست نداند حکومت او دیری نپاید. نکته مهم آن است که پادشاه همیشه در اندیشه جبران خللها باشد از آنکه ممکن است کوتاهی در این امر، باعث استیلای دشمن گردد. مهمتر آنکه فریب دشمن را نخورد و همیشه آماده مبارزه و سرکوب دشمن باشد چرا که پادشاهی که از اقدام عاجل در نابودی دشمن کوتاهی کند، زوال حکومت خویش را باید در انتظار بنشیند:
«و از فرایض احکام جهانداری آنست که در تلافی خللها پیش از تمکن خصم و از تغلب دشمن مبادرت نموده شود، و تدبیر کارها برقضیت سیاست فرموده آید. و به خداع و نفاق دشمن التفات نیفتد، و عزیمت را به تقویت رای پیر و تایید بخت جوان به امضا رسانیده شود چه مال بی تجارت و علم بی مذاکرت و ملک بی سیاست پایدار نباشد
دست زمانه یاره شاهی نیفگند در بازوی که آن نکشیده است بار تیغ »
(همان ،۳۷)
پادشاه، سایه خدا بر روی زمین است. نوری الهی است که بر همه تابیدن گرفته و همه ازا نوارآن بهرهمند میگردند، زمانه هم به میل او میگردد، با خشم او خشمگین، و با لطف او مهربان میشود. بر اساس سخن معروف الناس علی دین ملوکهم، پادشاه الگوی حقیقی مردم خویش است و هنگامی که رفتارهای خویش را بروز میدهد رفتارهای وی، توسط مردم به صورت عادت درمیآید و از این جهت بخشی از بار سیاسی کنترل رعیت به عهده خود ایشان واگذار میگردد :
«ملک‏زاده گفت: پادشاه به آفتاب رخشنده ماند و رعیت به چراغ‏های افروخته.آنجا که آفتاب تیغ زند، سنان شعله چراغ، سر تیزی نکند و در مقابله انوار ذاتی او، نور مستعار باز سپارد. همچنین، چون پادشاه آثار سجاحت خلق خویش پیدا کند و نظر پادشاهی به رعیت تعلق گیرد، ناچار تخلّق ایشان به عادت او لازم آید و عموم خلل در طباع عوام صفت خصوص پذیرد. (همان: ۳۷ )
در مشرق زمین و خاصه ایران، حکومت همواره جنبه ماورائی و الهی داشته .فرّ الهی همواره دور سر پادشاهان ایرانی چون هاله‏ای نورانی می‏درخشد:
«و گفته‏اند: زمانه در دل پادشاه نگرد تا خود او را چگونه بیند، به هر آنچه او را میل باشد، مایل گردد. حکمت: اذا تغیّر السلطان، تغیّر الزمان و گفته‏اند: تا ایزد تعالی دولت بخشیده از قومی بازنستاند، عنان عنایت پادشاه از ایشان باز نستاند. » (همان: ۳۷ )
تغیر، به معنی خشمگین شدن است. در حقیقت منظور این است که: با شاه و حاکمی چنین، چگونه می‏توان سخن گفت؟که به قبای او برنخورد و دستور قتل و جرح ندهد.
این سخنان شاید برگرفته از تفکرات باستانی ملتهای ایران و هند درمورد پادشاه بوده باشد که ناظر بر تایید الهی پادشاه است. پادشاه، بخشی از دهر است و دهر بخشی از وجود بیمنتهای الهی، پس هنگامی که پادشاه، خشمگین شود، دهر نیز دگرگون میشود و بر عکس با لطف او روزگار نیز روی سازگاری نشان میدهد.
از نظر معنای ظاهری جمله نیز، قهر پادشاه خرابی و نابودی کشور دشمن را در پی دارد که در این مورد نیز بخشی از مال و سرمایهی ملی خود پادشاه و کشور و مردمش نیز میبایست فدا گردد.
