فصل دوم
مبانی نظری
۲- مبانی نظری تحقیق
۲-۱- مقدمه
حمل و نقل یا جابجایی انسان و کالا از نقطه ای به نقطه دیگر، از جمله خصایص ذاتی و کهن ماندگار انسان ها است. در جوامع ابتدایی به فرم معیشتی نیز، حرکت جزو اساسی ترین الزامات روزانه به شمار می رود و برای تولطد و یا جابجایی هر محصول غیر اقتصادی لازم است حجم معینی از حرکات از محل تولید تا مصرف صورت پذیرد تا کالای مورد نیاز به مصرف کننده برسد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

چنین فرایندی از حرکت از حرکت در یک جامعه توسعه یافته مبادلاتی، ابعاد وسیع تری دارد و اشکال مختلفی از حرکت و جابجایی را پدید می آورد. بنابراین حرکت و جابجایی یکی از عمده الزامات انسانی است که نتایج اقتصادی به دنبال دارد. در علم اقتصاد، مجموعه خدماتی که سبب انتقال و جابجایی منابع تولید می گردد دارای ارزش اقتصادی است و بخشی از جریان تولید محسوب می شود. از این رو حمل و نقل از جمله ضروریات اقتصادی است و تقاضا برای حمل و نقل مشتق از سایر فعالیت های اقتصادی و اجتماعی است و لذا محصول حمل و نقل در عین حال که یک تولید پیچیده و مرکب است، تابع تغییرات تقاضا در نقاط و یا بخش های دیگر اقتصاد نیز می باشد(محمودی،۱۳۸۹)
حمل و نقل به گونه سایر فعالیت های اقتصادی بدون هزینه نیست و حرکت در ابعاد فضایی، همانند هر تولید دیگری دارای هزینه می باشد. تفاوت های ساختاری در عملکرد هزینه های انواع مختلف حمل و نقل میدان کاربری وسیعی را برای برنامه ریزی حمل و نقل فراهم می آورد.
روند توسعه در افزایش تسهیلات حمل و نقل جهانی مبین یک روند فزاینده در تقاضا برای سرمایه گذاری در زیر ساخت های حمل و نقل می باشد و به همین دلیل است که سرمایه گذاری در زیر ساخت های حمل و نقل اهمیت یافته و جزو لاینفک برنامه های توسعه ملی گردیده است. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته تامین مالی حمل و نقل بخصوص از این جهت اهمیت دارد که حمل و نقل بزرگترین جزء سرمایه گذاری این کشورها را تشکیل می دهد.
به دلیل بالا بودن هزینه های اجرایی طرح های زیر بنایی حمل و نقل و همچنین به خاطر مسئولیت های مالی دولت ها و ضرورت های توزیع در سطح ملی لازم است دولت ها به سرمایه گذاری در زیر ساخت های حمل و نقل توجه عمده ای مبذول دارند.
۲-۲- هزینه های حمل ونقل
عملکردهای زیانبخش فاصله و محدود ساختن ابعاد حرکت در واقع ناشی از هزینه های حرکت است که بر اثر غلبه بر فاصله به وجود می آید. زیرا عملا هر مصرف کننده ای در حرکت بسوی گردآوری منابع مورد نیاز و یا به منظور مبادله مقداری از درآمد خود با کالا و خدمات، ضرورتا مقادیر مشخصی از منابع کمیاب (پول، وقت و انرژی فیزیکی ) را به مصرف می رساند تا هزینه مسافت را از میان بردارد. بنابراین وقتی از موانع ناشی از مسافت و سنجش آن با واحدهای پولی صحبت می کنیم، در واقع اشاره به عملکرد خدمات حمل و نقل در غلبه بر مسافت و ساخت هزینه های حرکت و بهای مربوط به آن است که بر پایه ذخایر مالی قرار دارد.
ولی روند غلبه بر هزینه های مسافت همیشه بر اساس مبادلات پولی استوار نیست. مثلا قدم زدن تا فروشگاه برای خرید کالای مورد نیاز، پرداخت هزینه ای را شامل می شود که صرفا جنبه فعالیت بدنی داشته و می توان آنرا از طریق محاسبه واحد کالری مصرفی اندازه گیری نمود. در حالی که استفاده از وسایل ارتباطی محتاج مبادله پولی است و روند چنین مبادله ای بر اساس میزان سرمایه گذاری، نوع خدمات و هزینه های ناشی از آن بسیار متنوع است.
از این رو، برای تجزیه و تحلیل هزینه های حمل و نقل ضرورتا باید شناخت وسیعی از ماهیت هزینه های حمل و نقل داشت.حمل و نقل نوع ویژه ای از تولید است که بر خلاف اصول جاری در تولید کالاهای اقتصادی، در یک نقطه مشخص مکانی مستقر نیست ، بلکه عوامل تولید در چنین شیوه ای در طول یک خط معین و یا در امتداد مسیرهای مختلف ترکیب یافته وشکل می گیرند. بنابراین، از لحاظ اقتصادی، ساخت موقعیتی حمل و نقل با موضوعات مورد مطالعه در سایر فعالیت های اساسی دارد. این وضع زاییده اختلاف های بنیادی بین اهمیت و نقش تولیدی خطوط و گذرگاه ها در مقایسه با سایر فعالیت های اقتصادی است که خود مسائل ویژه ای را در موقعیت مکانی پدیده های تولید مطرح می کند. اهمیت بنادر، ایستگاه های راه آهن و سایر ترمینال ها به عنوان کانون فعالیت های حمل و نقل در واقع نتیجه مستقیم ارتباط های زنجیره ای این نقاط با پاره ای از نقاط دیگر است که هرگز به تنهایی حاوی ارزش های اقتصادی بالقوه ای نیستند. ارزش و اعتبار چنین مراکزی یا بر اساس شاخص هایی مانند تعداد مسافران و وزن کالاهای حمل شده و درآمدهای حاصله از آن تعیین می شود و یا ارزیابی آن ها بر پایه معیارهای فیزیکی دیگری قرار دارد. در هر حال، وسایل حمل و نقل و موسسات مربوط به آن عملا کالاهایی را عرضه نمی کنند و درآمد آن ها ناشی از خدماتی است که در مقطع زمانی و مکانی مشخصی ارائه شده است(محمودی،۱۳۸۹).
در هندسه فرض بر این است که هر خطی از به هم پیوستن بی انقطاع مجموعه ای از نقاط هندسی تشکیل می شود که عملکرد هر یک از نقاط مفروض در ساخت این خط برابر و یکسان است. خطوط ارتباطی را از بسیاری جهات همانند عملکرد نقاط در تشکیل خط می توان فرض کرد و ثابت کرد که تولید در طول چنین خطوطی و بر سر هر نقطه ای می تواند احتمال وقوع داشته باشد. بنابراین، سهمی که هر یک از این نقاط در حرکت دادن مسافر . کالا دارند از طریق محاسبه ای ساده (نرخ کالا هنگام صدور از مبدا منهای ارزش آن در زمان ورود به مقصد) می توان تعیین کرد. ولی کیفیت این گونه استدلال ها انسان را متقاعد می سازد که این نوع محاسبات تقریبا غیر عملی است و کمتر با واقعیت های موجود در حمل یک کالا مطابقت دارد. زیرا حمل و نقل هر محموله ای از ایستگاه مبدا علاوه بر هزینه های خدماتی عملا متضمن پاره ای هزینه های سرمایه ای نیز هست. بنابراین ، اگر از تطبیق این فرضیه که قسمت های مختلف یک خط را نقاط هندسی تشکیل می دهند صرف نظر کنیم و حرکت فرضی یک کالا را با ابعاد محدودتر، در طول یک راه آهن در نظر بگیریم در زمینه ترکیب هزینه های حمل و نقل به نتایج بهتری دست خواهیم یافت.
هزینه هایی که در طول راه آهن خیالی ما به واسطه انتقال کالاهای فرضی پدید می آید، نتیجه محاسبه و جمع زدن هزینه هایی مانند دستمزد، اجاره بها، بهره و غیره است. بسیاری از این هزینه ها به خدمات انجام شده در ادارات مرکزی متعلق می گیرد و برخی دیگر به خدمات انجام شده در ایستگاه های بین راه مربوط است و سایر هزینه ها به طول مسیر طی شده مربوط می شود. بدین ترتیب، سود حاصله از این خدمات برخی به بخش های ویژه ای از دارایی راه آهن و برخی دیگر به قسمت های واقع در طول راه مربوط خواهد بود.
حسابداران و متخصصان نرخ گذاری در بررسی توزیع درآمدهای حاصله، روش های ویژه ای دارند که بر حسب این روش ها، نخست هزینه های اداره مرکزی و سایر اقلام مربوط به آن معین می شود، سپس دستمزدها و هزینه های عملیاتی شهرهایی که ایستگاه ها در آنجا واقع شده اند و در آخر، بخش های ویژه ای از مسیر که به طریقی به نظام ارتباطی مربوط اند تعیین می شوند. چنین روشی را در مورد حمل و نقل های زمینی، دریایی و هوایی نیز می توان تعمیم داد و به کار بست. ولی یک اصل عمده در چنین شیوه ای از برنامه ریزی این است که حجم عمده ای از درآمد تقریبا در ترمینال ها جای گرفته و چنین به نظر می رسد که راه هایی که این ترمینال ها را به هم متصل می کنند بدون هزینه نگهداری می شوند، در حالی که چنین نیست و در واقع ساخت هزینه ها در انواع مختلف حمل و نقل سبب و نتیجه عملکرد هزینه های ثابت^[۶] و هزینه های متغیر^[۷] است که از سرمایه گذاری در طول مسیر حاصل آمده است. شکل (۲-۱) توجیه ساده ای از این مطلب است.
شکل ۲-۱ : عملکرد هزینه های حمل و نقل
به این ترتیب، حمل و نقل نوعی تولید است که در یک فرایند فضایی شکل یافته و در مقایسه با سایر تولیدات اقتصادی غیر قابل ذخیره است و مصرف آتی دارد. مهم تر از همه آنکه تولید حمل و نقل نسبت به مقیاس دارای بازده صعودی است و با افزایش بهره برداری «طول مسیر، وسایط نقلیه، زمان بهره برداری» ، مقدار تولید افزایش می یاید و از این رو عملکرد هزینه ها « ثابت، متغیر» در تولید تسهیلات حمل و نقل دارای وجوه ویژه ای است.
۲-۲-۱- هزینه های ثابت
هزینه های ثابت عبارت است از هزینه هایی که در اثر استهلاک فنی سرمایه های اولیه وسایط نقلیه، مخارج ساخت و نگه داری ترمینال ها و راه ها ، پرداخت مالیات های مختلف و عوارض گمرکی پدید می آید. هزینه های ثابت را معمولا غیر مستقیم، هزینه های مکمل، هزینه های اضافی و یا هزینه های سربار می نامند که تابع آن را به شکل زیر می توان نوشت.
