برگزاری جلسات و سمینارهای موثر در زمینه تسهیم دانش
تدوین دستورالعمل های حرفه ای برای تسهیم دانش و تجربه کارکنان

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دعوت از افراد متخصص و باتجربه و حتی بازنشستگان سازمان به شکل مستمر، به منظور استفاده از دانش وتجربه آن ها
ارائه راهکار جهت تقویت تعاملات اجتماعی و حرفه ای کارکنان
۵-۶ - پیشنهاد به سایر محققین
انجام تحقیق در جامعه آماری بزرگتر به منظور درک بهتر روابط میان متغیر ها
تحقیقات آینده می توانند تغییرات مختلفی را که در طی زمان در زمینه سرمایه روا نشناختی، توانمندسازی روان شناختی، و رفتار شهروندی سازمانی روی می دهد به طور طولی بررسی کنند.
انجام تحقیق در زمینه عوامل و متغیر های موثر در ایجاد و توسعه سرمایه روانشناختی و توانمندسازی روانشناختی
انجام تحقیقات بیشتری برای شناخت بهتر تأثیرات متغیرهای مختلف بر تسهیم دانش
بررسی میزان تاثیر هر یک از ابعاد متغیر توانمندسازی روانشناختی بر تسهیم دانش
بررسی میزان تاثیر هر یک از ابعاد متغیر سرمایه روانشناختی بر تسهیم دانش
منابع :
آقایار،سیروس.(۱۳۸۲ ). توانمندسازی روشی نوین در محیط رقابتی. ماهنامه تدبیر، شماره ۳۵ ،ص ۳۹-۲۸
احمدی ، سید علی اکبر و صالحی ، علی . ( ۱۳۹۱). مدیریت دانش. انتشارات دانشگاه پیام نور
اسکات، سینتا دی ؛ و ژافه ، دنیس تی. ( ۱۹۹۱ ) . تواناسازی کارکنان ،( ترجمه ی مهدی ایران نژاد پاریزی). کرج: مؤسسه ی تحقیقات و آموزش مدیریت.
اسلامی ،حسن. (۱۳۸۶) . رفتار شهروندی سازمانی . تدبیر شماره ۱۸۷ ،ص۷-۱
اورعی یزدانی، حمی. (۱۳۸۱) . نگرشی بر توانمندسازی.انتشارات مطالعات بازرگانی،تهران.
ایران زاده،سلیمان؛ بابائی هروی،صادق. ( ۱۳۸۹) .توانمندسازی کارکنان در سازمانهای نوین. انتشارات فروزش، تبریز
ایران نژاد پاریزی ، مهدی. ( ۱۳۷۸) . روش های تحقیق در علوم اجتماعی . تهران نشر مدیران
باواخانی ، آناهیتا .(۱۳۸۸). تاثیر فرهنگ سازمانی بر مدیریت دانش . نقد کتاب ماه (کلیات)، شماره ۱۴۱، ص ۴۲-۴۵
بلانچارد، کارلوس و راندولف.( ۱۹۹۶ ). مدیریت تواناسازی کارکنان. (ترجمه مهدی ایران نژاد).نشر مدیران، تهران.
پزشکی راد، غلامرضا ؛ علیزاده، ندا ؛ زمانی میاندشتی ، ناصر و شعبانعلی قمی، حسین. (۱۳۹۰). بررسی عوامل موثر بر تسهیم دانش . مجله بین المللی علوم و فنآوری کشاورزی. دوره ۱۳، شماره ۴، ص ۵۰۱-۴۹۱
پور سلطانی زرندی، حسین، امیرجی نقندر, رامین.(۱۳۹۲). ارتباط تعهد سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان تربیت بدنی شهر مشهد در سال ۱۳۹۰٫ نشریه مدیریت ورزشی، شماره ۱۶
جمشیدیان، عبدالرسول و فروهر ، محمد.( ۱۳۹۲). سرمایه روانشناختی سازمان، تحولی در مزیت رقابتی سرمایه انسانی . انتشارات آییژ
جواهری کامل،مهدی.( ۱۳۸۸) .تاثیر عدالت سازمانی،رابطه رهبر- عضو، اعتماد و توانمندسازی روانشناختی بر رفتارهای شهروندی سازمانی. دو ماهنامه توسعه انسانی پلیس،سال ششم،.شماره ۲۴ ،صص ۷-۲۴
حسن زاده، رمضان. (۱۳۸۷). روش های تحقیق در علوم رفتاری . تهران: ساوالان ، چاپ ششم
حسینی، سید یعقوب.(۱۳۸۲). آمار ناپارامتریک ( روش تحقیق و نرم افزار آماری)spss10. انتشارات دانشگاه علامه طبابایی
خاطری،نسرین.( ۱۳۸۵ ). بررسی دیدگاه مدیران و کارکنان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نسبت به برخورداری کارکنان از مولفه های توانمندسازی.پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده ی علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی.
خاکی، غلامرضا.( ۱۳۷۸). روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه‏نویسی. تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مرکز تحقیقات علمی کشور؛ کانون انتشاراتی درایت، چاپ اول، ۴۳۰ص.
خلیفه سلطانی، حشمت ، والی ، فرزانه و صحت، سعید. (۱۳۹۳). تاثیر سرمایه روانشناختی مدیران بر بهبود عملکرد کارکنان: مطالعه در شرکت بیمه ملت شهر تهران. دوره ۹ شماره ۳۳ ص ۴۷-۶۸
خوئی نژاد، غلامرضا .(۱۳۸۰). روش های پژوهش در علـوم تربیتـی. تهـران:سـازمان مطالعـه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
دانایی فرد ، حسن ؛ خائف الهی ، احمد و حسینی ، سیدمجتبی .(۱۳۹۰). تاملی بر ارتقائ تسهیم دانش در پرتو رفتار شهروندی سازمانی. پژوهش های مدیریت عمومی ، سال چهارم ، شماره ۱۴، ص ۸۴-۶۳
دانایی فرد ، حسن و حسینی ، سیدمجتبی .(۱۳۹۱). تاثیر رفتار شهروندی سازمانی بر تسهیم دانش : مطالعه نقش میانجی فرهنگ سازمانی. فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال هفتم، شماره۲۸ ، ص ۱۳۰-۱۰۹
داورپناه ، محمدرضا. (۱۳۸۲). مدیریت دانش ، عاملی راهبردی برای توسعه سازمانی .کتابداری و اطلاع رسانی،دوره ۶، شماره ۴
دلاور، علی. ( ۱۳۸۳). کاربرد آمار در کامپیوتر به زبان ساده (SPSS) .انتشارات دواوین
دلاور،علی.( ۱۳۸۳ ).روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی.نشر ویرایش، ص ۲۱۹
دنیس، ت.( ۱۳۸۴ ). مهارتهای مدیریت برتر: توانمندسازی زمینه ای برای مدیریت توانمند. ترجمه بهزاد رمضانی.نشر نی،تهران.
رحمان سرشت ، حسین و شیخی، نرگس. (۱۳۹۳).نقش میانجی رفتار شهروندی سازمانی در اثرگذاری عوامل نگرش شغلی بر تسهیم دانش. دوره ۶ ، شماره ۳ ،ص ۴۸۱-۵۰۲
رضایی کلیدبری،حمیدرضا و باقر سلیمی ،سعید .(۱۳۸۷). نقش عدالت سازمانی در تقویت رفتار شهروندی سازمانی.
رمزدن، پ.( ۱۹۹۷ ).یادگیری رهبری در آموزش عالی(ترجمه ی عبدالرحیم نوه ابراهیم) .دانشگاه علوم پایه دامغان و موسسه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی.
ساروخانی، باقر.( ۱۳۸۲).روش‏های تحقیق در علوم اجتماعی: بینشها و فنون، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چاپ اول، ۵۴۴ ص.
سبحانی نژاد، مهدی؛ یوزباشی، علیرضا؛ شاطری، کریم. ( ۱۳۸۹).رفتارشهروندی سازمانی مبانی نظری، همبسته ها و ابزارهای سنجش. تهران،موسسه نشر یسطرون، چاپ اول.
سرمد، زهره. بازرگان، عباس و حجازی، الهه.( ۱۳۸۰ ). روش های تحقیق در علوم رفتاری. چاپ پنجم، انتشارات آگاه، ص ۱۰۲
سکاران، اوما.( ۱۳۸۱ ). روش های تحقیق در مدیریت. مترجم؛ محمد صائبی و محمود شیرازی. تهران موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، ص۲۹۴-۲۹۵
سلیمی، قاسم ، کشاورزی ، فهیمه و حیدری، الهام .( ۱۳۹۳). مطالعه تجربی توانمندسازی روانشناختی و بلوغ رفتار تسهیم دانش دانشجویان دکتری دانشگاه شیراز. فصلنامه علمی-پژوهشی رهسافتی نو در مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت . سال پنجم، شماره ۳، ص ۱-۲۲
شارع پور، محمود. (۱۳۸۰). فرسایش سرمایه اجتماعی و پیامد‌های آن. نامه انجمن جامعه شناسی. تهران. نشر کلمه.
شرکت مشاوران توسعه آینده.(۱۳۸۵).مدیریت دانش ( مفاهیم ، تجربه ها و پیاده سازی).
طاهری، سید محمود و ماشین چی ، ماشاءلله.(۱۳۸۷). مقدمه ای بر احتمال و آمار فازی.نشر دانشگاه شهید باهنر(کرمان)
علی پور، درویشی.(۱۳۹۰). ارائه مدل عوامل موثر بر تسهیم دانش گروه های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی. مجله مدیریت فنآوری اطلاعات دوره ۴، شماره ۱۰ ، ص ۱۱۶-۹۱

همچنین این کلمه برای تصمیم گیری های راهبردی نیز به کار برده می شود مفهوم انعطاف پذیری استراتژیک تلویحا در پذیرش مفاهیم بازاریابی نیز هست، به این دلیل که اجرای بازار یابی الزام می کند که شرکتها باید برای هماهنگی با تغییرات حال و بالقوه نیاز مشتریان تغییر کنند. برای دستیابی به سازگاری و تصمیمات استراتژیکی که تصمیم گیرندگان اتخاذ می کنند، بعضی از انواع انعطاف پذیری مورد نیاز است. ظرفیت های بازار یابی از ظرفیت های انعطاف پذیری استراتژیک جدا و متفاوت هستند ( COMBE & GREENLEY 2001) .

