۱۱۶۰- محیط: فراگیرنده . درگیرنده و احاطه کننده . (غیاث )
ایهام تناسب: واژگان « محیط »در معنی« دریا و اقیانوس » و«سفینه » با «در آب انداختن » تناسب دو سویه دارند.
سفینه: مجموعه ای شامل اشعار ، کشتی.(فرهنگ فارسی معین)
معنی بیت: شاعران به دلیل اینکه شعر آن‌ها به سبب رونق یافتن شعر من بی‌رونق شده است،خود را به آب انداختند .
۱۱۶۱- معنی بیت: از آن جا که دیوانگان را طفلان سنگ می‌زنند بید مجنون را هم که مجنون بودن را با خود دارد باید سنگ بزنند اما به دلیل جا قائم کردن در یک جا و ترک هرزه‌گردی او را سنگ نمی‌زنند پس هر دیوانه‌ای که ترک هرزه‌گردی کند از سنگ طفلان در امان است.
۱۱۶۲- «غیرت» ایهام دارد: ۱٫ رشک بردن ۲٫ ناموس پرستی و حمیّت.
معنی بیت : پروانه از غیرت بمیر که معشوقه‌ات را که شمع است بر سر مزار دیگری روشن می‌کنند.
۱۱۶۳- زیر لبی سخن گفتن :کنایه است از سخن آهسته گفتن به گونه‌ای که دیگران نشنوند. یا اینکه هنوز در لب باشد.
۱۱۶۴- گل خورشید: همان گل آفتابگردان است که همراه با حرکت آفتاب به حرکت در می‌آید. در این صورت او را سرگردان آفتاب یا خورشید گویند.(شارح)
۱۱۶۵- سینه صاف: مراد دوستان صاف و پاکدل هستند.
روی دل دیدن: کنایه است از التفات و توجّه از کسی یافتن (شارح)
معنی بیت: چیزی که مانع الفت دوستان است کینه و نفاق است دوستی صاف و پاکدل کجاست که از او التفات به سوی خود یابم.
۱۱۶۶- سرآمدن پیاله از گردن مینا به بیرون آمدن و شکفته شدن گل نرگس از شاخه آن مشابهت دارد.
۱۱۶۷- سنگ خاره را بهتر از آیینه دانستن فرهاد: به اعتبار تصویر حجاری شده شیرین است بر سنگ. بر اساس داستانی که فرهاد هنگام کندن بیستون تصویر چهره شیرین را روی سنگی حجاری کرد و آن را رو ‌به روی خود قرار داد می‌باشد.
۱۱۶۸- چوب تیر را برای محافظت و نگه داشتن خانه از فرو ریختن به کار می بردند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
معنی بیت: بلندی خانه را که نشانه خودنمایی است نمی‌خواهم، پستی کلبه غریبی برای من بس است.
۱۱۷۲- معنی بیت: چشم تو مانند مژگان برگشته، نگاه خود را از من باز گردانید و نگذاشت که پیغام تو به واسطه نگاه به سوی من برسد.
فاعل فعل «گرداند» ، چشم است.
۱۱۷۳- زانوی فکر: اضافه استعاری ، آرایه تشخیص .
معنی بیت: از آنجا که هنگام فکر کردن سر بر زانو می‌گذارند من هم به قصد سخن اندیشی سر بر کاسه زانوی فکر که به جام پیالهشراب شباهت دارد می گذارم تا خیال دارای مضمونی تازه را در آن بنوشم ، خیال تازه به منزله شراب کهنه ای است که نشئه تمام و کمال دارد و برای مستی من کافی است.
۱۱۷۵- باده عتاب :تشبیه بلیغ اضافی.
می دو آتشه : شراب غلیظ و خالصی که بسیار نشئه آور است. (شارح)
معنی بیت: شراب عتاب و سرزنشی که از لبان تو حاصل می نماییم تا به حدی پر زور است که شراب دو آتشه در برابر آن همچو آبی است که وقت خمار برای رفع تشنگی می نوشند و کیف نمی بخشد.
مفهوم بیت: باده عتابت برای من نشئه آورتر از می دو آتشه است.
۱۱۷۶- به این دلیل به نامه اعمال ابر سیاه می گویند که دلالت بر عصیان و نافرمانی و سیاه کاری دارد.
۱۱۷۷- از این مصرع چنین برداشت می شود که شیشه خالی را با پنبه تر پاک و صاف می کنند .