در رابطه فوق V_i مقادیر عوامل تولید ثابت و P_i قیمت های آن ها فرض شده است.
کوپر^[۸] هزینه های ثابت را بر حسب کیفیت آن ها به دو قسمت تقسیم می کند. نخست، هزینه های ثابت سرمایه ای که خود شامل سرمایه گذاری مجدد و هزینه های استهلاک و فرسودگی وسایل نقلیه و ساختمان های مربوط به آن می شود و دوم، هزینه های ثابت روزمره که مشتمل بر دستمزدها، هزینه های انبارداری، گمرکات، بازرسی، مدیریت و غیره است. در هر حال، تاثیر پذیری چنین هزینه هایی در ساخت هزینه های کلی حمل و نقل تا حدودی ثابت است. زیرا این هزینه ها نه تنها ارتباط مستقیمی با سطوح مختلف حرکت ندارند، بلکه به آسانی نیز می توان آن ها را به مصرف کنندگان ویژه ای تحمیل کرد، مگر آنکه افزایش استفاده از تسهیلات ترمینال ها و تجهیزات اصلی آنها، مانند کامیون ها، قطارها و خودروها، موجب تقلیل حد متوسط هزینه های ثابت شود. مثلا در خصوص ارتباط دو نقطه از طریق یک سیستم مجهز راه آهن که در آن میلیارها ریال سرمایه گذاری شده است، تاثیر هزینه های ثابت در بهای تمام شده نرخ حمل و نقل به میزان بهره برداری از آن بستگی خواهد داشت. اگر میزان بهره برداری تا حد مشخصی افزایش یابد، سهم هزینه های ثابت در نرخ حمل و نقل به همان نسبت تقلیل می یابد و منحنی آن مانند شکل(۲-۲) می باشد. بدین ترتیب، اگر شبکه ارتباطی oq که هزینه های ثابت معینی در ساختمان آن به کار رفته است، در فاصله زمانی مشخص، Z مرتبه بهره برداری شود، تاثیر هزینه های ثابت در بهای تمام شده حمل و نقل، به مراتب کمتر از میزان بهره برداری به مقادیر x و y خواهد بود.
اگر چنانکه هزینه های ثابت بر حسب هر تن کالای حمل شده در طول مسافت بیان شود، فرم عمومی عملکرد هزینه های ثابت به گونه ای خواهد بود که با افزایش عملکرد، هزینه های ثابت به ازای هر تن در مسافت طی شده کاهش خواهد یافت و نتیجتا به کاهش نسبی هزینه های متوسط کل منجر خواهد شد (شکل ۲-۲).
شکل ۲-۲ : روند تحلیلی هزینه های ثابت بر حسب میزان بهره برداری
شکل ۲-۳: عملکرد هزینه های ثابت بر حسب تن-مسافت
معمولا هزینه های نیروی کار و تاسیسات ترمینال ها بخش مهمی از هزینه های ثابت حمل و نقل را تشکیل می دهند و در ترمینال های راه آهن و بنادر کشتیرانی، شاخص بهره دهی بر حسب رابطه بین این هزینه ها به ازای هر تن کالای حمل شده ارزیابی می شود.
برآورد میزان واقعی هزینه های ثابت و نحوه عملکرد آن در ساخت کلی هزینه های حمل و نقل همیشه براحتی میسر نیست و بر حسب میزان سرمایه گذاری، از سیستمی به سیستم دیگر تغییر می کند. معمولا هزینه واقعی عمل حمل و نقل بیش از مبلغی است که از ضریب نرخ باربری در تن – کیلومتر به دست می آید. زیرا در غالب کشورها بخش مهمی از هزینه های ثابت به اقتصاد عمومی تحمیل می شود و دولت به منظور تقلیل هزینه های حمل و نقل برای مصرف کننده مقداری از هزینه های ثابت را به صورت کمک های مالی مستقیم و یا غیر مستقیم تعهد می کند. بوریر به نقل از پرفسور پیرات نشان داده است که در کشور آلمان استفاده مجانی از راه ها بویژه در سالهای گذشته برای کامیون ها حداقل به منزله کمک مالی معادل ۱۵ الی ۲۰ درصد بهای تمام شده حمل و نقل بوده است. رساندن چنین کمک های مالی و اعتباری از عمده ترین دلایل علاقمندی دولت ها به تشویق تخصص های منطقه ای و ایجاد رفاه و اشتغال در سطح ملی است. البته بازگشت چنین هزینه های از طرف دولت معمولا از طریق اخذ عوارض و مالیات های مختلف بر سوخت و تاسیسات تامین می شود.
بنابراین در هر شرایطی هدف اساسی سیاست دولت از کمک به حمل و نقل عمومی انجام یکسری خدمات در سطح ملی و تسریع فرایند مبادلات به ویژه توزیع مکانی واحدهای تولیدی است تا از تمرکز فعالیت های اقتصادی در قطب های مشخص جلوگیری به عمل آید و استعدادهای نهفته در نقاط دیگر به کار گرفته شوند.
۲-۲-۲- هزینه های جاری یا متغیر
هزینه های جاری یا خدماتی مشتمل بر مجموع هزینه هایی است که در ترمینال ها و یا ضمن حرکت در طول مسیر از انجام خدمات لازم پدید می آید. هزینه های متغیر را گاهی هزینه های دسته اول^[۹] و یا هزینه های مستقیم^[۱۰] می خوانند و تابع آن را به شکل زیر می توان نوشت :
در رابطه فوق V_j مقادیر عوامل متغیر تولید و P_j قیمت آن ها است.
این گونه هزینه ها اصولا بر حسب کیفیت ساختمانی کالا و سیستم حمل و نقل تغییر می کند و به تناسب ظرفیت وسیله نقلیه و ترمینال ها متفاوت است. در هر حال عملکرد آن تابع مجموع هزینه هایی است که از ایستگاه مبدا تا مقصد صرف می شود. اصولا مخارج استاندارد و بسته بندی کالا در نظام های مختلف حمل و نقل متفاوت اند و غالبا میزان آن در حمل و نقل های درازمدت مانند حمل و نقل دریایی بیش از مبالغی است که در حمل و نقل های کوتاه مدت نظیر حمل و نقل هوایی وجود دارد. نرخ بیمه نیز معمولا در حمل و نقل های درازمدت زمینی و دریایی به جهت طول زمانی حمل و نقل و آسیب پذیری کالا بیش از حمل و نقل هوایی است.
علاوه بر هزینه های بارگیری و تخلیه در ایستگاههای مبدا و مقصد هزینه های بارگیری مجدد بین راه را نیز می توان از جمله هزینه های جاری و یا متغیر به حساب آورد. گاهی ممکن است کالایی پیش از حرکت از ایستگاه مبدا و قبل از رسیدن به ایستگاه مقصد چندین مرحله جابجایی را به همراه داشته باشند که هر یک از آنها هزینه های متفاوتی را بر سطح هزینه های خدماتی وارد می کنند.
در مواردی ممکن است انتقال کالا از یک نوع وسیله نقلیه به نوع دیگر، علاوه بر هزینه های فنی و بارگیری مجدد، مخارج انبارداری و احیانا ایجاد ضایعات و گاهی تاخیر زمانی تحویل کالا را به همراه آورد که هر یک در نوع خود متضمن هزینه های متغیر است.
به هر حال هزینه های متغیر را بر حسب نوع آنها در دو گروه مشخص می توان طبقه بندی کرد.
الف) هزینه های متغیر که بطور مطلق با مسافت طی شده رابطه نسبی دارند
ب) هزینه های متغیری که رابطه مطلق با مسافت طی شده ندارند. مانند پرداخت عوارض گمرکی و هزینه استفاده از ترمینال ها (شکل ۲-۴)
شکل ۲-۴: هزینه های متغیر بر حسب عملکرد حمل و نقل
هزینه های متغیر به طور کلی بسیار متنوعند و از یک نوع حمل و نقل به نوع دیگر دارای تفاوت های زیادی می باشند. به همین دلیل گاهی اوقات تفکیک کردن هزینه ها کار بسیار پیچیده ای می باشد. با این حال در اقتصاد حمل و نقل ضرورت دارد که کار تحلیل هزینه ها به دقت انجام پذیرد(محمودی،۱۳۸۹).
۲-۲-۳- هزینه های خارجی
هزینه هایی که از عملکرد بنگاه حمل و نقل به محیط زیست تحمیل شده است ولی بابت آن مبلغی پرداخت نمی شود هزینه های خارجی^[۱۱] یا در مواردی هزینه های چرخه حیات^[۱۲] نامیده می شوند. در مدل تعادل عمومی چنین فرایندی دارای پیامد خارجی است و اثرات زیانباری را از طریق عملکرد یک بنگاه اقتصادی بر منافع یا هزینه های فرد و یا بنگاه دیگری اعمال می کند.
از نظر اقتصاد دانان، آلودگی در محیط زیست ابعاد وسیع تری را شامل می شود و اثرات آن زنجیره وسیعی را در چرخه حیات تحت تاثیر خود قرار می دهد. کلیه هزینه های تباهی و خسارت پذیری محیط زیست چه در قالب هزینه های بازسازی و چه بصورت هزینه های اجتناب از خسارت از آثار تخریب و آلودگی محیط زیست به شمار می روند.
بازتاب تخریب در حوزه حمل و نقل بسیار وسیع است. نتایج مطالعات انجام شده(محمودی،۱۳۸۳) مشخصا به چهار نوع از انواع هزینه های خارجی که بر عملکرد سیستم های مختلف حمل و نقل تاثیر می گذارند اشاره دارد. این نوع هزینه ها در ساده ترین شکل خود عبارتند از هزینه های خارجی ناشی از :
آلودگی صدا
آلودگی هوا
اثرات هزینه ای ناشی از تراکم
هزینه های حاصل از تصادفات
نتایج مطالعات انجام شده در سال ۱۹۹۱ در هفده کشور اروپایی نشان می دهد که ۹۲ درصد هزینه های خارجی مربوط به حمل و نقل جاده ای، ۹/۵ درصد مربوط به حمل و نقل هوایی، ۷/۱ درصد مربوط به راهآهن و فقط ۳/۰ درصد آن به حمل و نقل آبی تعلق دارد.
یک مثال ساده برای شناخت نحوه عملکرد این هزینه ها وضعیت موجود در ترافیک شهری است که مترادف با حجم بالایی از آلاینده ها می باشد. مطالعات موردی نشان داده است که مصرف بنزین و سایر سوخت های فسیلی، مواد آلاینده ای از نوع منو اکسید کربن،هیدرو کربورها، اکسیدهای ازت و غیره را به مقدار زیادی در محیط های شهری پراکنده می کند، در حالی که هزینه های تخریب آن عملا پرداخت نمی شود.
بنابراین لازم است رانندگان شهری علاوه بر پرداخت بهای بنزین هزینه ای نیز بابت تخریب حاصل از مصرف آن که در قیمت بنزین مستتر شده است را پرداخت نمایند. این عمل در نوع خود سبب خواهد شد مصرف بنزین با کاهش قابل ملاحظه ای مواجه شود.
شکل ۲-۵: تعادل عرضه بنزین با احتساب هزینه های آلوده سازی محیط زیست