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

گروال^[۲۴] شواهد عملی ارائه داد که نشان میدهد در مواقع بحرانی بخصوص بحرانهای شدید رقابتی با تمرکز بر ظرفیت های ارزیابی ممکن است سود آوری کمتری در مقایسه با به کارگیری ظرفیت های انعطاف پذیری استراتژیک داشته باشیم. انعطاف پذیری استراتژیک می تواند مزیت رقابتی ویژه را به شرکت ارائه دهد،زیرا بعضی از ظرفیتهایی که می توانند گزینه هایی را برای تصمیم گیرندگان ایجاد کنند و در محیط های متغیر و بحرانی کاربرد داشته باشند، به سختی می توانند توسط رقبا مورد تقلید قرار بگیرند(Sanchez1995). استفاده از انعطاف پذیری استراتژیک احتمالا سازگاری موفقیت آمیز و عملکرد ممتازی را برای شرکت ایجاد می کند که مشکل تقلید را برای رقبا تشدید می کند.در نتیجه در اختیار داشتن ظرفیت ها ومنابع به منظور انعطاف پذیری استراتژیک در شکل های مختلف آن برای تصمیم گیرندگان بسیار مهم است. به همین دلیل به نظر می رسد برخی از سیاست گذاران شرکتها تمایل بیشتری بر ایجاد انعطاف پذیری استراتژیک دارند (Combe& Greenly2001). کلمه انعطاف پذیری استراتژیک می تواند در دو سطح مورد استفاده قرار بگیرد. ابتدا در سطح شرکت که به توانایی شرکتها برای پاسخ دهی سازگاری موفقیت آمیز با تغییرات محیطی اطلاق می شود. دوم در سطح تصمیم گیرندگان حوزه ای که در آن انتخابهای متناوب و جدید در تصمیم گیری های استراتژیک ایجاد و مورد ملاحظه قرار می گیرد ( Greenly & Oktemgil 1998).
این دو کابرد مانع الجمع ( ناسازگار) نیستند چون ایجاد انتخابهای متفاوت به وسیله تصمیم گیرندگان پیش شرطی برای سازگاری شرکت ها با محیط متغیر است (Sharfman 1997 & Sanchez) به عبارت دیگر برای به وجود آمدن انعطاف پذیری استراتژیک در سطح شرکت تصمیم گیرندگان باید ظرفیت هایی را به منظور انعطاف پذیری استراتژیک دارا باشند. محققان استراتژی کلمه انعطاف پذیری را برای بیان ظرفیت جهت پاسخ سریع به تغییرات و همترازی مجدد با محیط به کرات به کار برده اند (Sanchez 1995) . هاریگان^[۲۵] انعطاف پذیری استراتژیک را اینگونه توضیح می دهد توانایی شرکت برای تجدید موقعیت خود در بازار ، تغییر برنامه ها یا پیاده سازی استراتژیهای شرکت می باشد.
برای اهداف این مطالعه انعطاف پذیری به درجه ای اطلاق می شود که در آن شرکت بطور رایج منابع را بصورت تعهد نشده نگهداری میکند تا بتواند در مواقع تغییرات محیطی آنها را جذب کند ( tan & wang 2009).برای سنجش انعطاف پذیری از چهار متغیر موجودی کالا ،هزینه های بازاریابی ،هزینه تحقیق و توسعه و سود انباشته استفاده می شود. موجودی کالا در ارتباط با انعطاف پذیری عملیاتی می باشد ودر بین این اقلام کمترین قدرت نقدشوندگی را دارد ،زیرا که زمان وهزینه زیادی صرف می شود تا به صورت نقدی درآید.هزینه بازار یابی در ارتباط با انعطاف پذیری تاکتیتکی وهزینه تحقیق و توسعه در ارتباط با با انعطاف پذیری استراتژیک می باشند .این دو هزینه از منابعی تامین می شوند که مدیریت اختیار بیشتر واجبار کمتری در تخصیص آنها وجود دارد. سود انباشته در ارتباط با انعطاف پذیری استراتژیک است وبیشترین قدرت نقدشوندگی رادربین این اقلام دارد .
۲-۸ انعطاف پذیری ،کارایی و رابطه آن ها با عملکرد
موازنه انعطاف پذیری وکارایی تصمیمی است درباره چگونگی تعادل منابع تعهد نشده یک شرکت ما بین نیازهای رقابتی انعطاف پذیری و کارایی.وقتی شرکت منابع تعهد نشده خود را مصرف می کندکه انعطاف پذیری سازگار خود را در ازای کارایی بالا مبادله کند. دو دیدگاه متضاد در رابطه با چنین موازنه ای وجود دارد دیدگاه اول بحث می کند که ممکن است انعطاف پذیری تحت شرایط متلاطم تحقیقات سازمانی ریسک دار تسهیل کند. بنابراین اثر افزایش بر عملکرد دارد. دیدگاه دوم بیان می کند که ذخیره کردن منابع باعث عدم کارایی می شود و به عملکرد صدمه می زند. .(Tan & Peng 2003) تغییرات دائمی و آمادگی برای آینده در شرکت هایی که بسیار انعطاف پذیرند، مانند هزینه های بی منفعت هستند.چنین شرکت هایی به وسیله غیر کارابودن عملکرد شرکت را به مخاطره می اندازند. کاملا بر عکس سازمان های بسیار تخصص یافته که در راه حلهای بهینه به دام افتاده اند بوسیله شرکت های خلاق تر کنار گذاشته می شوند. ( Schumpeter 1942 ). در یک طرف این مباحثه بیان می شود انعطاف پذیری سپر تکنیکی شرکت در برابر نوسانات محیطی است، بنابراین اثر افزایندگی بر عملکرد دارد. ( Cyert & Mrach 1963;Thompson 1976)
انعطاف پذیری مقدمه ای برای تحقیقات به شمار می آید مخصوصا در محیط های که تحولات سریع زیر بنایی و رقابت صعودی وجود دارد .Volberda 1978)) از سوی دیگر مطرح می شود که از نیاز به انعطاف پذیری ممکن است بعنوان یک بهانه برای انباشتن منابع استفاده شود که موجب ایجاد عدم کارایی و کاهش عملکرد خواهد شد.(Jensen & Mecking1976 ;Fama1980)
بخاطر انعطاف پذیر باقی ماندن ،شرکتها نیاز مندند در زمان های مناسب منابع جمع آوری کنند تا سطح مناسبی از ظرفیت های مازاد را برای زمان های سخت بسازند .چنین انعطاف پذیری در محیط های متلاطم بسیار مهم است. زیرا شرکت به منابع مازاد فعالیت هایش نیاز دارد. چنین منابعی برای شرکت هایی که در موقعیت پیشرفت نیستند و برای احیای خود تلاش می کنند بسیار با ارزش هستند زیرا منابع آزاد می توانند از شرکت حمایت کند و در برابر حملات مقاومت کند.Finney,2008))
بطور بر عکس، سازمان هایی که بسیار انعطاف پذیرند، بدلیل تلاش سختشان برای رویارویی با تغییرات دائمی و آمادگی برای آینده از پا در آمده اند زیرا که آنها از هزینه های تجریباتی که هیچ سودی در آنها نیست در رنج هستند. ( March, 1991) این گونه سازمان ها با نادیده گرفتن حقیقت غیر قابل اجتناب محدود بودن منابع مشهود و نامشهود بقای شرکت را به مخاطره می اندازد.( Tan & Zeng 2009)
شکل شماره ۳-الگوی نظری تحقیق
۲-۹ انعطاف پذیری در مقابل کارایی
بی شک منابعی که شرکتها بر آن تسلط دارند محدود است در ضمن می دانیم که سود آوری نیازمند کارایی است کارایی به تشریفات اداری نیازمند است که این تشریفات مانع انعطاف پذیری است در حالیکه انعطاف پذیری لازمه تحقیقات است.نتیجه اینکه شرکتها با یک موازنه بین کارایی و انعطاف پذیری روبه رو می شوند. Adler & Borys 1996))چنین رابطه ای نشان می دهد که کارایی و انعطاف پذیری ممکن است بعنوان دو انتهای یک زنجیره دیده شوند. همان طور که در شکل ۳ نشان داده شده است
شکل۳-رقابت بین انعطاف پذیری و کارایی :دیدگاهی بر انتخاب یک استراتژی برگرفته از (Tan & Zeng 2009)
طبق نظر پفر و سالانسیک^[۲۶] شرکتها مجبورند در عوض منابع با ارزشی که از شرکتها یا افراد دیگر می گیرند کنترل بعضی از منابع خود را واگذار کنند ، که این اجبار نشان از محدود بودن منابع شرکتها دارد. از آنجا که کارایی و انعطاف پذیری نیازمند سرمایه گذاری منابع هستند بنگاه هایی که منابع محدود دارند ملزم به انتخاب بین آن دو می شوند. شرکتها اگر مایل به افزایش کارایی هستند باید از انعطاف پذیری چشم پوشی کنند. بر عکس این مطلب هم صادق است. انتخاب و اصلاح بهینه مصرف در طول خط تعادل ابزاری برای دستکاری ظرفیت شرکت در پاسخگویی به تغییرات محیطی است.
تعیین سطح بهینه مصرف منابع جز اصلاحات استراتژیک است. بدلیل اینکه پروژه های تحقیقاتی و پروژه های سود آور بر سطح مصرف منابع تاثیر گذار هستند ، از اجزا اصلاحات استراتژیک به حساب می آیند. دغدغه اصلی مطالعات در این زمینه چگونگی تخصیص منابع بین سود آوری منابع مطمئن قدیمی است. تحقیقات ویژگی هایی مثل ریسک پذیری، آزمایشات، انعطاف پذیری، کشف و نوآوری و هزینه را شامل می شود. در حالیکه ویژگی های سود آوری موشکافی، کارایی ،پیاده سازی واجرا هستند. محققان استراتژی واژه کارایی را برای شرکتهای به کار می برند که ظرفیت پاسخگویی به نیازهای محیطی را دارند (.(Sanchez 1995 محققانی مثل قماوات و کاستا^[۲۷] اظهار می دارند که بین انعطاف پذیری محض و کارایی بسیار بالا شرکتها باید بصورتی متعادل باقی بمانند.
طبق نظر پورتر^[۲۸] انتخاب بهینه ماندن در یکی از دو انتهای طیف است. پورتر می گوید که وقتی یک شرکت هردو هدف را بطور همزمان دنبال مجبور است منابع شرکت را به هر دو استراتژی تخصیص دهد و در نتیجه منفعت مکمل هایی که بطور معمول از عوامل مختلف هر نوع سازمان حاصل می شود را از دست می دهد و بنابراین در میانه راه می ماند.
اگر چه شرکت های کارا بوسیله سود آوری در محیط آرام مزیت های رقابتی خود را حفظ می کنند و بطور تخصصی کار می کنند ولی برای باقی ماندن در محیطی متلاطم که سریعا تغییر می کند، نیازمندند که بطور عمومی تر کار کنند و راه های جدیدی برای رقابت ابداع کنند. چنین فرایند سازگاری بر این موضوع تاکید دارد. که تعادل بین تحقیقات وانتفاع(و الزاما انعطاف پذیری و کارایی ) لازمه بقا شرکت است.
۲-۱۰ ارتباط انعطاف پذیری و عدم اطمینان
قماوات و کوستا پیوند نزدیکی بین انعطاف پذیری و عدم اطمینان می بیند و می گوید:” هر چه عدم اطمینان بیشتری باشد نیاز به دانستن درباره آینده بیشتر می شود، بنابراین بسیار با ارزش است که انتخابها را به صورت باز نگهداریم” . هاتن^[۲۹] مواردی را ذکر می کند که شرکتها برای اینکه بتوانند با موفقیت وارد بازاری شوند که رقبای مستحکم و قدر دارد، باید از ظرفیت پایین خود استفاده کنند و برای این دوره گذار نیاز به منابع مازاد و انعطاف پذیری دارند. در این موارد به منابع مازاد بعنوان راهکار رقابتی نگریسته می شود، تا نتیجه عملکرد های غیر کارا. وقتی منابع مازاد موجود باشد نو آوری و تحقیق بیشتری انجام می پذیرد زیرا چنین منابعی در برابر عدم اطمینان تحمل و انعطاف پذیری برای شرکت ایجاد می کند. برخلاف عدم کارایی که تاثیر مخرب آن برعملکرد واضح است منفعت انعطاف پذیری قابل مشاهده نیست مگر به آن نیاز شود.در این مطالعه به منابع مازاد بعنوان نتیجه یک انتخاب سنجیده نگریسته می شود نه نشانه ای از عدم کارایی.
۲-۱۱ پیشینه تحقیق
این عقیده که« رفتار شرکت مانند کلکسیونی از منابع است» برای اولین بار توسط پنرز^[۳۰] مطرح شد. ومرفلت^[۳۱] واژه «دیدگاه بر اساس منابع» ^[۳۲]را متداول کرد و تحلیل شرکتها از دیدگاه منابع را مطرح کرد.. مدت زمان نه چندان کوتاه است که موازنه ای بین کارایی وانعطاف پذیری و همچنین تاثیر منابع بهینه بر بقا و رشد شرکتها تشخیص داده شده است ولی تحقیقات تجربی در این زمینه محدود است.
۲-۱۱-۱ تحقیقات خارجی
چنگ (۱۹۹۷ )^[۳۳] مطالعه ای با عنوان” منابع سازمانی و پاسخ به تغییرات محیطی :اثر الگوی تخصیص منابع” انجام داد. او در این مطالعه بررسی کرد که آیا منابع راکد تاثیرات متفاوتی بر وسعت پاسخ شرکت به تغییرات محیطی ایجاد می کند یا خیر. او از ۳۰ شرکت هواپیمایی بعنوان نمونه استفاده کرد و نشان داد که رابطه بین منابع مازاد و وسعت پاسخ محیطی شرکت مطابق با الگوی تخصیص منابع آن است. نتایج نشان داد که شرکت هایی که تمرکز بیشتری بر بازار های خارجی دارند، منابع مازاد بیشتری دارند و پاسخ محیطی آنها گسترده تر است و بر عکس شرکت هایی که کارایی تاکید دارند، منابع مازاد و وسعت پاسخ آنها کاهش می یابد.
پائول آدلر^[۳۴](۱۹۹۹) مطالعه گسترده­ای بر روی شرکت تویوتا در رابطه با پارادوکس مدیریتی کارآیی و انعطاف­پذیری انجام داد. مطالعه وی مشخص کرد که سازمان (NVMMI) در موازنه بـین انعطاف­پذیری و کارآیی مـکرراً جابجایی در بـکارگیری و ارجحیت آن­دو ایجاد می­ کند. این یک ظرفیت استثنایی برای ایجاد هر دو از مکانیسم پیشرفت­دهنده چنین ارتباطی است.
لو^[۳۵] ( ۲۰۰۰ ) مطالعه ای با توجه به رویکرد ظرفیت های پویا در تجارت بین المللی انجام داد. تحقیقات او نشان داد که سه عنصر اساسی ظرفیت های پویا یعنی تملک ظرفیت ،تخصیص منابع ( تخصیص ظرفیت) و به روز کردن ظرفیت ( آموزش پویا) پایه اصلی توسعه بین المللی و عملکرد های جهانی هستند. مالکیت ظرفیت ها برای دستیابی به مزیت رقابتی و تعیین اصلی استراتژی حیاتی هستند تخصیص ظرفیتها برای کاهش فشار های بیرونی و انحصاری کردن فرصت های رشد ضروری هستند . اساس و پایه توسعه مزیتهای پایدار و ایجاد منابع جدید به روز کردن ظرفیتهاست. تحلیل ها نشان داد که هر کدام از این ظرفیتها برای موفقیت دائمی در دنیای امروز ضروری است. دنیایی که توسعه سریع تکنولژی و تجارت جهانی از ویژگی های آن هستند.
مکداک^[۳۶](۲۰۰۱) درباره دو استراتژی مهم مدیریت ،رویکرد مبتنی بر منابع وظرفیتهای پویا تحقیقاتی انجام داد.اودر این مطالعه به بررسی چگونگی رابطه دو رویکرد در شرکتها پرداخت ودرضمن درباره چگونگی عملکرد مدیریت در رابطه با اولویت تخصیص زمان و فعالیتهای شرکت باتوجه به رویکردها تحقیق کرد.نتایج نشان داد که این دو رویکرد باهم اهمیت پیدا می کند، در برخی شرایط این رویکرد ها مکمل ودر بعضی شرایط جانشین یکدیگرند.