۵-۴-۱-۱-۴- داشتن شیوه ی برخورد با دشمن
نصرالله منشی بر این عقیده است که؛ دوستان و دشمنان پادشاه، دشمن اطرافیان پادشاهاند (این خود نشانگر جوی ناسالم و پر از دشمنی در دربار حاکمان جور بود ) دوستان از روی حسادت و رقابت در کسب جاه و مقام و دشمنان از روی اخلاص و نصیحت، عاقبت کسی اهل حقیقت است و به سلامتی از این ورطه میرهد که از این دنیای فانی دست بکشد و لذایذ وشهوات زودگذر آن را رها کند، تنهایی را برگزیند و به عبادت خالق حسابگر بپردازد:
«…و هرکه در خدمت پادشاه ناصح و یک دل باشد خطر او زیادت است برای آنکه او را دوستان و دشمنان پادشاه خصم گردند: دوستان از روی حسد و منافست در جاه و منزلت، و دشمنان از وجه اخلاص و نصیحت در مصالح ملک و دولت . و برای اینست که اهل حقایق پشت بدیوار امن آورده اند و روی ازین دنیای ناپایدار بگردانیده است ودست از لذات و شهوات آن بداشته و تنهایی را بر مخالطت مردمان و عبادت خالق را بر خدمت مخلوق برگزیده ، که در حضرت عزت و سهو و غفلت جایز نیست ، و جزای نیکی بدی و پاداش عبادت عقوبت صورت نبندد.و در احکام آفریدگار از قضیت معدلت گذر نباشد. » (همان،۱۳۳-۱۳۲)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
هر حکومتی دو گونه دشمن می‏تواند داشته باشد: یکی دشمن آشکار که معمولا بیرونی است، مثلا حکومت‏ها و دولت‏های دیگر. دفع این دشمن چندان مشکل نیست و با کمک نیروهای داخلی می‏توان آن را شکست داد یا به عقب راند.اما دشمن دیگر، نهانی است و معمولا ضعیف به نظر می‏رسد.
این دشمن، غالبا درونی است و گروه یا گروهایی از جامعه است که منافع و خواسته‏های آنها از طرف حکومت مورد تجاوز قرار می‏گیرد یا به آنها بی‏اعتنایی می‏شود.
این دشمن، با شیوه‏های گوناگون به مبارزه با دولت و حکومت می‏پردازد:
الف-از راه کم‏آزاری و مظلوم‏نمایی -با این روش، مخالفان، دولت را به فعالیت‏های تخریبی و خشونت وادار می‏کنند که شأن و شوکت آن در چشمها کم شود تا مخالفان بتوانند محبوبیت عمومی یابند و خود را مظلوم جلوه دهند. حکومت باید هشیار باشد تا با اقدامات غیر قانونی و سرکوب‏گرانه، بهانه به دست آنان ندهد.
ب- از راه تظاهر به دینداری- با این روش، مخالفان در دولت نفوذ می‏کنند و با فعالیت‏های به ظاهر دینی، کارهایی انجام می‏دهند که در نهایت حشمت و اعتبار حکومت را از بین می‏برد و از حکومت، چهره‏ای خشک و خشن ترسیم می‏کنند و از محبوبیت آن نزد مردم می‏کاهند.
در این گونه مواقع، بین دین و قانون تضاد ایجاد می‏شود: انجام کارهای دینی، غیر قانونی و اجرای قانون، مخالف دین قلمداد می‏گردد. در نتیجه، حکومت و دولت در انظار مردم به بی‏دینی متهم می‏شود و توده‏های دیندار با آن به مخالفت برمی‏خیزند و در نهایت ثبات خود را از دست می‏دهد.در این هنگام، مخالفان که دشمن نهانی و ظاهرا ضعیف حکومت بوده‏اند، به هدف و مراد خود می‏رسند.زیرا مردم طبعا ضعیفان را دوست دارند. «عامه خلق ضعفا را به طبع دوست دارند و اقویا را دشمن.» (همان، ۱۵۴)
«پادشاه‏[حکومت‏]را دشمن دو گونه بود: یکی ضعیف نهانی، و دوم قوی آشکار. و ضعیف را که قوّت مقاومت و زخم پنجه ملاطمت نباشد، خود را در شعار دیانت و کمآزاری و صیانت و نکوکاری بر دیده ظاهربینان جلوه دهد، تا هوای دولت پادشاه در دل رعایا سرد شود و هنگامه مراد او گرم گردد.پس پادشاه را در آن باید کوشید که خلل وجود این طایفه به خلال ملک او نپیوندد و دامن روزگار خود را از شر صحبت مثل این اشرار نگاه دارد.