برای ایران بهترین حالت اجرای پروژه جدید ایران، پروژه جدید آذربایجان و ترانس کاسپین و بدون حضور عراق می‌باشد. در این حالت، ایران هم می‌تواند قسمتی از گاز آذربایجان و هم قسمتی از گاز ترکمنستان را از طریق ترکیه به اروپا ترانزیت کند. همچنین عراق به دلیل شباهت بسیار زیاد به ایران (نزدیکی موقعیت مکانی، ظرفیت صادرات و مسیر انتقال گاز) به عنوان رقیب ایران مطرح می‌شود. به همین دلیل است که عدم حضور عراق برای ایران بهتر می‌باشد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
برای عراق بهترین حالت، موردی است که هیچ پروژه جدیدی در کشورهای دیگر اجرا نشود. در این حالت، عراق بیشترین منفعت اقتصادی را می‌تواند به خود تخصیص دهد. همچنین انتقال گاز بیشتر از ایران، موجب کاهش قدرت چانه‌زنی عراق می‌شود که باز هم رقابت میان ایران و عراق در زمینه گازرسانی به اروپا از طریق ترکیه را عیان می‌سازد. در صورتی که قرار باشد پروژه‌های جدیدی در کشورهای غیر عراق اجرا شود، ترانس کاسپین و پروژه جدید آذربایجان برای عراق مناسب‌تر از پروژه جدید ایران می‌باشد.
برای آذربایجان نیز بهترین حالت، اجرای همزمان پروژه جدید ایران، آذربایجان و عراق بدون اجرایی شدن ترانس کاسپین می‌باشد. به صورت کلی ترانس کاسپین، از قدرت چانه‌زنی کشور آذربایجان می کاهد، زیرا در حالت ایجاد خط لوله ترانس کاسپین، قسمتی از گاز مورد نیاز اروپا از طریق ترکمنستان تأمین می‌شود، بدون آنکه به ظرفیت انتقال گاز از آذربایجان تأثیری داشته باشد. کشور ترکمنستان نیز در همه حالات پایین ترین قدرت چانه‌زنی را دارد، زیرا نمی‌تواند به طور مستقیم به ترکیه و سپس به اروپا متصل شود.

۵-۳- بررسی فرضیه‌های تحقیق

با توجه به یافته‌های تحقیق، فرضیه اول مبنی بر “ایران به عنوان بهترین گزینه جهت گازرسانی به پروژه خط لوله نابوکو مطرح می‌باشد ” رد می‌شود. زیرا در صورتی می توانست این فرضیه تأئید شود که در میان کشورهای صادرکننده گاز طبیعی (ایران، عراق، آذربایجان و ترکمنستان) در همه حالات ایران بیشترین قدرت چانه‌زنی را داشته باشد. اما در یافته‌های تحقیق چنین مسأله ای تأئید نشد. به طور مثال وقتی هم پروژه جدید آذربایجان اجرا شود و هم پروژه جدید ایران، قدرت چانه‌زنی آذربایجان بیش از ایران می‌باشد. اما به طور کلی می توان گفت قدرت چانه‌زنی ایران همواره از عراق و ترکمنستان در تمامی حالات بیشتر است. لذا، نسبت به این دو کشور قطعاً برتری دارد اما نسبت به کشور آذربایجان، بسته به اتفاقات آتی دارد. چنان چه پروژه جدید ایران و ترانس کاسپین اجرایی شوند و آذربایجان خط لوله جدیدی راه‌اندازی نکند، در هر دو حالت با حضور عراق و بدون حضور عراق، قدرت چانه‌زنی ایران بیشتر از آذربایجان می‌شود. در بین سناریوهای گزارش شده نیز در ۷ مورد از ۱۱ مورد (وضعیت حال و ۶ مورد سناریوی آتی) وضعیت آذربایجان از ایران بهتر است. لذا به صورت کلی وضعیت آذربایجان بهتر از ایران می‌باشد. البته با توجه به ذخایر عظیم گاز ایران و تفاوت زیاد آن با آذربایجان، چنانچه در افق زمانی بزر‌گ‌تری، مسأله گازرسانی بررسی شود، واردات از ایران می‌تواند جذاب‌تر از آذربایجان نیز تلقی شود. اما در افق زمانی در نظر گرفته شده در رساله فوق، برتری آذربایجان نسبت به ایران نتیجه‌گیری می‌شود.
جهت بررسی فرضیه دوم مبنی بر “امکان همکاری میان برخی از کشورهای تأمین کننده گاز طبیعی پروژه خط لوله نابوکو، وجود دارد” باید مشاهده شود که آیا امکان ایجاد وضعیت بهتری برای کشورها در همکاری با هم وجود دارد یا خیر. در یافته‌های تحقیق مشاهده می‌شود که در بسیاری از موارد، تشکیل ائتلاف بزرگتر و همکاری بیشتر، منجر به بهبود قدرت چانه‌زنی کشورها شده و منافع اقتصادی بیشتری را برای همه به ارمغان دارد. لذا، این فرضیه رد نمی‌شود. علیرغم اینکه برخی همکاری‌ها به دلیل کاهش منافع اقتصادی برای بازیگران بعید است شکل بگیرد (ایجاد خط لوله ترانس کاسپین منافع اقتصادی ترکیه، ترکمنستان و آذربایجان را افزایش نمی‌دهد) و لذا همکاری در زمینه تشکیل ترانس کاسپین وجود نخواهد داشت، اما امکان همکاری برای ایجاد خط لوله جدید ایران و آذربایجان در همه موارد بهتر از عدم تشکیل آنها می‌باشد. در خصوص همکاری با عراق، جواب قطعی وجود ندارد. زیرا حضور عراق از مناقع اقتصادی ایران می‌کاهد اما برای آذربایجان تفاوت خاصی ایجاد نکرده و حتی کمی وضعیت این کشور را بهتر می‌کند و بستگی به بازیگری ایران در منطقه در خصوص همکاری یا عدم همکاری با عراق دارد.