دانیل^[۳۷](۲۰۰۲ ) در تحقیق خود با عنوان ” منابع راکد و عملکرد شرکت” منابع را به سه دسته در دسترس، بالقوه و بازیافتنی تقسیم کرد و رابطه آنها را با عملکرد شرکت مورد بررسی قرار داد. در این مطالعه او تاثیر صنعت بر عملکرد شرکت را کنترل کرد و نشان داد رابطه منابع راکد با عملکرد شرکت با حذف اثر صنعت قوی تر می شود و هم چنین در رابطه با منابع بالقوه و بازیافتنی استفاده از معیارهای سال جاری رابطه قویتری را نسبت به استفاده از معیارهای گذشته نشان می دهد.
تن^[۳۸] ( ۲۰۰۳ ) در این مطالعه بر چگونگی تاثیر منابع سازمانی بر عملکرد شرکت در اقتصاد های در حال تحول تحقیق می کند.در ان مطالعه از ۱۵۳۲ شرکت از اقتصاد در حال رشد چین استفاده شده است. تئوری سازمان غرض می کند منابع راکد علیرغم هزینه های آن تاثیری مثبت بر عملکرد شرکت دارد و بر خلاف آن تئوری نمایندگی پیش بینی می کند که منابع راکد عدم کارایی به وجود می آورد و از عملکرد شرکت جلوگیری می کند. نتایج نشان می دهند که مطابقت با تئوری سازمان ها وقتی بیشتر است که بیشتر بر منابع راکد جذب نشده تمرکز باشد و تئوری نمایندگی وقتی اعتبار بیشتری دارد که بر منابع راکد جذب شده تاکید شده باشد. بعلاوه در این مطالعه مشخص شد که تاثیر منابع بر عملکرد غیر خطی است.
تن (۲۰۰۷)مطالعه در رابطه با ایجاد تعادل بین کارایی وانعطاف پذیری در محیط های متلاطم انجام داد.در این تحقیق رابطه بین مطلوبیت منابع و عملکرد شرکت را در دوره تغییرات اقتصادی چین مورد آزمون قرار گرفت.نتایج مشخص کرد که کارایی باعث افزایش عملکرد می شود .کارایی مانند انعطاف پذیری فقط در دامنه مشخص تاثیر مثبت بر عملکرد شرکت دارند.در پشت این نقطه مشخص هزینه نگهداری انعطاف پذیری بر منفعت چیره می شود وباعث کاهش عملکرد می شود.
تن(۲۰۰۹) در مورد مصرف بهینه منابع ،انعطاف پذیری و عملکرد در محیطی که در حال تحول سازمانی است، مطالعاتی کرده است. مطالعات وی بر پایه داده ­های سالهای ۱۹۹۲-۱۹۹۶-۱۹۹۸ در کشور چین بوده است. او به نتایج زیر دست یافته است:
۱- تأثیر مصرف بهینه منابع مشروط به درجه­ای است که منابع مختلف برای عوامل تولید به کار گرفته می­شوند.
۲- تأثیر غیر خطی است و فقط در یک طیف بهینه معتبر است.
۳- مفاهیم عملکرد طی زمان تغییر می­ کند.
سیدهو (۲۰۰۷)^[۳۹] مفاهیم تحقیقات و انتفاع را مورد مطالعه قرار داد. او برای این تحقیق ۳ جنبه عرضه، تقاضا و فضای جغرافیایی در نظر گرفت و داده ها را از طیف وسیعی از صنایع تولیدی جمع آوری کرد.نتایج تحلیلهای آماری مطابق با مباحث تئوری بود و نشان داد که حجم عرضه، تقاضا و فضای اکتشاف و تحقیقات به محیط بستگی دارد. وقتی عرضه تحقیقات و نوآوری در محیط های پویا وارزش آفرین با انقلابات تکنولژی همراه می شود ، سود آوری در محیط هایی با پویایی کمتر به نوآوری صدمه می زند. در مدل بر عکس وقتی جنبه تقاضای تحقیقات در فضایی با پویایی کمتر قصد سود آوری دارد، نو آوری در محیطی پویا به آن صدمه می زند. گستردگی فضا بین محیط های پویاو غیر پویا تقسیم می شود.
فینی^[۴۰](۲۰۰۷)مطالعه ای باعنوان پیشگامان بازار،متاخرین ودیدگاه مبتنی بر منابع انجام داد.او برای شرکتهای پیشگام دو توانایی فرض کرد، اول اینکه در آمدی بیشتر ازمیانگین دارند واین درآمد به واسطه اینست که اولین شرکتی است که به بازاروارد می شود ودوم اینکه به گونه ای به بازار وارد شده است که دیگر شرکتها سعی در تقلید آن دارند.نتایج نشان داد که پیشگامان بسیار کمی در طولانی مدت موفق باقی می مانند.اغلب پیشگامان برای ورود نوآوری خود به بازار بسیار سنگین سرمایه گذاری می کنند به نحوی که وقتی شرایط بازار تغییر می کند نمی تواند مجموعه ای جدید از منابع را برای سازگاری با بازار فراهم کنند.ولی پیشگامان عاقل بر اساس منابع شرکت نوآوری مجدد می کند.
۲-۱۱-۲ تحقیقات داخلی
از آنجایی که تاکنون تحقیقی در خصوص ایجاد تعادل بین کارایی و انعطاف پذیری در ایران انجام نشده است ،فقط به بیان ادبیات در موردانعطاف پذیری مالی بسنده می شود.
تأمین منابع و وجوه مورد نیاز به ویژه در بحرانهای اقتصادی بسیار مورد توجه سرمایه گذاران واعتباردهندگان و بطور کلی بازارهای مالی است.در این بین روشها والگوهای متعددی برای تأمین مالی شرکتها وجود دارد،اما بسیاری از شرکتها سعی می کنند به نحوی تأمین مالی کنند تا در صورت نیاز و یا بروز وقایع پیش بینی نشده ،قدرت انجام واکنش مناسب و توانایی جذب منابع مورد نیاز خود را داشته باشند که از این الگوی تأمین مالی در ادبیات مالی، بعنوان انعطاف پذیری مالی یاد می شود.از آنجایی که انعطاف پذیری مالی یکی از مهمترین انواع انعطاف پذیری است، بیشتر تحقیقات مربوطه در ایران در این زمینه انجام شده است.
وهاب بشیری در سال( ۱۳۸۸) در مورد اثر انعطاف­پذیری بر ساختار سرمایه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی کردند. انعطاف­پذیری مالی از طریق مراحل چرخه حیات سازمان (تولد، رشد، بلوغ) تعریف عملیاتی شده است. شرکتها در مرحله تولد، رشد و بلوغ به ترتیب از کمترین تا بیشترین درجه انعطاف­پذیری مالی برخوردارند. جهت شناسایی وضعیت شرکتها در هر کدام از مراحل چرخه حیات، از پنج شاخص یا ویژگی استفاده شده است که عبارتند از سود انباشته، جریان نقدی عملیاتی، سود سهام پرداختی، دارایی پولی و اندازه شرکت.
خدیجه عیسی زاده (۱۳۸۹) در رابطه با نقش سرمایه فکری بر انعطاف پذیری و عملکرد شرکتها تحقیق کرد ارزیابی عملکرد مالی از متغیر های نرخ بازده دارایی ها،کسب سرمایه ، بازده غیرعادی انباشته ومتغیر تاخیری آنها و برای ارزیابی انعطاف پذیری مالی از متغیر های جریان های نقد آزاد جریانهای نقدی عملیاتی و همچنین متغیر تاخیری هریک از آنها استفاده شده است . در انجام این تحقیق ۷۳ شرکت از شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به روش حذف سیستماتیک انتخاب شدند .نتیجه بدست آمده از این تحقیق حاکی از تاثیر مثبت ،معنادار و قوی سرمایه فکری بر جریان نقد آزاد و تاثیر مثبت و نسبتا قوی بر جریان نقدی عملیاتی وتاثیر مثبت ومعنا دار ضعیف بر نرخ بازده دارایی ها و بازده غیرعادی انباشته شده است .همچنین تاثیر سرمایه فکری بر کسب سرمایه در سطح ۹۰% و۹۵ % اطمینان تائید نشد .
محسن مرادی (۱۳۸۹) مطالعه ای با عنوان (انعطاف پذیری سازمانی وعملکرد : مطالعه موردی شرکتهای تولیدی ناحیه صنعتی اراک) انجام داد . در این تحقیق قابلیت های مورد نیاز برای انعطاف پذیری سازمانی ورابطه آن با سطح عملکرد سازمان مورد بررسی قرار گرفت .بر اساس نتایج حاصل ، داشتن تیم مدیریت با ترکیب مناسب ومختلف از لحاظ: سن ، تجربه و سابقه کار در صنایع مختلف ، تمرکز در سطح استراتژیک و تمرکز کمتر در سطح عملیاتی تصمیم گیری ها و زیر نظر داشتن محیط و بررسی رخدادها در انعطاف پذیری سازمانی موثر است.همچنین انعطاف پذیری سازمانی نقش موثری در عملکرد سازمان دارد ، به ویژه اگر سازمان ها در محیطهای متلاطم و در حال تغییر قرار داشته باشند .
فردین غلامی(۱۳۹۰)مطالعه ای تحت عنوان تاثیر انعطاف پذیری مالی بر میزان سرمایه گذاری و ارزش آفرینی شرکتها انجام داد.در این تحقیق برای شناسایی انعطاف پذیری مالی از ظرفیت مازاد(استفاده نشده) بدهی استفاده شده است وسرمایه گذاری وارزش آفرینی شرکتها با بهره گرفتن از مخارج سرمایه ای وبازده سهام،تعریف عملیاتی شده اند.نمونه مورد استفاده تحقیق شامل ۷۷ شرکت بورس تهران و دوره تحقیق سالهای ۱۳۷۸-۱۳۷۷میباشد.نتایج بدست آمده از تحقیق بیانگر این امر است که برخلاف انتظار،انعطاف پذیری مالی تاثیر مثبتی بر میزان سرمایه گذاری شرکتها ندارد و برعکس تاثیر منفی داشته است.دیگر نتایج نشان می دهد که انعطاف پذیری مالی تاثیر مثبت وبا اهمیت بر ارزش آفرینی شرکتها داشته است.
فصل سوم
روش شناسی تحقیق
۳-۱ مقدمه
در این فصل ابتدا به تبیین روش تحقیق و تشریح متغیرهای موردنظر و روش محاسبه آنها پرداخته شده است. در ادامه نیز ضمن مشخص کردن جامعه و نمونه آماری، ابزار گردآوری و چگونگی تحلیل آنها بیان می­ شود.
۳-۲ روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر طبقه بندی براساس اهداف، از نوع کاربردی است. به علاوه از نوع تحقیقات شبه تجربی و در حوزه تحقیقات توصیفی(غیر آزمایشی) است. هم چنین با توجه به اینکه در این تحقیق برای محاسبه متغیرها از اطلاعات گذشته استفاده شده است، از نوع تحقیقات پس رویدادی است.
به علاوه از لحاظ تئوری از نوع تحقیقات اثباتی و از نظر استدلال، روش استقرایی است که کار با مشاهده، اندازه گیری و حرکت آغاز می­ شود و در مسیر تعمیم نتیجه ها پیش می­رود(بلکویی،۱۳۸۱).
از دیدگاهی دیگر روش مورد استفاده تحقیق حاضر از نوع هم بستگی است. روش مزبور در مورد پژوهش­هایی نظیر این سودمند است که هدف آنها کشف رابطه بین متغیرهای مختلف می­باشد، که با بهره گرفتن از رگرسیون چند متغیره انجام می­ شود.
۳-۳ بیان مساله و سوالات تحقیق
دیدگاه مبتنی بر منابع راهی برای مشاهده شرکت و دستیابی به استراتژی است که در سال ۱۹۹۴ توسط همل و پراهالد معرفی شد. اساساً این دیدگاه شرکت را همانند مجموعه ای از منابع متصور می کند که این منابع به روشی باهم ترکیب شده اند که باعث تفاوت شرکتها از یکدیگر می شود و به نوبه ی خود اجازه می دهد شرکت، محصولات و خدمات خود را به بازار ارائه کند. این دیدیگاه بر این مطلب تمرکز دارد که شرکت چه منابعی را در اختیار دارد و چگونه این منابع می توانند به شکلهای متفاوت مورد استفاده واقع شوند که بازده بیشتری را به همراه داشته باشند. تشخیص این موضوع که شرکتهای متفاوت منابع متفاوتی دارند بسیار مهم است ولی به این معنی نیست که بازار و محیطی که در آن فعالیت می کنند اهمیت ندارد. چالش اصلی، تشخیص فرصتهای موجود در بازار است که با منابع شرکت در ارتباط هستند.
برعکس، منابع نیز برای ارائه مزیتهای رقابتی نیاز به هماهنگی با محیط خود دارند؛ بازارها تغییر می کنند و به این معنا است که منابع شرکتها برای اینکه بتوانند با بازار در ارتباط باشند، نیاز دارند که همگام با زمان تغییر کنند. این فرضیه اصلی، یک شاخه از دیدگاه مبتنی بر منابع است که دیدگاه ظرفیتهای پویا(RBV) را تشکیل می دهد(Teece,Pisano & Shuen,1997). درحالی که تمرکز RBV بر انواع منابع و ویژگیهای این منابع که از لحاظ استراتژیکی مهم هستند ؛ DCA بر این مطلب تاکید می کند که چگونه منابع نیاز دارند همگام با زمان تغییر کنند تا با بازار مرتبط باشند(Powell, Thomas & Mcgree,2004). در نتیجه برای آزمون موازنه انعطاف پذیری و کارایی در محیطی متلاطم و متغیر، نیاز به همراهی این دو دیدگاه باهم می باشد؛ زیرا که ظرفیتهای پویا از منابع دارای مزیت رقابتی ساخته می شوند.
برای اهداف این مطالعه،انعطاف پذیری به درجه ای اطلاق می شود که به طور متداول منابع شرکت برای تولید محصولات و خدمات مصرف می شوند و انعطاف پذیری به درجه ای اطلاق می شود که شرکت بطور رایج منابع را به طور تعهدنشده نگه داری می کند تا برای جذب، تحمیل یا پاسخ به تغییرات محیطی آماده باشند(Meihich,1997).
بر این اساس پرسش اصلی اینست که چه منابعی شرکت را قادر می سازد که فعالیتهای خود را به موقع دنبال کند و برای ایجاد تعادل بین انعطاف پذیری و کارایی در نتیجه داشتن بهترین عملکرد، این منابع کمیاب چگونه باید تخصیص داده شوند.
۳-۴ فرضیه های تحقیق
فرض موازنه بین انعطاف­پذیری و کارآیی یکی از بادوام­ترین عقاید در ادبیات مدیریت بنگاهها است. دو دیدگاه متضاد در رابطه با چنین موازنه­ای وجود دارد. دیدگاه اول بحث می­ کند که ممکن است انعطاف­پذیری تحت شرایط محیط متلاطم، تحقیقات سازمانی ریسک­دار را تسهیل کند، بنابراین باعث افزایش عملکرد می شود. دیدگاه دوم بیان می­ کند که ذخیره کردن منابع باعث عدم کارآیی می­ شود و به عملکرد صدمه می­زند (Tan &Peng 2003). به عبارت دیگر سرمایه ­گذاری در انعطاف­پذیری مستلزم این است که شرکت منابع مازاد داشته باشد (March 1958) و این منابع مازاد کارآیی را کاهش دهد.
پفر وسالانسیک معتقدند که سازمانهایی می توانند بر نیازهای محیط پرتلاطم فائق آیند که انعطاف پذیری کافی داشته باشند.چنین انعطاف پذیری ممکن است در طول دوره هایی از آشفتگی محیطی بسیار مهمتر باشد ((D’Aveni1994;Meyer1982.این جمله بطور تلویحی بیان میکند همه منابع ظرفیت ایجاد انعطاف­پذیری را ندارندو فقط منابعی که نسبتا نقدهستندمی توانند انعطاف پذیری استراتژیک را تامین کنند.ما باید انتظار داشته باشیم که دیگر منابع به همان اندازه انعطاف پذیری استراتژیک ایجاد کنند.ویلیامسون ^[۴۱]بر این باوراست که منابع مشخصی مثل موجودی کالا که کاملا مورد مصرف قرار نگرفته اندولی جز عناصر تولیدی به حساب می آیند،بدلیل هزینه های تبدیل نمی توانند بسرعت با هدف انعطاف پذیری استراتژیک به کار گرفته شوند.به عبارت دیگر منابع نقد تر که مشهود و در دسترس هستند بیشتر احتمال داردکه کاربرد ناگهانی بعنوان هزینه یا سرمایه گذاری داشته باشد(Sanchez1995,Bourgeois1981,Singh1986) .