آن که خویشتن را دیندار نماید و ترویج بازار خود جوید، امّا زان کند که اسباب معیشت او ناساخته باشد و از هیچ وجه میان وجوه و اعیان مردم به وجاهت مذکور و منظور نبود، پس لباس تشبّع و تصنّع را دام مراد خود سازد. و امّا آن که بر جریده اعمال خود، جریمه‏ای بیند و بر روی کار خویش شینی‏[عیب‏] افتاده داند که محو و ازاحت آن، جز به ارادت تدیّن و تنسّک نتواند کرد. و امّا از بیم دشمنی که سلاح طعن او را الاّ به اظهار صلاح، دفع ممکن نشود. » (همان)
۵-۴-۱-۱-۵- حکمت و عدالت محوری
اصلی ترین محور حکومت که زیر بنای هر حکومتی است که خواهان تدوام وپایداری می باشد عدل وداد می باشد. طوسی، در فصل هفتم از مقالت اول، زیر عنوان «در بیان شرف عدالت بر دیگر فضائل و شرح احوال و اقسام آن » عدالت را در صدر فضایل قرار داده است. از نظر وی، عدالت یعنی مساوات یا به یک اندازه و مساوی با هم چیزی را تقسیم کردن.
«لفظ عدالت از روی دلالت مُنبی است از معنی مساوات، و تعقّل مساوات بیاعتبار وحدت ممتنع. در فضایل، هیچ فضیلت کاملتر از فضیلت عدالت نیست، چنانکه در صناعت اخلاق معلوم میشود؛ چه وسط حقیقی عدالت راست و هر چه جز اوست به نسبت با او اطرافاند و مرجع همه با او » (طوسی،۱۳۸۷: ۱۳۱)
لیکن از منظر کلیله ودمنه، عدل یعنی تنبیه ظالم به جهت آسایش سایر مردم. درست همان مفهومی که در نظر عوام است از عدل اراده شده است:
« و عمارت بیعدل سیاست ممکن نشود. … فایده در تخصیص عدل و سیاست، و ترجیح آن بر دیگر اخلاق ملوک، آن است که ابواب مکارم و انواع عواطف را بی شک نهایتی است، و رسیدن آن به خاص و عام تعذر ظاهر دارد، ولکن منافع این دو خصلت کافه مردمان را شامل گردد، و دور و نزدیک جهان را از آن نصیب باشد، چه عمارت نواحی، و مزید ارتفاعات و تواتر دخلها، و احیای موات، و ترفیه درویشان، و تمهید اسباب معیشت و کسب ارباب حرفت، و امثال و اخوات آن، به عدل متعلق است، و امن راه ها، و قمع مفسدان. و ضبط مسالک، و حفظ ممالک، و زجر متعدیان، به سیاست منوط، و هیچ چیز بقای عالم را از این دو باب قویتر نیست. و نیز کدام نکوکاری را این منزلت تواند بود که مصلحان آسوده باشند و مفسدان مالیده؟ » (نصرالله منشی، ۱۳۸۶: ۷)
لیکن، خواجه نصیر با بینشی کلیتر موضوع را نگریسته است: «و عادل کسی بود که مناسبت و مساوات میدهد چیزهای نامتناسب و نامتساوی را » (طوسی،۱۳۸۷: ۱۳۳)
در کلیله و دمنه از پادشاهانی سخن به میان آمده که بسیار سختگیر بودند: « ملک ما درشت خوی و خرد انگارش است، برگناه اندک عقوبت بسیار فرماید ، چون گناه بزرگ باشد پوشیده نماند که چه رود. » (نصرالله منشی، ۱۳۸۶: ۳۴)
ارزش حکمت، از دیرباز در نزد کاتبان و نویسندگان ایرانی شناخته شده است. نویسندگان بزرگ را به نام حکیم میشناسیم و این امر، در کلام آنها نیز تاثیر داشته است. آنها کوشیدهاند در کلام و رفتار خویش، مردم را به حکمتاندوزی دعوت کنند. در آثار آنها، حتی خدای متعال نیز، با صفت حکیم یاد شده است. آثار منثور فارسی که در دربارها و یا برای پادشاهان نوشته شدهاند اغلب مخاطب اصلیشان، پادشاه است.