۵-۴- پیشنهادها

چشم‌انداز آتی انرژی همچنان نشان از رشد استفاده بشر از انرژی دارد. در این میان، سهم گاز بیشتر از سایر انرژی‌ها خواهد بود. با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی در خصوص استفاده از گاز در بخش حمل و نقل و همچنین صرفه اقتصادی استفاده از گاز در نیروگاه‌ها در کنار آلودگی کمتر این نوع از انرژی، در تمام سناریوهای بررسی شده توسط موسسات بین‌المللی انرژی، افزایش استفاده بشر از گاز در سبد انرژی آینده جهان پیش‌بینی شده است. همچنین تحولات تکنولوژیکی درزمینه تولید و انتقال گاز موجب خواهد شد که سهم تولید گاز شیل به عنوان گاز غیرمتعارف در جهان افزایش یابد. همچنین تجارت گاز طبیعی به صورت مایع‌شده (LNG) تا ۲۰۴۰ حدود ۵ درصد افزایش خواهد داشت. گرچه این تحولات موجب کمرنگ‌شدن نقش ذخایر متعارف و همچنین انتقال از طریق خط لوله شده است، اما همچنان تا سال ۲۰۴۰،
مهمترین ذخایر تولید گاز، ذخایر متعارف و همچنین مهمترین روش انتقال گاز خط لوله خواهد بود. این وضعیت در اروپا بیشتر نمایان است. زیرا حداکثر توان تولید گاز شیل در اروپا، ۳ میلیارد مترمکعب تا سال ۲۰۳۵ خواهد بود. همچنین گسترش تجارت گاز مایع‌شده در این منطقه کمتر از سایر مناطق خواهد بود، به همین دلیل، کشورهای اروپایی به نقش مهم واردات از طریق خطوط لوله از منطقه کشورهای حاشیه دریای خزر و خاورمیانه تأکید دارند^[۱۶۱].
با توجه به یافته‌های تحقیق که نشان می‌دهد قدرت چانه‌زنی ترکیه در همه موارد از همه کشورها بیشتر است، همچنین بیشتر بودن قدرت چانه‌زنی آذربایجان در موارد بیشتری از ایران و اینکه قدرت چانه‌زنی هر دوی این کشورها از عراق و ترکمنستان بیشتر است، لذا پیشنهاد می‌شود که ایران در زمینه بهبود قدرت چانه‌زنی خود چندین مسأله را در نظر بگیرد.
جهت بهبود وضعیت ایران در بازار گاز منطقه اروپا، حفظ و حتی بهبود روابط با ترکیه برای ایران ضروری و حیاتی است. زیرا کشور ترکیه بیشترین قدرت چانه‌زنی و لذا بیشترین امکان مانور در خصوص صادرات گاز به اروپا را دارد. حفظ روابط سیاسی و ژئوپلتیک با ترکیه، موجب خواهد شد که ترکیه تمایل بیشتری برای ترانزیت گاز ایران داشته باشد و این مسأله منجر به بهبود وضعیت استراتژیک ایران در منطقه خواهد شد. همچنین این روابط در اجرایی شدن پروژه جدید ایران به ترکیه با ظرفیت ۱۵ میلیارد مترمکعب تأثیر بسزایی دارد که این خط لوله تأثیر بسیار زیادی در قدرت چانه‌زنی ایران دارد. همچنین ایران می‌تواند با کمک به ثبات و امنیت عراق، این کشور را برای حضور در خط لوله عرب مهیا سازد و با این کار عراق را از حضور در خط لوله نابوکو منصرف سازد^[۱۶۲].
مسأله دیگر اینکه تمام تهدیداتی که از طرف ترکمنستان در زمینه ایجاد خط لوله ترانس کاسپین و جایگزین شدن ایران به جای این کشور مطرح می‌شود، تهدیدات نامعتبر^[۱۶۳] محسوب شده و ایران نباید نگران آنها شود. زیرا، پروژه ترانس کاسپین امکان اجرایی‌شدن ندارد و اجرایی شدن آن به سود کشورهای درگیر در آن نیست. فقط در یک حالت امکان تشکیل دارد که آذربایجان خط لوله جدید خود را بسازد و میادین مهم گازی آذربایجان، توانایی تأمین گاز مورد نیاز اروپا را نداشته باشد. در این حالت امکان اجرایی شدن ترانس کاسپین وجود دارد اما باز تأثیر منفی بر قدرت چانه‌زنی ایران ندارد. لذا ایران نباید به هیچ عنوان تحت تأثیر تهدید ایجاد خط لوله ترانس کاسپین، امتیازی به ترکمنستان و یا دیگر کشورها بدهد و در حقیقت تهدید به اجرایی شدن این خط لوله، تهدید نامعتبر است^[۱۶۴].
با توجه به وضعیت تولید و مصرف گاز ایران، مشخص شد که چنانچه ایران نرخ رشد تقاضا و عرضه گاز طبیعی را به نحوی تنظیم نماید که تنها تولید یک درصد در سال بیشتر از مصرف افزایش نماید، تا سال ۲۰۲۰ ایران می‌تواند به عنوان صادرکننده بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز مطرح شود. با توجه به نتایج یافته‌ها مشخص می‌شود که ایران بهتر است در شبکه گازی فوق، نقش ترانزیتر را ایفا نماید. با توجه به روابط ایران با عراق، جلب همکاری این کشور برای صادرات گاز این کشور از طریق ایران کار چندان سختی نیست. همچنین به دلیل نزدیکی میادین نفت و گاز عراق به مرز ایران و اینکه انتقال گاز از خاک ایران امن تر از خاک خود عراق می‌باشد، لذا حتی از بعد امنیت انتقال گاز نیز به نفع هر دو کشور است که گاز عراق از ایران به ترکیه منتقل شود. همچنین، ترکمنستان در صورت همکاری با ایران می‌تواند از ظرفیت ۱۵ میلیارد مترمکعب گاز بلااستفاده به ایران استفاده کند. اما در صورت عدم همکاری با ایران باید خط لوله ترانس کاسپین را با هزینه‌های گزاف بسازد که در نتایج یافته‌ها مشخص شد که ساخت این خط لوله منافع اقتصادی کشور ترکمنستان را نمی‌تواند افزایش دهد. بنابراین برای این دو کشور همکاری با ایران و انتقال گاز آنها از طریق ایران هم به نفع ایران و هم به نفع این کشورها می‌باشد. تنها کشور آذربایجان است که امکان جذب همکاری این کشور وجود ندارد و ایران دلیلی ندارد درخواست همکاری با این کشور را بدهد. زیرا امکان تشکیل ائتلاف با این کشور بسیار کم می‌باشد. پس پیشنهاد می‌شود ایران با یک دیپلماسی فعال، خود را به عنوان ترانزیتر کوتاه‌مدت کشورهای عراق و ترکمنستان مطرح نماید و در بلندمدت در صورت نگرانی از پایدار بودن گاز ترکمنستان و آذربایجان، می‌تواند خود را به عنوان تولیدکننده در حد نیاز مطرح نماید. در این صورت بیشترین قدرت چانه‌زنی نصیب ایران می‌شود.