به آسانی مبادله نمی شوداگرچه این سرمایه منبعی است که ارزش استفاده دارد. سرمایه اجتماعی دارایی هیچ یک از افرادی که از آن سود می برند نیست و این به واسطه صفت کیفی ساختار اجتماعی است که فرد در آن قرار گرفته است. نتیجه فرعی فعالیت های دیگر است و معمولأ شخص خاصی آن را بوجود نمی آوردزیرا انگیزه برای سرمایه گذاری در آن وجود ندارد یا ضعیف است، بر خلاف سرمایه فیزیکی که به واسطه منافع شخصی اش انگیزه برای سرمایه گذاری کاهش نمی یابد. سرمایه اجتماعی با اینکه منبع مهمی برای افراد است و می تواند بر توانایی انجام کنش و کیفیت زندگی آن ها بسیار تأثیر گذار باشد، با وجود این از آنجا که بسیاری از منافع کنش هایی که سرمایه اجتماعی را به وجود می آورند، توسط افرادی غیر از فردی که آن را ایجاد کرده کسب می شود، به سود فرد نیست که آن را بوجود آورد.نتیجه این می شود که بیشتر شکل های سرمایه اجتماعی به شکل نتیجه فرعی فعالیت های دیگر ایجاد یا نابود می شود. اگرچه کلمن به عوامل ایجاد، حفظ و نابودی اجتماعی اشاره دارد و معتقد است عواملی نظیر فروبستگی شبکه اجتماعی و ثبات ساختار اجتماعی و ایدئولوژی در حفظ و نابودی سرمایه اجتماعی موثر هستند. نهایتا اینکه سرمایه اجتماعی در صورت استفاده بیشتر برخلاف بعضی اشکال دیگر سرمایه نه تنها مستهلک نمی شود بلکه افزایش می یابد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
تعاریف بوردیو و کلمن تا حودودی شبیه به هم هستند. هر دو قائل به مشارکت و عضویت فرد در گروه بودنند و ماحصل آن را به عنوان سرمایه تلقی می نمودنند؛ بوردیو برای این مفهوم از واژه چسبندگی و کلمن از واژه ساختار اجتماعی کمک گرفتند. بر خلاف بوردیو که سرمایه اقتصادی را به عنوان هدف غایی در نظر می گرفتند، کلمن، سرمایه انسانی را به عنوان هدف غایی مطرح و سرمایه اجتماعی را به عنوان ابزاری برای حصول به سرمایه انسانی بکار می برد. به عبارتی، کلمن با بهره گرفتن از مفهوم سرمایه اجتماعی سعی در شناخت نقش هنجارها و ارزش ها در داخل خانواده با شبکه های اجتماعی بود تا از این طریق بتواند موجب تقویت سرمایه انسانی شود(کلمن، ۱۹۹۸).
سرمایه اجتماعی از دیدگاه رابرت پاتنام
رابرت پاتنام نیز از اندیشمندان ونظریه پردازان مفهوم سرمایه اجتماعی است ونظریه ی او در ارتباط با نظریه الکسیس دوتوکویل است دوتوکویل نگران بی نظمی و آنارشی قریب الوقوع در اولین دموکراسی شناخته شده دنیا بود و معتقدبود که برابری رسمی دربرابر قانون سبب اتمیزه کردن جامعه وسپس منجربه استبداد می شود اما در پایان سفرهای خود در امریکا به این نتیجه رسید که زندگی انجمنی یکی از شالوده های مهم نظم اجتماعی است و این انجمن ها میزان بالای تعهد مدنی را ایجاد می کنند و این امر از ظهور استبداد جلوگیری می کندونظریه پاتنام این بود که هشدار می داد سنگ بنای توکویلی دموکراسی امریکایی در حال نابودی است و در همین راستا مفهوم سرمایه اجتماعی را بکاربرد. پاتنام سرمایه اجتماعی را اعتماد، هنجارهای همیاری و شبکه هایی می داند که دستیابی به منافع متقابل را تسهیل می کند و هدف سرمایه اجتماعی را تامین دموکراسی کارآمد و توسعه اقتصادی می داند. بنابراین پاتنام سرمایه اجتماعی را فراتر از سطح فردی بکارمی گیرد وبه چگونگی کارکرد سرمایه اجتماعی در سطح منطقه ای و ملّی و تاثیر آن بر نهادهای دموکراتیک
می پردازد (فیلد،۲۰۰۴).
پاتنام( ۱۹۹۳تا۱۹۹۸) از پژوهشگران اخیر سرمایه اجتماعی است. تأکید عمده وی به نحوه تأثیر سرمایه اجتماعی بر رژیم های سیاسی و نهاد های دموکراتیک مختلف است. پاتنام، سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از مفاهیمی مانند اعتماد، هنجارها و شبکه ها می داند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک اجتماع شده و در نهایت منافع متقابل آنان را تأمین خواهد کرد. از نظر وی اعتماد و ارتباط متقابل اعضا در شبکه، به عنوان منابعی هستند که در کنش های اعضای جامعه موجود است (الوانی، ۱۳۸۹).
پاتنام معتقد است سرمایه اجتماعی نیز مانند سایر سرمایه ها مولّد است و امکان دستیابی به اهداف مشخصی را فراهم میکند برای مثال گروهی که اعضایش به یکدیگر اعتماد زیادی دارند نسبت به گروهی که فاقد این ویژگیها هستند موفق ترند و کارایی بیشتری را دارند. پاتنام، سرمایه اجتماعی را وسیله ای برای رسیدن به توسعه سیاسی و اجتماعی در سیتمهای مختلف سیاسی می دانست. تأکید عمده وی بر مفهوم “اعتماد” بود و به زعم وی همین عامل بود که می توانست با جلب اعتماد میان مردم و دولتمردان و نخبگان سیاسی موجب توسعه سیاسی شود. بنابراین، اعتماد، منبع با ارزشی از سرمایه محسوب می شود که اگر در حکومتی به میزان زیاد اعتماد وجود داشته باشد به همان اندازه رشد سیاسی و توسعه اجتماعی بیشتر خواهد بود. پاتنام معتقد است که برخلاف سرمایه متعارف که یک کالای خصوصی هستند، سرمایه اجتماعی نوعی کالای عمومی به شمار می آید و افرادی که از آن بهره مندهستند همانند سرمایه متعارف تمایل به افزایش آن دارند. پاتنام برای سرمایه اجتماعی سه تا مولفه و شاخص تعریف میکند که عبارتند از:شبکه ها ، اعتماد و هنجارهای همیاری. اواعتماد را به دونوع اجتماعی و شخصی دسته بندی می کند و اعتماد اجتماعی را برای جامعه سودمندتر می داند. تفاوت کار پاتنام با بوردیو و کلمن در مقیاس بکار گیری مفهوم سرمایه اجتماعی است. برخلاف آن دو، پوتنام سرمایه اجتماعی را در مقیاس کلان و در رژیم سیاسی حاکم بر جامعه مورد مطالعه قرار داد و به همین خاطر با مشکلات و پیچیدگی های خاص سیاسی و ملاحظات سیاسی روبرو شد(نازک تبار، ۱۳۸۷).
سرمایه اجتماعی از دیدگاه نان لین
لین با طرح نظریه منابع اجتماعی(۱۹۸۲) مشخصاً این مسئله را مطرح کرده است که دست یابی به منابع اجتماعی و استفاده از آنها ( منابع نهفته در شبکه های اجتماعی) می تواند به موقعیت های اجتماعی _ اقتصادی بهتری منجر شود. بر همین اساس لین در سال های اخیر ( ۱۹۹۸ ) مفهوم سرمایه اجتماعی را برای طرح نظرات پیشین خود برگزیده و آن را به مثابه منابع نهفته در ساختار اجتماعی تعریف می کند که با کنش های هدفمند قابل دسترسی یا گردآوری است. به این ترتیب، از نظر لین، سرمایه اجتماعی از سه جزء تشکیل شده است : منابع نهفته در ساختار اجتماعی، قابلیت دسترسی افراد به این گونه منابع اجتماعی و استفاده یا گردآوری این گونه منابع اجتماعی در کنش های هدفمند (لین، ۱۹۹۹).
لین منابع ارزشمند در اکثر جوامع را ثروت، قدرت و پایگاه اجتماعی معرفی می کند و لذا سرمایه اجتماعی افراد را بر حسب میزان یا تنوع ویژگی های دیگرانی که فرد با آنها پیوندهای مستقیم و غیر مستقیم دارد قابل سنجش می داند. البته دست یابی به منابع و استفاده از آنها خود متأثر از موقعیت فرد در ساختار سلسله مراتبی موجود در جامعه است. او دو عنصر « موقعیّت های شبکه ای » و « منابع نهفته » را دو عنصر مفهومی قلمداد می کند و نتایج سرمایه گذاری افراد در روابط و شبکه های اجتماعی در ارتباط با دو نوع کنش ابزاری و کنش اظهاری طبقه بندی می نماید. برای کنش ابزاری سه گونه بازگشت سرمایه ( بازدهی ) را مطرح می کند : بازدهی اقتصادی (ثروت )، بازدهی سیاسی (قدرت ) و بازدهی اجتماعی ( شهرت ) و برای موارد اخیر می نویسد: به نظر من شهرت یکی از شاخص های بازدهی اجتماعی است. شهرت را می توان به مثابه نظرات مساعد یا نامساعد درباره فرد در یک شبکه اجتماعی تعریف کرد(همان، ص۱۱).
در کنش اظهاری سرمایه اجتماعی ابزاری است برای تحکیم منابع و دفاع در برابر از دست دادن احتمالی منابع. او سه نوع بازدهی را در این رابطه ذکر می کند : سلامت جسمانی، سلامت روانی و رضایت از زندگی. سلامت جسمانی مستلزم حفظ توان کارکردی جسمانی و رهایی از بیماری ها و آسیب دیدگی است . سلامت روانی، توانایی پایدار برابر تنش ها و حفظ تعادل عقلی و احساسی را منعکس می کند. رضایت از زندگی نیز نشانگر خوش بینی و رضایت از عرصه های مختلف زندگی مانند خانواده ، ازدواج، کار ، جامعه و محیط زیست است. وی معتقد است اغلب اوقات کنش های ابزاری و کنش های اظهاری یکدیگر را تقویت می کنند(همان، ص۱۲).
لین در مقایسه سرمایه اجتماعی با اشکال دیگر سرمایه ، سرمایه اقتصادی و سرمایه انسانی را شکل های را بکار می برد. « دارایی ارتباطی » شخصی سرمایه می نامند، حال آن که برای سرمایه اجتماعی عنوان سرمایه گذاری در این سرمایه، نه بروی فرد بلکه بروی روابط صورت می گیرد، یعنی اینکه افراد برای دست یابی به سود در تعاملات و شبکه سازی شرکت می کنند. وی به مواردی در چگونگی کارکرد سرمایه اجتماعی اشاره می کند که معتقد است در اشکال شخصی سرمایه به آن پرداخته نمی شود. به طور مثال، او به تسهیل جریان اطلاعات در برخی پیوندهای اجتماعی اشاره می کند که به واسطه آن اطلاعات سودمندی درباره فرصت ها و انتخاب ها به فرد می رسد و با پیوندها می توانند یک سازمان و کارگزاران یا حتی جامعه را از وجود و علایق افرادی که در صورت فقدان پیوندها ناشناس باقی می مانند را آگاه کند. چنین اطلاعاتی هزینه مبادله سازمان را برای بهره گیری از افراد بهتر و هزینه مبادله افراد برای یافتن سازمان های بهتر، کاهش می دهد. نهایتاً اینکه انتظار می رود روابط اجتماعی هویت و اعتبار را تقویت کند. اطمینان فرد از ارزش خود به عنوان عضوی از یک گروه اجتماعی که در منافع و منابع مشابهی شریکند موجبات حمایت عاطفی و تأیید برای حفظ سلامت فکری و استحقاق بهره مندی از منابع ضروری است. لین چهار عنصر اطلاعات، اعتبار اجتماعی و تایید را توضیح چگونگی کارکرد سرمایه اجتماعی در کنش ابزاری و کنش اظهاری می داند(لین، ۲۰۰۱).
سرمایه اجتماعی از دیدگاه فرانسیس فوکویاما
مباحث و مطالعات فوکویاما پیرامون سرمایه اجتماعی نیز مانند پاتنام در سطح کلان دنبال شده است. او سرمایه اجتماعی را در سطح کشورها و در ارتباط با رشد و توسعه اقتصادی آنها مورد بررسی قرار داده است.
بنابراین تعریف او از سرمایه اجتماعی یک تعریف جمعی بوده و سرمایه اجتماعی به منزله دارایی گروه ها و جوامع تلقی می شود. سرمایه اجتماعی را به سادگی می توان به عنوان مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش های غیر رسمی تعریف کرد، که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میانشان مجاز است در آن سهیم هستند. هنجارهایی که تولید سرمایه اجتماعی می کنند، اساسا باید شامل سجایایی از قبیل صداقت، ادای تعهدات و ارتباطات دو جانبه باشند. فوکویاما مانند پاتنام هنجارهای همیاری را شالوده سرمایه اجتماعی معرفی می نماید و می نویسد: فرض بر این است که سرمایه اجتماعی وجود رفتارهای هنجارهای رفتاری مبتنی بر تشریک مساعی را منعکس می کند. همچنین او مفهوم شبکه را در ارتباط با سرمایه اجتماعی طرح می نماید:
از دیدگاه سرمایه اجتماعی شبکه به عنوان نوعی سازمان رسمی به تعریف درنیامده بلکه به صورت یک ارتباط اخلاقی مبتنی بر اعتماد تعریف می شود. شبکه گروهی از عاملان منفردی است که در هنجارها یا ارزش های فراتر از ارزش ها و هنجارهای لازم برای دادوستدهای متداول بازار مشترک هستند. هنجارها و ارزش هایی که در این تعریف جای می گیرند از هنجار ساده دوسویه مشترک بین دو دوست گرفته، تا نظام های ارزشی پیچیده که مذاهب سازمان یافته ایجاد کرده اند ادامه می یابد. ملاحظه می شود مؤلفه های مورد بحث پاتنام در تعریف سرمایه اجتماعی اعم از شبکه های مشارکت مدنی با روابط افقی یا هنجارهای اعتماد و همیاری در بحث فوکویاما نیز تکرار می شود. فوکویاما بر خلاف دیگر نظریه پردازان سرمایه اجتماعی بر خصلت سرمایه اجتماعی تأکید می نماید: سرمایه اجتماعی زیر مجموعه سرمایه انسانی نیست چراکه این سرمایه متعلق به گروه هاست و نه افراد. » هنجارهایی که شالوده سرمایه اجتماعی را شکل می دهند، در صورتی معنا دارند که بیش از یک فرد در ان سهیم باشد. گروهی که حامی سرمایه اند ممکن است به کوچکی دو دوست باشند که با یکدیگر تبادل اطلاعات می کنند یا در پروژه ای به صورت مشترک همکاری می نمایند یا ممکن است در مقیاسی بزرگتر تمام یک ملت باشد. به همین دلیل کارکرد سرمایه اجتماعی ( بازدهی سرمایه ) در نظریات فوکویاما در سطح جامعه است، او معتقد است میزان بالای اعتماد در یک جامعه موجب پیدایش اقتصادی کاراتر می شود چرا که باعث حذف یا کاهش هزینه های مربوط به چانه زنی و مراقبت بر اجرای مفاد قراردادهای اقتصادی می گردد. او همچنین کارکرد دیگر سرمایه اجتماعی در سطح کلان را تقویت دموکراسی جامعه مدنی که در سال های اخیر به طور قابل توجهی کانون توجه نظریه پردازی های مردم سالاری بوده است در مقیاس وسیعی محصول سرمایه اجتماعی است. به این ترتیب فوکویاما در زمره کسانی نظیر کلمن و پاتنام قرار می گیرد که سرمایه اجتماعی را نوعی کالای عمومی یا به تعبیر نان لین دارایی جمعی قلمداد می کنند(علوی، ۱۳۸۹).