نویسندگان برای آنکه خود را از وصمت صلهخواری به دور دارند و قدر خود را با تکیه کردن بر دانش و فضیلت - هم در نزد پادشاه و هم در نزد مردم- بالا برند، معمولا در دیباچه و گاهی در آغاز مباحث عمده کتاب، به ویژه کتابهایی نظیر سیاستنامهها، به اندرز و نصیحتگویی پادشاه میپردازند. یکی از مهمترین ارکان این اندرزنامهها، تحریض پادشاه به جستجوی حکمت و آموختن آن، ولو بالّصین، است:
«حکمت، زیباترین موهبتی است که از آسمان فرود آمده است » (وراوینی، ۱۳۸۳: ۲۷)
عقل سالم در بدن سالم است. طبیعت سالم، طبیعت آرامشجوی است و در علم پزشکی از آن به اعتدال مزاج یاد میشود. وراوینی تاثیر این طبیعت سالم و اعتدال مزاج را در اعتدال رفتاری مییابد. وی بر آن است که اعتدال مزاج نیز از آبشخور حکمت سیراب میشود. در سایه عدل و راستی، رعیت در کمال صلح و صفا و آرامش روزگار میگذرانند.
«طبیعت سالم که شاه را به عدل و راستی سوق میدهد از آن (حکمت) نشأت میگیرد» (همان)
همین عدل و راستی در جامعه نیز به صورت عدل و راستی دررفتار مردم و رعیت، نمود مییابد. احترام به اموال و حقوق مردم: مصداق دیگر عدالت، احترام به جان، آبرو، مال و حقوق دینی و اجتماعی مردم است که باید مراعات گردد، این دادگری نیز حساس و ارزشمند است که بایستی به آن آراسته بود. اهمال یک پزشک در نجات جان بیمار، کوتاهی پادشاه و کارگزاران وی در ایجاد امنیت داخلی و خارجی، سستی یک قاضی در اعمال قانون، بیتفاوتی هر مسئولی در برابر حقوق مردم و… از اموری است که عدالت را خدشه دار می کند و مرتکبین چنین کارهایی هرگز عادل شمرده نمی شوند.
در باب محاکمه دمنه (باب التفحص عن امر دمنه) آمده است که «مادر شیر چون بدید که سخن دمنه به سمع رضا استماع مییابد» بدگمان گشت. شهادت پلنگ در مورد نیرنگ دمنه این بدگمانی را تایید کرد و «سیاست بر دمنه واجب شد» و او را به قصاص گاو بکشتند. درسی که از این داستان گرفته میشود، صرف نظر از نتیجهای که از آن مطلوب است و همانا مرگ نیرنگباز است، اعاده عدالت سلطان است.
دانای مهران به در ذکر نعمات الهی که خدا به او عطا کرده از ارزش علم و حکمت سخن میگوید و آن را نعمت برتر میداند. علم و حکمت را گنجی میداند که دست هیچ جبار و ستمگری به آن نمیرسد:
«ای ملک، آن نعمت که من دارم علم است و حکمت که تا خلق را بهرهی تعلیم بیشتر دهم و افاضت آن بر خواهندگان بیشتر کنم از عالم بینهایتی مایه بیشتر گیرم و در خزانهی حافظهی من به هیچ امینی و حفیظی نیاز ندارم و دست هیچ متغلبی جبار و جابری قهار بدو نرسد و به وقت گذشتن از این منزل انقطاع و جدایی او صورت نبدد و ثمرهی انتفاع آنجا زیادت دهد.» (وراوینی، ۱۳۸۳: ۱۹۳)
در مرزباننامه، برنامهی جامعی از شیوه های اصولی عدل بیان شده، و ظاهرا به ظلم شدیدی که نمونه های آن را در تاریخ بیهقی نیز میبینیم اشاره میکند، و آن کشتن کل خانواده شخصی بود که به خاطر گناهی نظیر خیانت محکوم به مرگ میشد. از دیگر سو، تمام اموال وی نیز به نام پادشاه (خاصه پادشاه) ضبط و ثبت میشد:
«و چون یکی به گناهی موسوم شود، عقوبت عام نفرماید. قوله تعالی: و لا تزر وازره وزر اخری، که آنگاه آخر الامر کار رعیت به استیصال و استیکال کلّی گراید، تا به گناه خانه‏ای دیهی و به گناه شهری، کشوری مؤاخذ شوند. و اگر سایسان و فرمان‏دهان پیشین بدین سیاق رفتند، سلک امور پادشاهی اتّساق نپذیرفتنی و از متقدمان به متأخران، جهان آبادان نیفتادی.» (همان، ۴۴ ).