۵-۵- جنبه جدید بودن و نوآوری پژوهش

با وجود مطالعاتی که در زمینه پروژه خط لوله نابوکو صورت گرفته است، اما تا به حال مطالعه‌ای در چارچوب نظریه بازی‌ که در راستای بررسی گزینه‌های مطرح گازرسانی به این پروژه باشد، انجام نشده است. این کار برای اولین بار در رساله حاضر با در نظر گرفتن چارچوب نظریه بازی همکارانه محقق خواهد شد. این کار نه تنها در ایران که حتی در دنیا نیز برای اولین بار است که انجام خواهد شد و نتایج آن می‌تواند به صورت بین‌المللی مورد استفاده قرار بگیرد.
در زمینه صادرات گاز، مطالعاتی صورت گرفته، اما هیچ کدام در زمینه نظریه بازی همکاران
ه در یک پروژه خاص نبوده است. در زمینه بازی‌های همکارانه هم کاربردهای مختلفی در دنیا انجام شده که بیشتر در زمینه گاز اروپا، در اینترنت، اختصاص آب و برق به مناطق مختلف و همچنین در زمینه‌های آماری مثل خوشه بندی کردن بوده است اما هیچ کدام بر صادرات گاز در یک پروژه خاص تکیه نکرده‌اند.
مطالعه فوق اولین مطالعه است که در مورد کاربرد بازی‌های همکارانه در زمینه یک خط لوله خاص با بررسی قدرت چانه‌زنی هر کدام از گزینه‌های تأمین آن است و این مطالعه نه تنها برای اروپا مفید است تا از قدرت چانه‌زنی ایران و سایر کشورهای بالقوه تأمین‌کننده گاز نابوکو آگاهی پیدا کند، بلکه برای ایران نیز بسیار ضروری و لازم است تا از وضعیت و قدرت چانه‌زنی خود اطلاع داشته باشد.
اجرای خط لوله نابوکو، منافع بسیاری برای هر کدام از طرفین (واردکنندگان، منتقل کنندگان و تأمین کنندگان گاز) دارد. اما سود تأمین کنندگان گاز در این می‌باشد که با یکدیگر به رقابت نپردازند و به مدلی به صورت همکارانه برسند که در عین حال که می‌توانند از قدرت انحصاری روسیه در صادرات گاز به کشورهای اروپایی، بکاهند، خود، قدرت چانه‌زنی بالایی را کسب کنند. اما در صورتی که هر کدام از کشورها با هم به رقابت بپردازند (که مطلوب کشورهای اروپایی می‌باشد) این مسأله برای همه این کشورها به صورت باخت- باخت می‌باشد و در عین حال در وضعیت باحت-باخت با کشور روسیه نیز قرار می گیرند. به همین دلیل، بهترین زمینه مطالعاتی در این زمینه، نظریه بازی همکارانه می‌باشد که می‌تواند ائتلاف‌های مختلف گازرسانی به این پروژه را بررسی و قدرت چانه‌زنی هر کدام از کشورها را محاسبه نماید.
این مطالعه، برای ایران بسیار با اهمیت است زیرا هم خود نسبت به منافع پیوستن و نپیوستن به این پروژه، آگاه می‌شود و هم می‌تواند نحوه همکاری با دیگران برای داشتن بیشترین منفعت را بدست آورد که در متقاعد کردن کشورهای دیگر برای همکاری، می‌تواند بسیار مفید واقع شود و از این جهت، انجام یک مطالعه اقتصادی که توصیه‌های سیاستگذاری در حوزه سیاستگذاری خارجی دارد، از جنبه‌های نوآوری این مطالعه می‌باشد.
تاکنون هیچ مطالعه‌ای در رشته اقتصاد در ایران انجام نشده است که بتواند از بازی‌های همکارانه و حل از طریق راه‌ حل ‌های مفهومی (شپلی و نوکلئولوس)، مسأله‌ای واقعی در زمینه اقتصاد را تحلیل نماید. بنابراین، رساله فوق از این حیث نیز اولین مطالعه در رشته اقتصاد در ایران می‌باشد که با بهره گرفتن از بازی‌های ائتلافی و حل از طریق راه‌ حل ‌های مفهومی، توانسته یک مسأله واقعی را تحلیل و بررسی نماید. همچنین، بازی‌های تعریف‌شده که بازی‌های با ۳، ۴ و ۵ نفره هستند، از طریق راه‌ حل ‌های شپلی و نوکلئولوس به صورت الگوریتمی و با بهره گرفتن از برنامه‌نویسی در نرم‌افزار متلب^[۱۶۵]حل شده است.

منابع و مآخذ:

نعمت، مسعود، محسن کرمانشاه، « اقدامات صورت گرفته جهت توسعه شیل های گازی در ایران و جهان»، ماهنامه اکتشاف و تولید، شماره ۹۵، آبان ۹۱
انتقال گاز ایران به عراق از سال آینده، خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، ۲۶ تیر ۱۳۹۱
بهروزی فر، مرتضی (۱۳۹۰)، بررسی امکان حذف ایران از خط لوله نابوکو، فصل نامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال هشتم، شماره ۲۸، بهار ۱۳۹۰ صص ۹۶-۷۵
تکلیف عاطفه (۱۳۹۱)، امکان پذیری همکاری یا رقابت بین اعضای مجمع کشورهای صادر کننده گاز در صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله، فصنامه اقتصاد انرژی ایران، شماره ۵، زمستان، صص ۷۹-۴۹
جعفرزاده امیر و عبدالساده نیسی (۱۳۹۱)، تحلیل سیاست صادرات گاز به کشورهای هند و پاکستان در چارچوب نظریه بازی‌ها، فصلنامه اقتصاد محیط زیست و انرژی، بهار ۱۳۹۱، صص ۹۱-۷۳
خبرنامه انرژی ۱۲۶ (ویژه عراق۱) ، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تاریخ انتشار» ۱۱/۱۱/۱۳۹۰، شماره مسلسل ۱۲۲۱۳٫
خط لوله جدید صادرات گاز ایران به عراق ساخته می‌شود، خبرگزاری مهر، ۱۵/۰۲/۱۳۹۱
درخشان (۱۳۸۲)، “منافع ملی و سیاست های بهره برداری از منابع نفت و گاز"، مجله مجلس و پژوهش، سال نهم، شماره ۳۴، صص ۶۵-۱۳٫
دیمیتروا ایرینا (۲۰۱۰)، تحلیل راهبردی خطوط لوله نابوکو و جریان جنوبی، ترجمه و تلخیص: صوفیا نصرالهی، محمد صادق جوکار، دیپلماسی انرژی، موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی
شادی‌وند، قادر (۱۳۹۱)، رویکرد اتحادیه اروپا در قبال ذخایر نفت و گاز طبیعی آسیای میانه و قفقاز، مجله اکتشاف و تولید، شماره ۹۸، صص ۴۰-۳۴
صادرات گاز ایران به عراق، روزنامه جام جم، ۱۷ خرداد ۱۳۹۱
عبدلی قهرمان، وحید ماجد (۱۳۹۱)، ررسی رفتار اوپک در قالب یک بازی همکارانه، فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی، شماره ۷، بهار، صص۵۰-۲۷
عبدلی، قهرمان، نظریه بازیها و کاربردهای آن (بازیهای اطلاعات ناقص، تکاملی و همکارانه)، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، ۱۳۹۲
علی خواجوی (۸۹)، دورنمای توسعه نفت و گاز عراق، مجله اقتصاد انرژی، تیر، شماره ۶۹٫
نخستین صادرات گاز ایران به عراق و سوریه امضا می‌شود، روزنامه مشعل، شماره ۵۴۲
یرگین، دانیل (۱۳۷۶)، تاریخ جهانی نفت، ترجمه غلامحسین صالحیار، انتشارات اطلاعات
-  Bartis, James T.; LaTourrette, Tom; Dixon, Lloyd; Peterson, D.J.; Cecchine, Gary (2005). Oil Shale Development in the United States. Prospects and Policy Issues. Prepared for the National Energy Technology Laboratory of the United States Department of Energy (PDF). R
AND Corporation. ISBN ۹۷۸-۰-۸۳۳۰-۳۸۴۸-۷٫ Retrieved ۲۰۰۷-۰۶-۲۹
Shapley, L.. and Shubik, M. ,On Market Games, Journal of Economic Theory, 1, 9-25, 1969
[۱] - Estonian Energy in Figures 2011 (PDF). Ministry of Economic Affairs and Communications. 2007-10-22

1. 1. Muthoo. Bargaining theory with applications. Cambridge Univ. Press, 1999

1. 1. Muthoo. Bargaining theory with applications. Cambridge Univ. Press, 1999

1. 1. van den Nouweland. Models of network formation in cooperative games. Cambridge Univ. Press, 2005

1. 1. van den Nouweland. Models of network formation in cooperative games. Cambridge Univ. Press, 2005

Agayev, Z., & Schneeweiss, Z. (2012, June 28). Nabucco West Selected As Potential Route For Azeri Gas. Retrieved July 15, 2012, from Bloomberg.com: http://www.bloomberg.com/news/2012-06-28/nabucco-west-selected-as-potentaial-route-for-azeri-gas.html
Agayev, Z., & Schneeweiss, Z. (2012, June 28). Nabucco West Selected As Potential Route For Azeri Gas. Retrieved July 15, 2012, from Bloomberg.com: http://www.bloomberg.com/news/2012-06-28/nabucco-west-selected-as-potentaial-route-for-azeri-gas.html
Aseeva, A. (2011). “EU-Russia Energy Relations : the Role of International Law from Energy Investment and Transit Perspective. Geneve: Institut Europeen De L’université De Genéve.
Aseeva, A. (2011). “EU-Russia Energy Relations : the Role of International Law from Energy Investment and Transit Perspective. Geneve: Institut Europeen De L’université De Genéve.
Aumann, R. and R. Myerson (1998), “Endogenous Formation of Links between Playersand of Coalitions,” in A. Roth (ed.), The Shapley Value, Cambridge: CambridgeUniversity Press, 175-191
Barysch, K. (2010). Should the Nabucco Pipeline Project be shelved? Transatlantic Academy Paper Series, 3-17.