سرمایه اجتماعی از نظر بانک جهانی
بانک جهانی^[۱۸] نیز سرمایه اجتماعی را پدیده ای می داند که حاصل تأثیر نهادهای اجتماعی ، روابط انسانی و هنجارها بر روی کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی است . تجارب این سازمان نشان داده است که این پدیده تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد . سرمایه اجتماعی برخلاف سایر سرمایه ها به صورت فیزیکی وجود ندارد، بلکه حاصل تعاملات و هنجارهای گروهی و اجتماعی بوده و از طرف دیگر افزایش آن می تواند موجب پایین آمدن جدی سطح هزینه های اداره جامعه و نیز هزینه های عملیاتی سازمان ها شود(توسلی، ۱۳۸۹).
بررسی نظریه های پیرامون سرمایه اجتماعی
عوامل ساخت سرمایه اجتماعی
بر مبنای نظر جیمز کلمن عوامل ساخت سرمایه اجتماعی از چهار دسته خارج نیست :
عوامل نهادی
عوامل خود جوش
عوامل بیرونی
عوامل طبیعی(پرندی، ۱۳۸۸).
عوامل نهادی
نهاد به معنای قانون، رسم، عرف، عادت و یا سازمانی است که در زندگی سیاسی یا اجتماعی مردم موثر واقع شده و نظام هدفداری را در جهت رفع نیازهای یک اجتماع سازمان یافته، ایجاد می کند. مثال بارز آن یک نهاد ، دولت است که به واسطه وضع قوانین و ایجاد نظام هدفدار موجب تشکیل سرمایه اجتماعی می شود. در برخی از قوانین به عنوان یک عامل نهادی به صورت عقلایی وضع می گردند تا انسان ها را وادار به مشارکت نمایند. دولت های کمونیستی نظیر اتحاد جماهیر شوروری سابق و چین دارای چنین خصوصیاتی بودند. در نظام های دموکراسی نیز قوانین به گونه ای وضع می گردد که بر پایه آن نهو تشکل هل رسمیت می یابند که مسئول ترویج ارزش های غیر رسمی اند مانند : احزاب سیاسی یا تشکل های مردمی. فوکویاما معتقد است، هرگاه رفتاری در اثر قدرت طلبی و سلطه یک گروه بر گروه دیگر در جامعه شکل بگیرد ، به عنوان عامل نهادی غیر عقلایی در تشکیل سرمایه اجتماعی به شمار می رود.
عوامل خودجوش
هنجارهایی که به صورت خودجوش به جای قانون و دیگر نهادهای رسمی از کنش های متقابل اعضای یک اجتماع به وجود می آیند و ناشی از انتخاب های تعمدی نیستند، به عنوان عوامل خودجوش در ایجاد سرمایه اجتماعی در نظر گرفته می شوند که به دو دسته عوامل خودجوش عقلایی و عوامل خودجوش غیر عقلایی تقسیم می شوند. هنگامی که کنش های افراد یک اجتماع در تقابل با یکدیگر هرچند غیرعمد ولی براساس تعقل و تفکر صورت می گیرد، هنجارهایی را به وجود می آورد که زمینه ساز تشکیل سرمایه اجتماعی است. ولی هنگامی که این کنش های متقابل، غیر منطقی و تصادفی باشند مانند همیاری و همکاری زنبورهای عسل در ساخت کندو که بدون هیچ تعقل و تفکر و به صورت غریزی صورت می گیرد، با نام عوامل خودجوش غیر عقلایی دسته بندی می گردد.
عوامل بیرونی
منظور از این دسته عوامل، هنجارهایی است که از جایی غیر از همان اجتماعی که در آن بکار رفته سرچشمه می گیرد. عواملی همچون دین و مذهب، ایدئولوژی و فرهنگ یا تجربه مشترک تاریخی جزء این گروه طبقه بندی می شوند. کلمن چنین بیان می کند : وبر به دین نه تنها به دلیل عامل ایجاد کننده اخلاق در کار ، بلکه به دلیل عامل ایجاد کننده شبکه های اعتماد در روابط تجاری و مبادلات اقتصادی توجه می کند. در دنیای مدرن امروز، تمامی بخش غیر دولتی که آن را جامعه مدنی می نامند ، میل به سازمان یافتن پیرامون ایدئولوژی ها دارند. از طرف دیگر بخش اعظم هنجارها از فرهنگ ها ناشی می شوند بدون آن که بتوان ارتباطی بین آنها و مذهب یافت.
عوامل طبیعی
در این گروه دو دسته از عوامل به صورت روابط خویشاوندی و همبستگی های قومی و نژادی قرار می گیرند. اهمیت خویشاوندی در مقایسه با دیگر ساختارهای اجتماعی از یک جامعه به جامعه دیگر به میزان زیادی فرق می کند. اما در هیچ جامعه ای خویشاوندی به صورت کامل محو نشده است. شواهد قابل مشاهده ای از علوم طبیعی وجود دارد که می گوید اجتماعی بودن نه تنها در انسان بلکه در دیگر موجودات نیز امری ذاتی است. از سوی دیگر در عین حال که اجتماعی بودن در انسان ها تا حدی ریشه در فرهنگ دارد ولی با گرایش های بنیانی به سمت اجتماعی بودن و با مسایل ژنتیکی نیز بسیار مرتبط است. قومیت و نژاد هردو از مقولاتی هستند که مردم اعتقاد دارند از منابع مهم هویت هستند. بنابراین بدون توجه به مسائل زیست شناسی و طبیعی و حتی کنش های اجتماعی در شناخت قومیت و نژاد، همبستگی های قومی و نژادی از عوامل طبیعی ساخت سرمایه اجتماعی به شمار می آیند(پرندی، ۱۳۸۸).
عناصر و مولفه های سرمایه ی اجتماعی
برخی عناصر اصلی سرمایه اجتماعی عبارتند از: آگاهی به امور عمومی، سیاسی و اجتماعی / اعتماد عمومی/ اعتماد نهادی/ مشارکت غیررسمی همیارانه/ مشارکت غیررسمی خیریه‌ای / مشارکت غیررسمی مذهبی / شرکت در اتحادیه‌ها ، انجمن‌ها، سازمان‌ها و موسسات مدنی رسمی. با این وجود به نظر ما مؤلفه های اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی که در یک رابطه متعامل قرار گرفته و هر کدام تقویت کننده دیگری‌اند از مؤلفه‌های اصلی سرمایه اجتماعی محسوب می‌شوند. این سه مؤلفه از مفاهیم کلیدی جامعه شناسی نیز هستند.
۱-اعتماد اجتماعی^[۱۹]
اعتماد و لازمه شکل گیری پیوندها و معاهدات اجتماعی است، اعتماد اجتماعی ایجاد کننده تعاون و همیاری است و فقط در این حالت است که در عین وجود تفاوت‌ها قادر به حل مشکلات و انجام تعهدات اجتماعی می‌شود. اعتماد اجتماعی برگرفته از عدالت ـ برابری و امنیت اجتماعی نیز زاینده آنها می‌باشد. آنتونی گیدنز، اعتماد و تأثیر آن بر فرایند توسعه را زیربنا و زمینه ساز اصلی در جوامع مدرن می‌داند، هر جا که سطح اعتماد اجتماعی بالا باشد مشارکت و همیاری مردم در عرصه‌های اجتماعی بیشتر و آسیب‌های اجتماعی کمتر است. زتومکا که در میان جامعه شناسان معاصر مبحث اعتماد اجتماعی را مورد عنایت ویژه قرار داده؛ معتقد است که توجه به اعتماد اجتماعی ایده جدیدی نیست، بلکه یک جریان چند قرنی است. بنظر او “برخورداری جامعه جدید از ویژگی های منحصر بفردی چون آینده گرایی؛ شدت وابستگی متقابل، گستردگی و تنوع جوامع، تزاید نقشها و تمایز اجتماعی، بسط نظام انتخاب، پیچیدگی نهادها و افزایش ابهام، ناشناختگی و تقویت گمنامی، و غریبه بودن نسبت به محیط اجتماعی، توجه به اعتماد اجتماعی و نقش آن در حیات اجتماعی شاهد رشد نوعی جهت گیری فرهنگ گرایانه که در خود نوعی چرخش از مفاهیم سخت به مفاهیم نرم را دارد. چنین چرخشی زمینه توجه عمیق‌تر به مفاهیم اعتماد را به دنبال داشته است و در طی دو دهه‌گذشته شاهد موج جدیدی از مباحث مربوط به اعتماد در مفاهیم علوم اجتماعی بویژه جامعه شناسی هستیم. بی‌اعتمادی پدیده‌ای روان‌شناختی است که فرد اطمینان به خود را از دست می‌دهد و به ناتوانی خود اذعان دارد این روند از نقطه نظر کلان به بی‌اعتمادی در سطوح ملی می‌رسد، پدیده بی‌اعتمادی توان حرکت و خلاقیت را از خود می‌گیرد و او را به موجودی بی‌تحرک و خنثی تبدیل می‌کند، بحران سیاسی؛ اقتصادی و اجتماعی در سطح جامعه و فراگیر شدن آن باعث بی‌اعتمادی افراد می‌شود. و موجب سلب اعتماد افراد نسبت به همدیگر و مجموعه آنها نسبت به جامعه می‌شود و اتحاد و پیوستگی ملی به قیمت کسب امنیت فردی به خطر جدی می‌افتد، شدت چنین وضعیتی نزول معیارهای اخلاقی فرد و نادیده گرفتن معیارهای جمعی و در نهایت تجاوز به حقوق دیگران حتی به صورت آشکار و بصورت باجگیری‌های مختلف است (اکبری، ۱۳۸۹، ص۱۱).
هرچه یک گروه اجتماعی دارای شعاع اعتماد^[۲۰] بالاتری باشد، سرمایه اجتماعی بیشتری نیزخواهد داشت . چنانچه یک گروه اجتماعی برون گرایی مثبتی نسبت به اعضای گروه های دیگر نیز داشته باشد، شعاع اعتماد این گروه از حد داخلی آن نیز فراتر می رود. نگاه کریستوفر مور به دو مفهوم کلی است: تضاد و خصومت ؛ اعتماد و همکاری او با یک رویکرد روانشناختی به این دو مفهوم می‌نگرد و در واقع به دنبال این است که دریابد چگونه می‌توان در گروه ها یا سازمان های اجتماعی اعتماد را جایگزین تضاد کرد. مور تضاد بین گروه ها را نتیجه پنج عامل کلی می‌داند که ماهیتی روانشناختی دارد:
- احساسات: منظور مور از این مفهوم، احساسات منفی‌ای است که بین گروه ها نسبت به همدیگر وجود دارد.
- وجود تصورات قالبی و باورهای از پیش تعیین شده آنها نسبت بهم.
- عدم اعتماد: بنظر مور یکی از مسائل مهمی که باعث تضاد در یک گروه می‌شود بی‌اعتمادی و عدم اطمینان افراد از همدیگر است.
- مشروعیت: که خود شامل مشروعیت خود افراد، مشروعیت خود نیازهای آنها می‌شود.
- فقدان ارتباطات حاکم بر گروه یا سازمان.
کریستوفر دبلیومور می گوید تنها در صورتی می‌توان اعتماد را جایگزین تضاد کرد که این موانع وجود نداشته باشند.(همان: ۱۵-۱۴)
۲-انسجام اجتماعی^[۲۱]
امیل دورکیم از اولین جامعه شناسانی است که مفهوم انسجام و همبستگی اجتماعی را مورد مطالعه قرار داده است و وجود آن را برای هر جامعه‌ای لازم می‌داند. جاناتان ترنر به نقل از دورکیم می‌گوید انسجام وقتی رخ می‌دهد که عواطف افراد به وسیله نمادهای فرهنگی تنظیم شوند، جاییکه افراد متصل به جماعت، اجتماعی شده باشند، جایی که کنش‌ها تنظیم شده و به وسیله هنجارها هماهنگ شده‌اند و جایی که نابرابری ها قانونی تصور می‌شود(اکبری، ۱۳۸۹).
بنابراین جوامع مادامی که جمعیت آنها اندک بوده و جوامعی ساده با باورها و ارزش های محدود و ساده بودند انسجام در آنها مکانیکی بوده است اما دورکیم معتقد است جوامع سنتی در روند تکاملی خود تحت تأثیر عواملی، تغییراتی را در خود پذیرا می‌شوند مهمترین این عوامل از نظر دورکیم پیشرفت تقسیم کار است که باعث تحولی عظیم در این جوامع گشته و در حقیقت بدلیل تقسیم کار است که جامعه سنتی مبتنی بر انسجام مکانیکی به جامعه صنعتی مبتنی بر همبستگی ارگانیکی تبدیل می‌گردد. لذا وجود تقسیم کار است که جامعه‌ای با ماهیتی سنتی را به جامعه‌ای دگرگون شده و با ماهیتی صنعتی بدل می‌کند. تقسیم کار هر چه پیچیده‌تر و تخصصی‌تر می‌شود توافق روی دایره‌‌های اخلاقی کاهش می‌یابد و تمایزات بین افراد رشد می کند وفاق حاصل از انسجام مکانیکی جای خود را به وفاق جدیدی می‌دهد که برخاسته از انسجام ارگانیکی نظم جدید است (همان :۱۸). اما در این زمینه که چه چیزی تقسیم کار را ایجاد و تشدید می‌کند دورکیم می‌گوید «بین تراکم مادی و تراکم اخلاقی پیوند نزدیکی وجود دارد به گونه‌ای که با افزایش تراکم مادی دورکیم به عناصری چون افزایش تراکم جمعیت، افزایش و تشکیل شهرنشینی، تعداد و سرعت راه‌‌های ارتباطی و حمل و نقل اشاره دارد». دورکیم معتقد است وقتی جامعه‌ای افزایش یافته متنوع می‌گردد. رشد و افزایش تعاملات افراد به پیچیدگی و تخصصی‌تر شدن تقسیم کار و تراکم اخلاقی می‌ انجامد و به تعبیر گی‌روشه از این جریان متحرک عمومی، لاجرم درجه بسیار بالایی از فرهنگ حاصل خواهد شد. و بنا براین همین شدت روابط است که تمدن را در جوامعی می‌سازد که انسجامش دیگر از نوع ارگانیکی است.(همان :۱۸-۱۹).
توجه : برخی کارهای داوطلبانه در جهت گسترش انسجام اجتماعی :
۱-  جمع آوری اعانات و کمک های نقدی و غیر نقدی مردمی
۲-  عیادت و دلجویی از بیماران و مددجویان
۳-  برگزاری مسابقات ورزشی با هدف شادی بخشی ، امیدزایی و جمع آوری کمک ها
۴- همراهی ، همدلی ، مساعد و مصاحبت با بیماران
۵- همراهی بیماران در امور جاری زندگی مانند پیاده روی ، درد دل کردن ، هواخوری ، رفتن به سفرهای کوتاه و مقدور ، ایجاد تنوع و…
۶- کمک به افراد معلول در انجام برخی کارهای سخت زندگی روز مره