و دیگر این که، در این بیت به رسم و باور عامیانه تر کردن لب بیمار رو به موت ، با چکاندن و مالیدن پنبه تر و آبدار اشاره شده است.
ضمن این که پنبه؛ چوب پنبه­ای را که به عنوان درب بطری شراب به کار می­رفت، به ذهن تبادر می کند.
معنی بیت: : از بس که جان شیشه از خمار و شوق من به لب رسیده، گویی در حال نزع و جان کندن است از پنبه در گلوی آب می ریزیم به طوری که در گلوی بیمار نزدیک مرگ می ریزند.
۱۱۷۸- گل چنانکه بر سر درخت گل است اگر بر فرق من نبود پروای آن را ندارم زیرا مانند گرد باد از خار و خس دسته بسته ام .
مفهوم بیت: از خودآرایی و زینت دست کشیده و به تنگدستی و فقر راضی شدم.
۱۱۷۹- انسان در زمان پیری بی خرد می شود و زمانی که دندانش می ریزد بچه های خود را می شمارد و به فکر حساب و کتاب است و برداشت دوم این که : از زماین که دندان هایم ریختند و چون طفلان بی دندان شدم خودم را طفل محسوب می کنم.
می شمارم طفل خود را: ایهام دو گانه خوانی لطیفی دارد : ۱٫ کودکان خودم را شمارش می کنم ۲٫ خودم را کودک به حساب می آورم و طفل در نظر می گیرم.
۱۱۸۰- معنی بیت: چون پیمانه شراب در دور لب میگون تو پر از شراب شده است ، دیگر نیازی به وجود شراب نیست، اینطور به نظر می رسد که پیمانه عمر شراب هم بدین ترتیب پر شده است، بعید نیست که میخانه و شراب سازی نیز تعطیل شود.
۱۱۸۱- ناسور: ریش روان که اکثر در حوالی ماق چشم و حوالی مقعد و بن دندان پیدا گردد. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). ریش غیرقابل علاج وجراحت عسرالعلاج و زخمی که پیوسته ریم از آن پالاید. (ناظم الاطباء).جراحتی که به نشود. ( دهخدا، ۱۳۷۳ : ۱۹۵۷۶ )
زانک گر او هیـــچ بیند خویش را مهلــــــک و ناسور بیند ریش را
(مولوی)
آب: ایهام تناسب دارد ۱٫ به معنای معروف مایعی نوشیدنی ۲٫ جلا و درخشندگی.
معنی بیت: نظر به این که آب کشیدن زخم سبب عفونتش می شود از لبه تیز شمشیر معشوق زخم ناسورم چرکی شده و یا شکافته شد به گونه ای که خونابه از آن تراوش می کند و از این جهت به چشم پراشک شباهت دارد.
۱۱۸۳- مل : نبیذ بود. (لغت فرس اسدی چ اقبال ص ۳۲۲). شراب انگوری . (برهان ) (فرهنگ رشیدی ) (غیاث ) [ م ُ ] (اِ) به لغت اندلس دوایی است که آن را پر سیاوشان گویند. (برهان ). ( دهخدا، ۱۳۷۳: ۱۸۹۱۹)
مفهوم بیت: از کثرت گل های بهاری، آشیان بلبلان مست به اعتبار رنگینی گل و مستی بلبلان مشابه جام شراب است .
۱۱۸۷- مدام : با معنای دوگانه ایهامی: ۱٫ شراب ۲٫ همیشه.
۱۱۸۸- از نظر ظاهر ریگ روان مانند نفس، تیره است.
۱۱۸۹- گل به چشم افتادن : کنایه از نابینا شدن.
معنی بیت: چاکی که در در گریبان غنچه ها بود حالا در انتظار تو و شوق دیدارت تا به دامان رسیده است یعنی غنچه گل از شوق تو کاملاً شکفته شده است، بیا زیرا گلشن از نهایت چشم انتظاری برای تو کور شده است.
۱۱۹۰- اختر دنباله دار : ستاره نحس که در آسمان پدید می آید. ستاره ٔ دنباله دار. نوعی از ستارگان که دُم گونه ای دارند و عرب آنرا ذوذنب خواند.
به خال و گوشه ٔ ابروی او مبین گستاخ
که همچو اختر دنباله دار خونریز است
صائب) )