- از موالی.
- چگونه سرورشان شد؟
- با همان چه که عطاء با آن، سروری یافت.
- آری شایسته همین است. سرور مصریان کیست؟
- یزید بن ابی حبیب.
- از تازیان است یا از موالی؟
- از موالی.
- سرور شامیان کیست؟
- مکحول.
- از تازیان است یا از موالی؟
- از موالی؛ برده ای است که بانویی از قبیله «هذیل» آزادش کرده است.
- سرور مردم جزیره( بین النهرین در عراق) کیست؟ میمون بن مهران.
- از تازیان است یا از موالی؟
- از موالی.
- سرور خراسانیان کیست؟
- ضحاک بن مزاحم.
- از تازیان است یا از موالی؟
- از موالی.
- سرور مردم بصره کیست؟
- حسن بصری.
- از تازیان است یا از موالی؟
- از موالی.
- ای وای سرور کوفیان کیست؟
- ابراهیم نخعی. از تازیان است یا از موالی؟
- از تازیان است.
وای بر تو زُهری اندوهم را فرو نشاندی. به خدا سوگند، در این سامان، موالی بر عرب سروری خواهند کرد، تا آن جا که به نامشان بر فراز منبرها، خطبه بخوانند و تازیان زیردستشان بمانند.
ای امیرالمؤمنین داستان این است که این سروری، برخاسته از دین است هر کس آن را پاس دارد، سروری خواهد کرد و هرکس تباهش کند، بر زمین خواهد خورد»^[۴۸۴].
حسن بصری که پدر او از اهل میسان و از موالی به شمار می­آمد، در تقوا و پرهیزگاری مانند نداشت، صوفیان او را یکی از سرحلقه­های تصوف می­شمردند و معتزلی­ها او را از خود می­دانستند، او فقیهی زیرک و دانشمند بود که در تمام قضایا از روی علم و دانش حکم و فتوی می­داد.
فیلیپ حتی، در تاریخ عرب می­نویسد: حسن بصری، در علم حدیث، مقامی والا داشت، زیرا اعتقاد عموم بر آن بود که وی هفتاد تن از کسانی را که در پیکار بدر شرکت کرده بودند، شخصاً می­شناخت و اغلب نهضت­های دینی را که در اسلام پدید شد، بدو نسبت توانیم داد. صوفیان به همه دوران­ها، زهد و تقوای او را سرمشق می­کردند و اهل سنت هرگز از تکرار اقوال و احادیث او باز نمی­مانند. حتی معتزلیان نیز او را یکی از بزرگان خود می­دانستند.
ابن خلکان چنین می­نویسد که: «هنگامی که خبر مرگ حسن شایع شد، همه مردم بصره به تشییع او آمدند و کسی باقی نماند تا به نماز عصر یا جهت امامت آن به مسجد رود.^[۴۸۵] وی آشکارا با بنی­امیه مخالفت می­کرد و آنها را کافر و گمراه و بی دین می­خواند.
یکی دیگر از فقهای بزرگ موالی در زمان بنی امیه، بود که پدرش غلام انس بن مالک بود و مانند حسن بصری، از اسیران ناحیه میسان به شمار می­رفت. ابن سیرین، علم خود را از انس بن مالک و زید بن ثابت فرا گرفته بود. او محدثی راستگو و فقیهی عادل به شمار می­آمد. فرقی که با حسن داشت این بود که حسن بصری صریح اللهجه و زودرنج و تند مزاج و در اظهار عقاید و نظرات سیاسی بی باک بود ولی بالعکس، ابن سیرین خنده­رو و بشاش و حلیم و بردبار بود.^[۴۸۶]
سعید بن جبیر نیز از عالمان کوفه بود که به کمک عبدالرحمن بن اشعث بر ضد حجاج بن یوسف قیام کرد و پس از شکست ابن­اشعث، فقیه مزبور به دستور حجاج کشته شد؛ و با آنکه حجاج هزاران نفر را به قتل رسانده بود، به اندازه قتل این عالم مبارز مورد تنفر شدید مردم واقع نشد. علاوه بر حسن بصری و ابن سیرین و سعید بن جبیر، علما و دانشمندان دیگری از موالی در نقاط مختلف به سر می­بردند که علم و تقوا و فضیلت آنها زبانزد خاص و عام بود.
برای کسانی که در تاریخ اسلام و سرگذشت اشخاص یا نحله­های مذهبی، فکری و علمی مطالعه می­ کند و به ملیت افراد عنایت داشته باشد به خوبی روشن است که بیشترین پرچمداران دانش­ها و معارف اسلامی یا وابسته به آن را ایرانیان تشکیل می­ دهند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در مورد علوم ادبی، چنان که می­دانیم، تقریباً همه رشته­ های گوناگون آن را موالی ایرانی یا عرب­های ایرانی تبار در بر می­گیرند و غیرایرانی در برابر آنان حکم یک اقلیت را پیدا می­ کند. در مورد علوم قرآنی نیز، تقریباً حکم همین است.
شمار راویان آثار شریعت مصطفوی(ص) و یاران حدیث و فقه دینی، که ایرانی یا ایرانی عرب­نژاد و یا ایرانی­تبار هستند، آن­قدر فراوان و بسیار است که تقریباً بخش مهم مخروط مذهب شیعه را تشکیل می­دهد به گونه ­ای که اگر آنها را حذف کنیم دیگر کسی درحد اعتنا نمی­ماند و حتی در مورد متن­ها و کتاب­هایی که در این بخش تألیف نموده ­اند می­توانیم به جرأت ادعا کنیم که اگر این متون را نادیده بگیریم از شیعه خبر و اثری نیست. زیرا همه این متن­ها از آنِ ایرانیان شیعه است.
کتاب­های مبنا در فقه و شریعت اسلام براساس مذهب شیعه، چهار کتاب اصلی از چهار مؤلف ایرانی به شرح زیر است:
۱٫الکافی، در هشت جلد که دو جلد آن در اصول دینی و پنج جلد در فروع و احکام و یک جلد در موضوعات دیگر است که مؤلف آن ابوجعفر، محمد بن یعقوب کلینی رازی( م: ۳۲۹ ه) اهل کلین از توابع ری می­باشد.
۲٫من لا یحضره الفقیه(معروف به من لا یحضر) که مؤلف آن ابوجعفر، محمد بن علی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق( م۳۸۱ه) می­باشد.
۳و ۴) التهذیب و الاستبصار، که مؤلف آن دو ابوجعفر، محمد بن الحسن الطوسی( م: ۴۶۰ه) می­باشد؛ وی کتاب دیگری نیز به نام المبسوط دارد.
۳-۶-۱- جدول شمار راویان موالی در کتاب الرجال شیخ طوسی

هدف این پژوهش بررسی تأثیر به‌کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر خلاقیت دانش‌آموزان در درس ریاضی متوسطه اول بود. در این پژوهش روش تحقیق از نوع شبه آزمایشی بود. جامعه آماری پژوهش۶۲۰۰ نفر از
دانش آموزان دختر متوسطه اول شهر اسلام‌آباد در سال تحصیلی ۹۲-۹۳ بودند. روش نمونه‌گیری، نمونه‌گیری گروه های در دسترس و تعداد نمونه نیز ۴۰ نفر بودند که ۲۰ نفر در گروه آزمایش و ۲۰ نفر در گروه کنترل قرار داشتند. سپس برای گروه آزمایش برنامه مداخله‌ای آموزش به روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی اجرا گردید و گروه کنترل به شیوه سخنرانی آموزش دیدند. در این پژوهش جهت جمع‌ آوری داده‌ها از پرسشنامه استاندارد خلاقیت تورنس استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده از آزمون تی مستقل استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد که بین گروه آزمایش و کنترل از نظر مؤلفه‌های خلاقیت ( سیالی، انعطاف‌پذیری، بسط و گسترش و اصالت و ابتکار) در سطح ۰۵/۰ تفاوت معنی داری وجود دارد .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