۳-۱۱- عملیاتی کردن فرضیات
چون تحقیق از مجموعه ­ای از عملیات تشکیل شده است، بنابراین، تبدیل متغییر­ها از حالت مجرد به صورت عملیاتی، ضروری است. عملیاتی کردن متغییرها، یعنی بیان آنها به صورتی که قابل مشاهده و اندازه گیری باشند. این عمل موجب می­ شود تا بتوان به سهولت متغییرهای مورد پژوهش را کنترل، بررسی و دستکاری نمود (زادولی، ۱۳۹۳: ۳۳). در این پایان نامه ما دو فرضیه داریم که در زیر به آنها اشاره شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فرضیه اول: به نظر می­رسد گسترش فیزیکی شهر هادیشهر مطابق با الگوی گسترش افقی و پراکنده باشد.
فرضیه دوم: گسترش فیزیکی شهر هادیشهر رابطه معناداری با کاهش اراضی کشاورزی مرغوب و عرصه ­های سبز پیرامون شهری دارد.
برای عملیاتی کردن فرضیه ­های بالا از شاخص­ های کالبدی زیر استفاده می­ شود که بر گرفته از مبانی نظری ما می باشد.
نمودار ۳-۱- شاخص های کالبدی

ماخذ: نگارنده
در این پژوهش ما برای عملیاتی کردن فرضیه اول بر اساس شاخص­ های کالبدی در شهر هادیشهر در بازه زمانی ۱۳۷۷-۱۳۹۲ از تحلیل آمار فضایی و نوار از ابزار­های تهیه نقشه خوشه ­ها (Mapping Clusters)، تحلیل لکه­های داغ (Hot spot Analysis) در نرم افزار Arc/Gis برای نشان دادن میزان تراکم فضایی عوارض مورد نظر در سطح شهر استفاده به عمل می ­آید همچنین از ابزار تحلیل الگوها (Analyzing Pattern)، خود همبستگی فضایی(آماره موران ) برای نشان دادن الگوی توسعه فیزیکی شهر هادیشهر در نرم افزار Arc/Gis استفاده شده است. به این صورت که ابتدا شاخص­ های کالبدی در سطح شهر هادیشهر با استفاده اطلاعات آماری در بازه زمانی ۱۳۷۷- ۱۳۹۲ در نرم افزار Arc/Gis محاسبه گردید و با بهره گرفتن از قابلیت ­های این نرم افزار تحلیل لکه­های داغ برای تک تک شاخص­ های کالبدی به طور جداگانه انجام دادیم. این تحلیل آماره گتیس ارد جی را برای کلیه عوارض موجود در داده ­ها محاسبه می­ کند. همچنین با توجه به امتیاز Z محاسبه شده می­توان نشان داد که در کدام نواحی داده ­ها با مقادیر زیاد یا کم خوشه بندی شده­ و لکه داغ را تشکیل می­دهد. در مورد Z منفی و معنادار از نظر آماری نیز باید گفت هرچه امتیاز Z کوچکتر باشد به معنی خوشه بندی شدیدتر مقادیر پایین بوده و نشانگر لکه­های سرد هستند. و در مرحله بعدی جهت آگاهی از وجود خود همبستگی فضایی و نوع الگوی توسعه فیزیکی شهر بر اساس شاخص­ های کالبدی از آماره موران استفاده می­ شود. این ابزار دو نوع خروجی به صورت عددی و گرافیکی نشان می­دهد. تفسیر عمومی آماره موران به این صورت است که اگرمقدار شاخص موران نزدیک به عدد مثبت به عدد مثبت یک (۱+) باشد داده ­ها دارای خود همبستگی فضایی و دارای الگوی خوشه­ای بوده و اگر مقدار شاخص موران نزدیک به عدد منفی یک (۱-) باشد، انگاه داده ­ها از هم گسسته و پراکنده می­باشند به عبارتی دیگر اگر مقدار شاخص موران از صفر بزرگتر باشد، داده ­ها نوعی خوشه بندی فضایی را نشان می­ دهند و اگر مقدار شاخص کمتر از صفر باشد عوارض مورد مطالعه ما دارای الگوی پراکنده می­باشند.
روش دومی که در این تحقیق برای عملیاتی کردن فرضیه دوم که گسترش فیزیکی شهر رابطه معناداری با کاهش اراضی مرغوب و عرصه های سبز پیرامون شهری دارد، مورد استفاده قرار گرفته ابزار سنجش از دور (Envi) بوده است. بدین صورت که به منظور ارزیابی میزان تغییر و تبدیل کاربری اراضی زراعی و عرصه ­های سبز به سایر استفاده­های شهری ناشی از توسعه فیزیکی شهر، از دو تصویر سنجنده TM، OLI ماهواره لندست ۵ و ۸ طی سالهای ۱۹۹۸ میلادی (۱۳۷۷ ه.ش) و۲۰۰۹ میلادی (۱۳۸۸ه.ش) و ۲۰۱۳ میلادی(۱۳۹۲ه.ش) با فریم­۳۳-۱۶۹از شهر هادیشهر بهره گیری شد و سپس با بهره گرفتن از نرم افزارEnvi4.8 کلیه مراحل پیش پردازش، پردازش و پس پردازش در محیط نرم افزار انجام گرفت.
نمودار زیر مراحل اجرایی روش دومی که در این فصل به منظور تعیین تغییرات کاربری­ اراضی به کار برده شده است را نشان می­دهد.
نمودار۳-۲- مراحل انجام تهیه نقشه تغییرات از تصاویر ماهواره­ای