صاحب مرزباننامه، وجود پادشاه عادل را به تنهایی باعث تروج عدالت نمیداند بلکه از عدالت کارداران نیز سخن به میان آورده است:
«و اگر پادشاه را باید که شرایط عدل مرعی باشد و ارکان ملک معمور کاردار چنان به دست آرد که رفق و مدارا بر اخلاق او غالب باشد و خود را مغلوب طمع و مغرور در هوا نگرداند… و بباید دانست که ملک را ازین کارداران چاره نیست، که پادشاه مثلا منزلت سر دارد و ایشان به مثابت تن. و سر اگر چه شریف‏ترین عضوی است از اعضا، هم محتاج‏ترین عضوی است بر اعضا. چه، در هر حالی تا از اعضای عالی، آلتی در کار نیاید سر را هیچ غرض به حصول نپیوندد، و تا پای رکاب حرکت نجنباند، سر را به هیچ مقصد رفتن میسّر نگردد و تا دست همعنان ارادت نشود، سر به تناول هیچ مقصود نتواند یازید.
پس همچنان که سر را در تحصیل اغراض خویش، سلامت و صحت جوارح شرط است و از مبدأ آفرینش، هر یک عملی را متعین، پادشاه را نیز کارگزاران و گماشتگان باید که درست‏رای و راست‏کار و ثواب‏اندوز و ثنادوست و پیش‏بین و آخراندیش و عدل‏پرور و رعیت‏نواز باشند و هر یک بر جاده انصاف راسخ قدم، و به نگاه داشت حدّ شغل خویش مشغول، و مقام هر یک معلوم و اندازه محدود، تا پای از گلیم خود زیادت نکشند، و نظام اسباب ملک آسان دست دهد.» (همان، ۴۵-۴۴).
۵-۴-۱-۱-۶- حلم ، بردباری و صبر
در قصه یازدهم خطاب به فرمانروایان یک درس قدیمی را آموزش میدهد که بر اساس آن نباید گذاشت کسی که حرفهای را از پدر خود به ارث نبرده است بدان حرفه بپردازد… برهمن پس از ان به دوزادهمین پرسش رای پاسخ میدهد: از سه فضیلت ملک کدام بهتر است. حلم، سخاوت یا شجاعت؟ و بدیهی است که نخستین صفت بهترین صفات است زیرا که فایده آن عام است و به همه رعایا میرسد. قصه طولانی «پادشاه و برهمنان» (منشی، ۱۳۸۶ :۳۴۷ تا ۳۹۶)
نشان میدهد که فضیلت حلم در نزد شاهان به معنای مشاوره با دیگران است و این روشی است برای دفعالوقت و دستیابی به یک داوری مناسب. یک شب شاه خوابی دید و برهمنان به سود خود، آن را چنین تعبیر کردند که شاه بایستی نزدیکان خود را از میان بردارد در این صورت شاه کاملا در اختیار ایشان قرار میگرفت. در این احوال ملکه ایراندخت دریافت که همسرش اندیشناک است، او را به سخن گرفت و دانست که نگرانی او از تعبیری است که برهمنان کردهاند. پس او را دلخوش کرد و تعبیر کاملا متفاوتی را که کارایدون حکیم کرده بود به کار بستند.
در اینجا داستان ایراندخت که به حکمت بلار وزیر (همان، ۳۷۱ به بعد) از خشم شاه میرهد، به قصه مورد بحث پیوند میخورد. وزیر دانشمند یک سلسله اندرز مرکب از بیست و هشت پند (۱۴ بیت) به شاه میدهد. فضیلت حلم و بردباری به به مؤلف فرصت داده است تا طولانیترین مبحث اخلاقی سراسر کتاب کلیله و دمنه را تدوین کند.
۵-۴-۱-۱-۷- ادای حقوق زیردستان