کلید واژه‌ها: شبیه‌سازی، خلاقیت، ساختن‌گرایی.
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱. مقدمه
امروزه شرایط آموزش در مدارس ما بر اساس نظریه‌های جدید یادگیری مهیا نیست ولی باید توجه داشت که با علم به سطح آگاهی دانش‌آموزان ، انگیزه‌ها و شرایط جدید جامعه، تأکید روی روش‌های قدیمی تدریس و استفاده‌ی محض از روش‌های سنتی نیز مؤثر نیست. این سخن به معنای این است که دانش‌آموزان امروزی را نمی‌توان با شیوه‌های قدیمی تدریس به صورت منفعل در کلاس نشاند و برای آنان مفاهیم ریاضی را تدریس کرد، تجربه و تحقیق نشان داده است که یادگیری در این روش سطحی بوده و قابل اعتماد نیست. کتب ریاضی با این هدف فعالیت‌ها را در خود گنجانده‌اند، هدف اصلی فعالیت کشف مفهوم جدید توسط خود دانش‌آموزان است. بهترین شرایط ایجاد این موقعیت کار در گروه‌های کوچک دانش‌آموزی است البته فعالیت‌هایی که جنبه خلاقیت دارند بهتر است به صورت فردی حل شوند.
هنگامی که دانش‌آموزان مشغول حل فعالیت هستند با پاسخ به سؤالات هدایت شده باید با بهره گرفتن از دانسته‌های قدیم خود دانش جدید را تولید کرده و در حقیقت مفهوم جدید را به مفاهیم موجود در ذهن خود پیوند بزنند.و نکته‌ی مهم برای درگیر کردن و غرق کردن دانش‌آموز در علم ریاضی در کلاس درس و نشان دادن مساله کاربردی و حل آن به کمک تکنولوژی‌های جدید کارگاهی و روش‌های جدید حل مسأله است. روش‌های جدید تدریس با کمک گرفتن از مواد جدید آموزشی و ict توانسته است ریاضیات انتزاعی را به صورت ملموس در بیاورد و دانش‌آموز کنجکاو را غرق در کاربردها و ریاضیات کاربردی در آورد.
امروزه تحقق توسعه و جامعه مبتنی بر دانش بیش از هر مؤلفه‌ای وابسته به آموزش با کیفیت است. شواهد حاکی از آن است که یکی از عوامل مؤثر در ارتقاء کیفیت فرایند یادگیری ، استفاده صحیح، مؤثر و کارآمد فناوری‌های آموزش است (ثمری و آتشک، ۱۳۸۸: ۱۰۱). شناخت و کاربست فناوری آموزشی از آن روی اهمیت دارد که از طریق تسهیل یادگیری دانش‌آموزان و هم چنین کارآمد و اثربخش نمودن فرایند یاددهی- یادگیری معلمان به بهبود کیفیت فرایند یادگیری می‌ انجامد (همان).
استفاده از شبیه‌سازی‌های کامپیوتری برای بهبود تدریس کلاسی مربیان بسیاری را در حوزه‌های مطالعه و پژوهش علاقه‌مند کرده است هم‌چنان که کاربرد نرم‌افزارها پیچیده‌تر می‌شود معلمان فرصت‌های بیشتری برای مطالعه پیدا می‌کنند که دانش‌آموزان را واقع‌گرایانه‌تر می‌کند تا آن چه را که در آموزش یاد گرفته‌اند به کار ببرند. به دلیل استفاده از انیمیشن، صدا، و عناصر ویدئویی که می‌تواند به کاربر خاصی بازخورد دهد به عنوان ابزارهایی به مربیان داده شده است که می‌توانند به وسیله آن‌ها محیط‌های پیچیده‌ای ایجاد کنند که شرایط زندگی واقعی را همانندسازی می‌کنند. در نتیجه این موجب درگیری بیشتر شاگرد با محیط و هم‌چنین دریافت بازخورد به خود می‌شود که می‌تواند موجب اصلاح رفتار خود شود (زمانی، ۱۳۸۹: ۱).
از آن جا که هدف فناوری آموزشی تسهیل یادگیری و بهبود عملکرد است در این راستا شبیه‌سازی‌های آموزشی می‌توانند به عنوان تکنیک و یا رسانه‌ای موجب تحقق این هدف شوند. کاربرد شبیه‌سازی در زمینه‌های مختلف در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است و یکی از مهم‌ترین کاربرد آن در زمینه آموزش و یادگیری بوده است. در این پژوهش سعی شده است تا میزان تأثیر آن در یادگیری ریاضی و مؤلفه‌های خلاقیت شامل سیالی، انعطاف‌پذیری، بسط و گسترش و اصالت و ابتکار بررسی شود.
۱-۲. بیان مسأله
در مدارس ما، نمره ریاضی، ملاک شناخت دانش‌آموزان ضعیف و قوی است و در پژوهش مولیس^[۱] (۲۰۰۱) نتایج به دست آمده از شرکت کشور ایران در سومین مطالعه جهانی ( تیمز^[۲]) ضعف دانش‌آموزان ما را در تجزیه و تحلیل مفاهیم ریاضی بر ملا ساخت. جمهوری اسلامی ایران از بین ۴۱ کشور شرکت کننده در پایه دوم راهنمایی در درس ریاضیات، رتبه ۳۷ و در پایه سوم راهنمایی، رتبه ۳۸ را کسب کرد. هشتاد درصد آموخته‌های حاوی حقایق در مدت یک سال از یاد می‌روند. زیرا این اطلاعات به صورت مجزا تدریس می‌شوند و بدون این که دانش‌آموزان کاربرد مطالب آموخته شده را در زندگی واقعی درک کنند، چون اطلاعات حفظ می‌شوند و بعد از پشت سر گذاشتن آزمون نهایی فراموش می‌شوند (ترجمه: بهزاد، ۱۳۸۱، به نقل از رستگارپور و همکاران، ۱۳۸۸: ۷۶).
با توجه به این مسأله مهم و اساسی برای رفع این مشکل می‌توان به استفاده از فناوری‌های نوین در یادگیری این درس اشاره نمود. استفاده از فناوری‌ها به فرد یادگیرنده این امکان را می‌دهد که به جای واکنش‌های منفعلانه در فرایند یادگیری، ابتکار عمل را به دست گرفته، با انتخاب مواد آموزشی مناسب یادگیری هدفمند و معنادار داشته باشد. کدیور (۱۳۸۸) معتقد است: «محتواهای الکترونیکی این فرصت را برای فراگیران فراهم می‌کنند تا در مواردی مانند شرکت در یادگیری، روش به کارگیری ابزار، زمان لازم برای یادگیری، میزان و سطح یادگیری، محل یادگیری و فرد یاددهنده تصمیم بگیرند و به این دلایل انگیزه بالایی برای یادگیری دارند.
در تأیید این مطلب می‌توان به پژوهش کلمنتس^[۳] (۲۰۰۰)، با عنوان «از تمرین‌ها و وظایف تا نقش‌پروژه‌ها و مسائل منحصر به فرد رایانه برای آموزش ریاضیات نوآورانه و ابتکاری»، به بررسی نقش محتوای الکترونیکی در ریاضیات پرداخته است، اشاره نمود. نتایج پژوهش وی نشان داد که فناوری‌های چندرسانه‌ای در ارائه بازخورد سریع، بالا بردن استقلال، اتصال کل به جزء، تأکید بر فهم مسأله با شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای به دانش‌آموز در اندیشیدن به راه‌ حل ‌های گوناگون و پیداکردن بهترین راه‌حل کمک می‌کند. در خلال کار با رایانه، دانش‌آموز بر فرایند یادگیری خویش نظارت داشته، و با آگاهی از مهارت‌های فراشناختی می‌تواند مدیریت راهبردهای انگیزشی و شناختی را به دست گیرد و از منابع بیرونی (زمان، تعامل با دیگران و کمک‌طلبی) را برای رسیدن به اهداف آموزشی بهره‌مند شود (نیامی و لیونن^[۴]، ۲۰۱۰). خلاقیت در یادگیری، به فرد یادگیرنده فرصت تفکر و ارزیابی منطقی از کار و پیشرفت تحصیلی را می‌دهد و به وی در تصمیم‌گیری برای ادامه یادگیری کمک می‌کند و این مسأله در یادگیری‌های چندرسانه‌ای و برخط و الکترونیکی که حضور فیزیکی استاد کمتر یا اصلاً وجود ندارد، اهمیتی دو چندان دارد.
مطالعات دیگر نشان می‌دهند که استفاده از فناوری‌های نوین در آموزش سنتی ، به افزایش اثربخشی یادگیری می‌ انجامد: از جمله تغییرات ایجاد شده در آموزش‌های سنتی تلفیق شده با فناوری می‌توان از تغییر نگرش دانش‌آموزان، افزایش مشارکت و تعامل، و هم‌چنین بالا رفتن اعتماد به نفس دانش‌آموزان یاد کرد ( دامنز^[۵]، ۲۰۰۳).