1. 1. انتخاب مقاطع زمانی

۱۳۷۷ ۱۳۹۲
۲- تفکیک کاربری
کشاورزی و باغات شهری بایر
۳- پردازش تصاویر ماهواره­ای
۴- طبقه بندی داده ­های ماهواره­ای
۵- تجزیه و تحلیل داده ­ها و تغییرات حادث شده در کاربریها و عرصه ­های سبز
۶-تهیه نقشه تغییرات از تصاویر ماهواره­ای
همچنان که در نمودار بالا نشان داده شده است مراحل اجرایی تحقیق به شرح زیر می­باشد:
مرحله اول انتخاب مقاطع زمانی است.
به این صورت که در ابتدا با توجه به دو عامل هدف تحقیق و موجود بودن داده ­ها یا اطلاعات مربوط به محدودۀ مورد مطالعه، تصاویرماهواره­ای شهر در مقاطع زمانی ۱۳۷۷و۱۳۸۸و ۱۳۹۲ انتخاب و در محیط نرم افزاری Envi مورد استفاده قرار گرفته است.
مرحله بعدی انتخاب بهترین باند برای اخذ نتیجه بهتر و تولید تصویر GRB از سالهای مورد نظر
به این صورت که تصاویر به صورت ترکیب رنگی نمایش داده می­شوند از ترکیب ۳ باند مختلف و اختصاص هر سه رنگ اصلی قرمز، سبز، آبی (RGB) به هر باند، تصویر رنگی ساخته می­ شود. در صورتی که بخواهیم از تصاویر مجازی و غیر واقعی جهت نمایش واضح گروهی از عوارض استفاده کنیم با ترکیب این باند ها می توان به این امر دست پیدا نمود.
مرحله بعدی ترکیب باندها (Layer stacking) است.
زمانی که چند باند تکی با ابعاد پیکسل یکسان از یک منطقه داشته باشیم برای سهولت کار یک تصویر، تصویر چند بانده درست می کنیم .برای انجام این کار وارد گزینه زیر می شویم:
Basic tools → layer stacking
این کار باعث می شود هر تعداد باندی که دارای ویژگی های مکانی و هندسی یکسانی داشته باشند را روی هم قرار داده و بصورت یک تصویر واحد ارائه می دهد. که در این تحقیق با بهره گرفتن از تابع Layer stacking باند­های ۳،۴،۷ تصاویر ماهواره­ای سال­های ۱۳۷۷و۱۳۹۲ شهر هادیشهر با هم ترکیب گردیدند و سپس با بهره گرفتن از فایل تولید شده، تصاویر مختلفی از ترکیب باند­ها بدست آمد.
در صورتی که بخواهیم محدوده ای از این تصویر را فقط خروجی بگیریم که در گزینه spatial subset این کار انجام می­گیرد .و گزینه spatial subset تعداد باندی که می­خواهیم از آن باندها خروجی بگیریم تعیین می­کنیم. سپس منطقه مورد نظر از روی تصویر برش داده شد. برای انجام این کار وارد گزینه زیر می­شویم.
. Basic tools → Supset data via rois
مرحله بعدی مربوط به تفکیک کاربری­ها می­باشد.
درواقع با توجه به اقتضای تحقیق که سعی در تشخیص میزان تغییر کاربری­هاست کاربری ­ها به سه دسته تفکیک شدند:
- کاربری شهری: شامل تمام محدوده­های زیرساخت و انواع کاربری های مسکونی، تجاری، صنعتی و غیره
- کاربری کشاورزی : منظور از آن زمینهای زیرکشت انواع محصولات کشاورزی و باغات است.
- کاربری بایر: شامل زمین­های خالی و کشت نشده است.
با بهره گرفتن از تابع rigon of interest، از کاربری­های مورد نظر نمونه برداری شد.
( الف» استخراج بصری ب» استخراج اتوماتیک بر مبنای نمونه برداری)
مرحله بعدی مربوط به طبقه بندی و پردازش اطلاعات است.
پس از نمونه برداری و با حصول اطمینان از صحت نمونه­ها، طبقه بندی کل تصویر انجام شد.
هدف اصلی در فرایند طبقه بندی تصویر، کلاس بندی همه پیکسل­های یک تصویر درون کلاس­های کاربری اراضی است. به عبارت دیگر تبدیل ارزشهای طیفی به اطلاعات مفید و قابل استفاده و یا استخراج اطلاعات کمی در مورد عوامل زیست محیطی و منابع طبیعی از داده ­های ماهواره ای است. روش های مختلفی در این رابطه وجود دارند که با بهره گرفتن از روش طبقه بندی نظارت شده (supervised ) این کار انجام گرفت.
الگوریتم­های مختلفی برای این مرحله وجود داشت که روش مناسب، با توجه به امکانات موجود در نرم افزار و با در نظر گرفتن کمترین خطا انتخاب شد. در این تحقیق از روش طبقه بندی براساس بیشترین شباهت (Maximum Likelihood) و با در نظر گرفتن احتمالات اولیه مساوی، به دلیل تئوری قوی آماری آن استفاده شد.
طبقه بندی نظارت شده برای سال های ۱۳۷۷،۱۳۸۸،۱۳۹۲ برای تصاویر به کار گرفته شد و نقشه­های حاصل از طبقه بندی تصاویر در بازه زمانی ۱۳۹۲-۱۳۷۷ تهیه شد.

چهارمین خاندان از خوانین شش گانه همدان (خوانین سِته) خاندان ناصرالملک بهاری می­باشد که تبار شناسی این خاندان به ترتیب زیر نگاشته شده است(اذکایی، ۱۳۶۷: ۶۱۶).
۳-۱۴-۱- میرزا ابوالقاسم خان ناصرالملک دوم
میرزا «ابوالقاسم خان» ناصرالملک (دوم) همدانی ابن سرتیپ «احمدخان» قراگوزلو، تولد (۱۲۷۲ق۱۳۴۶ق)، فوت کرده و در «شاه عبدالعظیم» (آرامگاه خانوادگی «ناصرالملک» اول) دفن شده است. چون پدر وی، چنان که گذشت، بیشتر به کارهای نظامی اشتغال داشت، سرپرستی و پرورش او را نیایش– میرزا «محمود خان» ناصرالملک (اول) عهده دار شد(اذکایی، ۱۳۶۷: ۵۶۹).
پس از تحصیلات مقدماتی، در ۱۲۸۸ق به خدمت دربار قاجار درآمد. چندی بعد، سرهنگی فوج «مخبران» قراگوزلو همدان را یافت، که سر کردگی آن با پدرش بود.
در سال ۱۲۹۵ق، برای ادامه تحصیل رهسپار انگلستان شد و از دانشگاه «آکسفرد» دانش­آموخته رشته حقوق سیاسی فارغ­التحصیل شده است (۱۳۰۰ق). پس از آن، مقاماتی در وزارت امور خارجه ایران احراز کرد و در سال ۱۳۰۲ق لقب «مشیرحضور» (که هم نخستین لقب نیای او بود) برحسب درخواست پدر بزرگ از ناصرالدین شاه گرفت. چنانکه گذشت، پس از مردن وی- «محمودخان» ناصرالملک اول (۱۳۰۵ق) همه امتیازات، القاب، مناصب و حکومت «همدان» (ریاست ایل «قراگوزلو» و بزرگ مالکی) به این نواده رسید(اذکایی، ۱۳۶۷: ۵۶۹).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

«ناصرالملک» همه مناصب لشکری و کشوری را از فرماندهی سپاه و حکومت ایالات گرفته تا وزارت های گوناگون، تا بالاترین مقام زمام­داری ایران عهد قاجار یعنی «نیابت سلطنت» را احراز کرد.
در اینجا، به هیچ عنوان قصد نوشتن زندگینامه سیاسی ناصرالملک همدانی را نخواهیم داشت. زیرا این امر خود مستلزم نوشتن کتابی جداگانه است. فقط جهت یادآوری اشاره می­گردد که درباره ناصرالملک همدانی، علاوه بر یادداشت­های پراکنده در کتب و مجلات نیم قرن اخیر، یک زندگینامه مختصر(۴۰ صفحه­ای) هم به قلم «ابراهیم صفائی» ملایری نگاشته است. شرح حال مختصری هم مهدی بامداد (بامداد، ۱۳۵۰: ۷۵-۶۶). نوشته است. اینک در این بخش از گفتار، تنها اشاراتی مطابق با موضوع رساله و موافق با موضوع مربوطه، درباره ناصرالملک به نقل می ­آید: نخست درباره پایه تحصیلاتی وی، به ویژه این تأکید می­رود تا تناقض میان اندیشه و عمل شخصیت سیاسی او نمایان­تر گردد. میرزا ملکم خان ناظم­الدوله معروف گفته بود:
«میان ایرانیانی که برای تحصیل به انگلستان آمده­اند، هیچ­یک نتوانستند، به مقام ابوالقاسم­خان برسند»(فریدالملک همدانی، ۱۳۵۴: ۱۴).
از جمله هم دوره­ های او در آن دانشگاه می­توان «لرد کرزن»، «ادواردگری» و «سییل اسپرنیگ» را یاد کرد. گویند که وی طرف توجه و علاقه استاد بود و تاریخ را خوب می دانست. همو در مناظرات طلاب، رقیب «کرزن» به شمار می­رفت، که با فصاحت تمام مباحثه می­کرد. او را «قاسم خان» یا اختصاراً «کورسئیم» (= غارتگر) می­نامیدند، دیگری گفته است که وی «مثل کشیش شده از شدت تحصیل در لندن». راوی قول که «اعتمادالسطنه» باشد، نیز درباب نوشتن «کتابچه قانون» او به دستور شاه، می­گوید: «این ابولقاسم سی­ساله بعد از هزار و سیصد سال می خواهد قانون ابوالقاسم عربی(ص) مبعوث چهل ساله را بهم زند»(اعتماد­السلطنه، ۱۳۶۵-۶۷: ۳۷۱).
زیرا چند سال بعد، همین اشراف­زاده «مؤدب» که با «لردکر زدن» معروف و «سرادواردگری» در یک دانشگاه تحصیل کرده بود، به اشاره «عین­الدوله» نامه­ای مشهور و یکپارچه ناسزاگویی به «ملت» ایران خطاب به شادروان «طباطبائی» نوشته است و در آن تأکید بلیغ نموده است که مردم استحقاق داشتن «مجلس» و «قانون» ندارند. چنین اظهار نظری درباره قانون و عدالت، به عنوان «حکایت ران شتر» بسی اشتهار یافته، و از جمله در آن گوید:
«امروز تقاضای مجلس مبعوثان و اصرار در ایجاد قانون و مساوات و دم زدن از حدیث و عدالت کامله آن طور که در تمام ملل تمدن و سعادتمند وجود دارد، در ایران همان حکایت تازیانه زدن و ران شتر (به دهان بیمار) چپاندن است (انقلاب مشروطه بنا به گفته ناصرالدین شاه برای عامه، همچون بلعیدن ران نپخته شتر است و در گلویشان گیر می­ کند). این حرفها که در تمام دنیا عساره سعادت و شرافت و افتخار است، به عقیده بنده، در ایران مایه هرج مرج و خرابی و عدم امنیت و هزاران مفاسد دیگر خواهد بود ، به تعبیر عبدالله مستوفی «ناصرالملک» به کارهای ایرانی ها معتق نبود و تا نمک خارجی داخل آش ایرانی نمی­شد آن را گوارا نمی دانست(مستوفی، ۱۳۲۴- ۲۶: ۴۴۶).
به هنگام قرارداد ۱۹۰۷م، روس و انگلیس برای تقسیم ایران، ناصرالملک نخست وزیر بود و هیچ واکنشی نسبت به این اتفاق ناخوشایند از خود نشان نداد« و شاید نمی توانست نشان دهد» که به گفته «صفائی»: ملایمت و ضعف ناصر الملک و …، در برابر این قرارداد شوم به قدری برای ملت ایران گران تمام شد که این خطای تاریخی هرگز بخشودنی نیست»(صفائی، ۱۳۴۵: ۲۵). نیابت سلطنت او نیز، که به اشارت امپراتوری انگلستان و از سوی «اعتدالی» های مجلس دوم صورت گرفت؛ به اجماع همه ناظران و نویسندگان آن زمان، با «استبداد» محمدعلی ­شاهی برابری می­کرد.
عاقبت، «حضرت والا» همان مجلس­ دوم را هم تحمل نتوانست کردن، به سبب وجود عناصر «دموکرات» در مجلس– که ایشان را تحت پیگرد و آزار قرار داد - بر اثر یک «اتمام حجت» روسی همراه با «موافقت» انگیسی^[۱۴] و یا یک «کودتا»ی ناصرالملکی آن مجلس را بست (۱۳۲۹ق) و «حکومت پارلمانی را به حکومت نیمه استبدادی و خانجانی تبدیل نمود»(صفائی، ۱۳۴۵: ۲۶). برخی اصلاحات جزئی و نیم بند و بی اثر ناصرالملک، به هنگام چند بار تصدی وزارت «مالیه» در آن دستگاه، آن هم با کوشش بلژیکیان «مسیو نوز= اصطلاح امور گمرکی در زمان ناصرالدین شاه قاجار توسط امین­الدوله نامیده شد(امین­الدوله، ۱۳۴۱: ۳۳۳-۳۳۴).
شاید چیز قبل ذکر، در میان انبوهه مشغلت­های مهم آن «شبه روشنفکر» مرتجع باشد و بس ! در خصوص عمل سیاسی غلطش نسبت به مملکت، از جمله می­توان واگذاری اراضی نفت خیز خوزستان را به کشور عراق، هنگام مرزبندی انگلیسیان (به سال ۱۹۱۳م/۱۳۳۲ق) یاد کرد که در روزنامه «حبل­ المتین» (ش۲۱/۱۳۵۷ش) و روزنامه «گلگون» همدان (ش۱۶/۱۳۵۷ش) بشرح زیر آمده است. این کار نادرست از آن جمله استخوان­های لای زخم سبک انگلیسی بود، که هنوز هم (دی­ماه ۱۳۶۵ش) از آن خون می­چکد(اذکایی، بی­تا: ۲۳۱).
در واقع این عمل آخرین شاهکار سیاسی ناصرالملک به شمار می­ آید. حوزه عمده مالکیت زارعی خاندان «ناصرالملک» دهستان­های «بهار» و «صالح آباد»، «لالجین» و «مهربان» و«مزدقینه» بوده است. و بی­گمان دهستان­ها و روستاهای دیگر نیز، من جمله «بهار» ۱۵ کیلومتری غرب همدان که مرکز اداری املاک ناصرالملک بهاری بوده است(اذکایی، بی­تا: ۲۳۱).
از شمار فرزندان «ناصرالملک» دو دختر یکی به نام «فاطمه» زن حسین­علاء (وزیر دربار محمدرضا شاه پهلوی» و دیگری زن «حسنعلی ­خان» فرزند «ضیاء­الملک سوم و دو پسر به نام­های: «حسینعلی» قراگوزلو و «محسن­خان» قراگوزلو شناخته شده ­اند. زمین­های گورستان کنونی (بهشت زهرا) همدان وقف شده «محسن ­خان» قراگوزلو است(اذکایی، ۱۳۶۷: ۵۷۴).
فصـل چهارم
نقش خوانین و امراء قراگوزلو در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همدان

• نقش امرای قراگوزلو در روی کار آمدن سلسله­ی قاجاریه

محمدحسین خان قراگوزلو، از تیره عاشقلو و سردودمان آن طایفه؛ از همان آغاز ظهور خاندان قاجار به یاری آقامحمد­ خان برخاست. هنگامی که «جعفر خان زند» به قصد تسخیر«عراق عجم» از «شیراز» به «اصفهان» آمد (اوایل شوال ۱۱۹۹–ق/۱۷۸۵م) و آهنگ پیشروی به سمت همدان نمود، آقامحمد خان از محمدحسین خان قراگوزلو خواست تا همراه با «علی­خان افشار خمسه­ای» «زایرلو» به مقابله با او بشتابد، اینان پس از جنگ و درگیری مختلف، سرانجام موفق شدند با یاری «خسرو خان اردلانی» و خوانین «گروس» در صحرای «بهار» همدان شکستی سخت بر سپاه جعفرخان زند وارد رساند و اسیران زیادی از آنان بگیرند. از این پس فوج­های رزمی قراگوزلوها، جزو واحدهای مهم قشون دولت قاجار به شمار می­آمدند(شیروانی، ۱۳۸۹: ۶۶).
در سال ۱۲۰۵ق، نیز آقامحمد خان قاجار، افواج قراگوزلو را به سرکردگی محمدحسین خان عاشقلو و نصرالله خان حاجیلو به مقابله با لطفعلی­خان زند و تسخیر فارس گسیل داشت. در سال ۱۲۰۸ق/۱۷۹۳م، که آقامحمد خان کرمان را در محاصره گرفت، ذکر شده که محمدحسین­خان قراگوزلو هم درآن جنگ حضور داشت(نائینی، ۱۳۵۳: ۵۰-۵۱)، اما به محض پیروزی لطفعلی ­خان زند، فرار را بر قرار ترجیح داد و به سمت تهران روانه شد. در سال ۱۲۱۰ق، آقامحمد خان برای منظم کردن برخی از ولایت­های خراسان که پس از قتل نادر شاه افشار داعیه جدایی پیدا کرده و زمان شاه افغانی استقلال یافته، بلخ را جزو قلمرو خود به شمار آورده بود، نزد زمان شاه و هرات نزد شاه محمود (- پسران تیمور شاه) فرستاد، که در این مأموریت توفیق حاصل و بلخ باز گرفته شد و ایشان همراه با «کدو خان» نمایندۀ شاه زمان به ایران بازگشتند و مراتب الحاق مناطق مزبور را اعلام داشتند؛ محمدحسین خان در سال ۱۲۱۶ق/۱۸۰۱م، حکمران همدان بود و از هیأت سفارت انگلیس به ریاست سرجان ملکم استقبال کرد؛ منشی هیأت گوید که پس از ورود ما به همدان، محمدحسین خان قراگوزلو حاکم ولایت طبق تشریفات از سفیر ما دیدار کرد(اذکایی، بی­تا:۲۵-۲۷).
سرتیپ «رستم­ خان» قراگوزلو بن محمدحسین خان عاشقلو، نخست بار در سال ۱۲۳۳ق، یاد گردیده که حسنعلی میرزای شجاع­السلطنه مأمور سرکوبی شورش والی هرات شد. رستم خان همدانی با پیاده و سوارۀ خویش جزو سپاهیان او به پیشروی پرداختند.
پس از آن هم رستم ­خان جزو لشکریانی بود که تا «بالامرغاب» بادغیس پیش رفتند. در سال ۱۳۴۰ق، که محمدحسین خان عاشقلو درگذشت، منصب امارت قراگوزلو به پسرش رستم خان انتقال یافت.
باید دانست که فتحعلی­ شاه قاجار نسبت به نوادۀ خود «محمدمیرزا بن عباس­میرزا» (- بعداً محمدشاه قاجار) محبتی خاص داشت و هنگامی که (ذیحجۀ ۱۲۳۹ق) به چمن سلطانیه آمد، ایالات محالات طوایف قراگوزلو را بدو مقرر داشت(اعتماد­السلطنه، ۱۳۶۵-۶۷: ۶۳۴).
پس آنگاه که محمدحسین خان عاشقلو درگذشت (۱۲۴۰ق)، محمدمیرزا حکمران همدان بود و لذا «رستم­ خان» رسماً برای احراز منصب پدر خود به خدمت­گزاری او شتافت. اما چنین نماید که بر سر امارت قراگوزلو و میراث فئودالی محمدحسین خان عاشقلو، میان فرزندان وی اختلافات شدیدی بروز کرده، که منجر به اغتشاشات وسیعی در درون قبیله گردیده و دامنۀ آن تا شهر همدان و پیرامون آنجا هم کشیده است. چندان که در همان سال (۱۳۴۰ق) خود عباس میرزا نایب­السلطنه برای انتظام امور آنجا عزیمت می­ کند؛ در یکی از نامه­ ها، شکایت از قراگوزلوها به امیرزاده «محمد میرزا» مذکور مطرح شده، در یکی دیگر به عنوان امیرزاده «طهماسب ­میرزا» ابن محمدعلی میرزا دولتشاه، سخن از گوشمالی «رستم­ خان» به اتهام شرارت­هایی که در همدان رخ داده و اعزام او به نزد نایب­السلطنه (عباس­ میرزا) رفته است. اغتشاش مزبور در نامه­ای به عنوان هنگامه­ی میرزا تقی (همدانی) و رستم خان (قراگوزلو) در همدان و تهران یاد شده است(اعتماد­السلطنه، ۱۳۶۵-۶۷: ۶۳۴).
همچنین، در یک نامه­ی عباس ­میرزا به طهماسب میرزا (مورخ ۱۲۴۳ق) باز از کار رستم خان و مواجب قراگوزلو فوج سواره­ای که قرار است؛ ابوالجمع برادر نایب­السطنه، یعنی شاهزاده شیخ ­علی میرزا (حاکم ملایر) بشود، سخن به میان آمده است. اینک، عین یک نامۀ «عباس­میرزا» نایب­السلطنه خطاب به برادرزاده­اش«طهماسب ­میرزا» مؤیدالدوله که در تحت تربیت عمومی خود قرار داشت و در تاریخ ۱۲۴۳ق، حکمران کرمانشاه و همدان بوده نقل می­گردد(اذکایی، بی­تا: ۲۵۵-۲۶۵). در این نامه از «خان ­بابا خان» سردار یاد شده، که باید همان محمد حسن خان ایروانی (سارواصلان) داماد عباس میرزا نایب­السلطنه، به ماه­ رخسار خانم (فخرالدوله) خواهر محمد شاه قاجار باشد و گویا پس از شکست از «پاسکویچ» سردار روسی در ایروان (ربیع­الاول ۱۲۴۳ق) و مصالحۀ دهخوارقان که منجر به عقد معاهدۀ ترکمانچای شد (شعبان ۱۲۴۳ق) مأموریت همراهی با برادرزادۀ نایب­السلطنه، امیرزاده طهماسب میرزا را در ولایت همدان یافته است؛ پس از سرتیپ رستم­ خان که در تمام دوران حکومت فتحعلی شاه زمام قدرت را در همدان در دست داشت، نوبت حکومت به زین­العابدین خان حسام­الملک دوم (احتشام­الدوله) می­رسد که در سراسر حکومت ناصری این منصب را در دست داشت(اذکایی، بی­تا: ۲۵۵-۲۶۵).
(نظر به این­که در فصل پیشین زندگینامه و حوادث سیاسی عصر او باز گفته شده است، جهت پرهیز از تکرار بازگویی آن خودداری می­کنیم و سیر وقایع تاریخی را در همدان طی دوره­ مشروطیت را بررسی خواهیم کرد. بدیهی است که در قسمتی از حوادث سیاسی دوران حکومت او در همدان مصادف با حوادث مشروطیت می­باشد که به طور مشروح به آن­ها خواهیم پرداخت.

• همدان در عهد قبل از مشروطیت

در ایامی که مردم همدان به رهبری ظهیرالدوله در تب و تاب برپایی مجلس فواید (شورای شهر) مجلس فواید عمومی همدان به شورا و مجلسی گفته می‌شود که در سال ۱۳۲۴ق، علی‌خان ظهیرالدوله به منظور پیشبرد مقاصد آزادیخواهی خود، در همدان تشکیل داد(مؤمن، ۱۳۸۳: ۵۰).
منظور اصلی ظهیرالدوله از تشکیل این مجلس به پشتیبانی خواندن اقشار مختلف مردم از حکومت خود و ایجاد جبهه‌ای علیه زورگویان و زرمداران بود. برای یک دوره شش ماهه، ۵۳ نفر از نمایندگان اصناف، تجار، یهودیان و ارامنه همدان، انتخاب شدند و مجلس در روز ۱۵ جمادی‌الاول ۱۳۲۴ق، شروع به فعالیت نمود. مجلس فواید عمومی راجع به کنترل و قیمت‌گذاری ارزاق عمومی و اوضاع بهداشتی، اقتصادی و سیاسی شهر فعالیت داشت و حتی در این خصوص مسائلی را به تصویب می‌رساند و در مواردی بازوی اجرایی مصوبات مجلس حاکم همدان محسوب می‌گردید؛ روزنامه عدل مظفر، روزنامه ارگانی این مجلس مردمی بود(مؤمن، ۱۳۸۳: ۵۰).
مجلس فواید عمومی اطلاعیه و خبرهای خود را از طریق این روزنامه به اطلاع مردم می‌رساند.
جلسات اولیه مجلس در مسجد جامع و مسجد شیخ تقی همدان برگزار می‌شد تا اینکه به کمک اقشار مختلف اعم از بازاری، روحانی، فرهنگی، اعیان و اقلیتهای مذهبی، ساختمانی برای مجلس در نظر گرفته شد.
ظهیرالدوله با این حرکت سیاسی توانست اصلاحیه‌های مورد نظر را در همدان اجرا کند؛ از سوی دیگر او برای اطلاع بیشتر از نظرات مردم یک صندوق شکایت و پیشنهاد در سطح شهر دایر نمود. بدین ترتیب ظهیرالدوله با نشر افکار آزادی­ خواهانه در بین مردم و به دست آوردن حمایت آنان، توانست در مقابل مستبدین و خوانین مقتدر مقاومت کند. از طرف دیگر از این زمان به بعد بود که مردم همدان جرأت پیدا کردند از خوانین و مأمورین حکومتی انتقاد کنند و ضمن تحصن اعتراض‌آمیز در تلگراف­خانه، تلگراف‌هایی را به مرکز ارسال نمایند. در همان ایامی که همدان به رهبری ظهیرالدوله در تب ‎و‌تاب برپایی مجلس فواید عمومی بود، جنبشی فراگیر در ایران طنین ‌انداز شد. این حرکت خواهان تأسیس عدالت‌خانه و سهیم شدن مردم در اداره امور کشور بود(اذکایی، بی­تا: ۲۶۶-۲۶۷)
پس از صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه در ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ شمسی برابر با ۱۳۲۴ قمری، ظهیرالدوله حاکم همدان جشنی با شرکت تمام اقشار همدان در باغ صفائیه در روز جمعه مورخ ۲۶ جمادی‌الثانی همان سال برگزار نمود، عمومی بودند، جنبشی در ایران طنین انداز شده بود که خواهان تأسیس عدالت­ خانه و سهیم شدن در اداره­ی امور کشور بودند(مؤمن، ۱۳۸۲: ۵۲).
بعد از این اجتماع در روز ۲۳ جمادی­الثانی، ظهیرالدوله اعلامیه­ای صادر و در شهر منتشر کرد؛ مبنی بر این­که شکرانه تأسیس مجلس شورای ملی (مجلس اول) و دعاگویی ذات ملکوتی اعلی­حضرت شاهنشاه جمعه ۲۶ جمادی­الثانی، مجلس جشنی را در باغ صفائیه تا چهار ساعت از شب گذشته منعقد می­باشد و لذا تمام اهالی محترم می­توانند در این جشن و سرور شرکت کنند؛ مردم همدان اعم از روحانیون و آزادی­خواهان، علاوه بر تلاش برای ساماندهی اداره­ی امور شهر و همکاری با ظهیرالدوله، از حوادث کلی کشور غافل نبوده وفعالانه با کانون جنبش، یعنی تهران و روحانیون پیشرو آیت الله سیدمحمد طباطبایی و سید عبدالله بهبهانی (مرکز در تماس بودند و با آنان همراهی و همگامی داشتند)(مؤمن: ۱۳۸۲: ۵۳).
در سال ۱۳۲۴ق، سیدمحمد یوسف­زاده متخلص به «غمام»، از شعرا و آزادی­خواهان همدان، انجمن اتحاد را که اهداف سیاسی و آزادی­خواهانه داشت، تأسیس کرد. انجمن اتحاد، رفته رفته پیروان و اعضایی پیدا کرد و افراد سرشناس و دانشمند و فاضل آن زمان، مانند علی­محمد آزاد، محمد باقر الفت اصفهانی، فیاض(از روحانیون عالم)، میرزا لطف­الله جمالی، غلام­حسین شهشهانی، موسی نثری و چند تن دیگر از ارتشیان صاحب مقام وقت، از جمله سرلشگر ضرغام و بسیاری دیگر از مشاهیر و بزرگان شهر به عضویت در آن گرایش پیدا کردند(برنا، ۱۳۷۲: ۱۸).
سید محمد یوسف­زاده غمام، از همان آغاز نهضت مشروطیت ایران در شمار آزادی خواهان و عاملی مؤثر در انتشار عقیده آزادی خواهی بود و در این راه رنج­ها کشید.
انجمن اتحاد، اولین انجمن سیاسی در همدان بود. غمام روزنامه­ای به این منظور با نام «اُلفت» منتشر کرد و این دو مؤسسه در همدان مدت زیادی تکیه­گاه آزادی ­خواهان و مرکز عقیده آزادی­ خواهی بود(صدرهاشمی، ۱۳۶۳: ۲۶۷).
از طرف دیگر، روحانیون شهر نیز با این نهضت همراه و هم عقیده بودند، چنانکه به دنبال مهاجرت عده­ای از علما به قم، روحانیون همدان، از جمله شیخ محمد باقر بهاری و سید محمد طباطبایی همدانی، عازم آن دیار شدند.