نتایج پژوهش ذاکری (۱۳۸۰) نشان داد عملکرد دانش‌آموزانی که به وسیله نرم‌افزار آموزشی آموزش دیده‌اند، در مقایسه با دانش‌آموزانی که به شیوه سنتی آموزش دیده‌اند، در آزمون پیشرفت تحصیلی به طور قابل ملاحظه‌ای بهتر بوده است. با توجه به نقش فناوری‌های نوین در دنیای امروز که توانسته است، فرصت‌های بیشتری برای تعلیم و تربیت فراگیر محور ایجاد کند و تأکید را از آموزش معلم‌محوری به یادگیرنده‌محوری منتقل کند ، موضوع اصلی این است که چگونه و با چه رویکردهایی می‌توان ضمن ایجاد یادگیری پایدار و مؤثر در دانش‌آموزان، آنان را به سوی یادگیری‌های خلاق که در آن فعالیت فرد در تعامل با امکانات و ابزارهای تسهیل کننده تقویت و به پیشرفت تحصیلی مناسب و مطلوبی منتهی شود ، کشاند . از سویی، چگونه می‌توان از فناوری‌های نوین به شیو‌های مطلوب بهره گرفت؟ تلفیق فناوری جدید مانند شبیه‌سازی‌ها در محیط ساختن‌گرا یکی از رویکردهای جدید برای تحقق اهداف بالا در آموزش است.
از آنجا که تلفیق فناوری‌های نوین آموزشی مانند شبیه‌سازی‌ها در برنامه درسی به امکانات گوناگونی نظیر سخت‌افزار، نرم‌افزار و نیروی انسانی ماهر و متخصص نیاز دارد، لذا پیش از تلفیق چندرسانه‌ای‌ها در برنامه درسی ، لازم است پژوهش‌های بیشتری درباره مزایا و معایب این رسانه‌ها در آموزش صورت گیرد. نتایج مطالعات تطبیقی درباره برنامه درسی نظام‌های آموزشی کشورهای مختلف نشان می‌دهد که دروس ریاضی به دلایل مختلف ، بهترین زمینه برای تلفیق فناوری محسوب می‌شوند: مهم‌ترین مسأله وجود نرم‌افزارهای وارداتی است ، زیرا در سایر رشته‌ها، به دلایل فرهنگی ورود نرم‌افزار از سایر کشورها (مشکل زبان، عدم تطابق برنامه درسی) امکان‌پذیر نیست، ولی در دروس ریاضی مشکلات فرهنگی کمتر است (زمانی^[۶]، ۱۹۹۶؛ زمانی، ۲۰۱۰؛ زمانی و قلی‌زاده، ۲۰۰۹؛ زمانی و همکاران، ۱۳۸۹). از سوی دیگر، درس ریاضی در دهه‌ های کنونی اهمیت بسیاری پیدا کرده‌ است ولی تحقیقات نشان داده است که هم‌چنان دانش‌آموزان در تمام مقاطع تحصیلی از این درس گریزانند. از جمله مشکلات موجود که سبب افت تحصیلی در این رشته درسی شده، ضعف در دانش پایه ریاضی دوره‌های ابتدایی و راهنمایی، اضطراب و بی‌انگیزگی در یادگیری درس ریاضی، عدم آمادگی ذهنی و روانی و ناآگاهی از نقش و تأثیر درس ریاضی در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان است (علم‌الهدی، ۱۳۸۱).
با توجه به پیشینه پژوهش، هدف اصلی این پژوهش، بررسی تأثیر به‌کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر خلاقیت دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه متوسطه اول شهر اسلام‌آباد می‌باشد.
۱-۳. اهمیت و ضرورت پژوهش
مطالعه‌ی عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی و انگیزش در درس ریاضی، طی سه دهه اخیر بیش از پیش مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفته است . یافته‌های تحقیقات متعدد نشان داده است که پیشرفت تحصیلی در درس ریاضی نه تنها از ساختارهای دانش و فرایندهای پردازش اطلاعات تأثیر می‌پذیرد بلکه به عوامل انگیزشی از جمله باورها، نگرش‌ها، ارزش‌ها و اضطراب‌ها نیز مربوط می‌شود (بسانت^[۷]،۱۹۹۵، به نقل از رضویه و همکاران، ۱۳۸۴: ۱۰). توبیاس^[۸] (۱۹۹۳) گزارش داده است که تاکنون میلیون‌ها نفر فرصت‌های تحصیلی و شغلی خود را به این سبب از دست داده‌اند که از ریاضی و کارکرد ضعیف خود در این زمینه هراس داشته‌اند. آنان در دوران مدرسه تجاربی منفی با یادگیری ریاضی داشته‌اند که خاطره آن در سال‌های بعدی زندگی نیز حفظ شده است (همان: ۱۱).
برای نشان دادن اهمیت این پژوهش، می‌توان به نمونه‌‌هایی از پژوهش‌های انجام شده در مورد تأثیر استفاده از چندرسانه‌ای‌ها در آموزش بر خلاقیت و عملکرد تحصیلی اشاره کرد. انگرلید و ترسی بورن^[۹] (۲۰۰۲) در گزارش خود بیان می‌کنند که بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و بر خودکارآمدی آن‌ها، تأثیری مثبت دارد و سبب می‌شود که دانش‌آموزان از مهارت‌های فراشناختی بهتر استفاده کنند (زارع‌زاده، ۱۳۸۶: ۴۴). علاوه بر این، نتایج مطالعات زمانی، قصاب‌پور و جبل‌عاملی، (۱۳۸۹)؛ زمانی و همکاران، (۱۳۸۹) نشان می‌دهد که کاربرد آموزش مبتنی بر رایانه در دانش‌آموزان احساس بهتری نسبت به موفقیت در مدرسه ایجاد می‌کند و دانش‌آموزانی که در مدارس فناوری‌محور آموزش می‌بینند ، نسبت به دانش‌آموزان مدارس عادی از عزت نفس و اعتماد به نفس بیشتری برخوردارند و از نظر دبیران و مدیران، این نوع مدارس از پرستیژ و جایگاه اجتماعی بالاتری در جامعه و نزد والدین برخورداند.
در زمینه اهمیت استفاده از شیوه‌های نوین آموزشی در تدریس و یادگیری می‌توان به پژوهش‌های حوزه آموزش و پرورش اشاره کرد که آن چه مورد توجه قرار گرفته، کیفیت تدریس است (گیوین^[۱۰] و همکاران ۲۰۰۵؛ گود و بروفی^[۱۱]، ۱۹۸۴، ۱۹۸۶ و ۲۰۰۰؛ کلارک^[۱۲]، ۲۰۰۴) و در نتایج بسیاری از این پژوهش‌ها با بهبود کیفیت تدریس میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان افزایش می‌یابد (اللهیاری، ۱۳۸۰ ؛ سامونز و همکاران^[۱۳]،۱۹۹۵؛ عارفی، ۱۳۶۹؛ کاتون^[۱۴]، ۱۹۹۵؛ کدخدا، ۱۳۸۵؛ کرامتی، ۱۳۷۰؛ کریمرز^[۱۵]، ۱۹۹۴؛ کلامی، ۱۳۷۵ و والبرگ و هیرتل^[۱۶]، ۱۹۹۲، به نقل از بیرمی‌پور، ۱۳۸۸: ۵۱).
حال منظور از کیفیت تدریس چیست؟ در اغلب این پژوهش‌ها متغیرهایی که در زمینه کیفیت تدریس مورد بررسی قرار گرفته اند، عبارت‌اند از: فرصت‌های یادگیری، زمان آموزش و یادگیری، مدیریت کلاسی، جو کلاسی، آموزش، متناسب‌سازی تدریس، رویکردهای یاددهی- یادگیری، نظارت بر پیشرفت تحصیلی و فعالیت‌های یادگیری فراگیران در فرایند تدریس، معلم در این زمینه نقش مهمی را ایفا می‌کند. به عبارتی، این معلم است که باید با طراحی آموزشی مناسب خود و استفاده از ابزارهای مناسب آموزشی چون شبیه‌سازی‌ها، دانش‌آموزان را در جهت هدف تعیین شده هدایت کند.
با توجه به مطالب ارائه شده اهمیت پژوهش حاضر این است که با توجه به عملکرد نسبتاً پایین دانش‌آموزان ایرانی در درس‌های ریاضی و علوم (تیمز) چگونه می‌توان عملکرد و خلاقیت دانش‌آموزان را در دوره‌های آتی ارتقاء بخشید؟
البته باید به این نکته اساسی در اهمیت پژوهش حاضر اشاره نمود که با وجود پیشرفت‌های واقعی که در آموزش ریاضی روی داده است، تغییرات بسیار اندکی در کلاس درس ریاضی اتفاق افتاده است. بیش از چندین دهه از حضور فناوری آموزشی در آموزش ریاضی می‌گذرد، اما هنوز جایگاه خود را نیافته است. این مسئله اهمیت توجه به کیفیت ، تدریس درس ریاضی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
هدف فناوری آموزشی تسهیل یادگیری و بهبود عملکرد آن است. در این راستا، شبیه‌سازی‌های آموزشی می‌توانند به عنوان تکنیک و یا رسانه‌ای موجب تحقق این هدف شوند، زیرا یکی از مهم‌ترین کاربرد آن‌ها در زمینه آموزش و یادگیری است.
شبیه‌سازی‌ها توانایی به تصویر کشیدن فرآیندهای مختلف طبیعی و انسانی در یک محیط مجازی برای یادگیرندگان را دارا می‌باشند. بنا بر پژوهش‌های روتن و همکاران^[۱۷] (۲۰۱۱) آلنسو و همکاران^[۱۸] ( ۲۰۱۱) اسلات و هربرت^[۱۹]( ۲۰۰۸) « یک شبیه‌سازی کامپیوتری برنامه‌ای است شامل مدلی از یک سیستم ( طبیعی، مصنوعی؛ مانند تجهیزات) یا یک فرایند». هم‌چنین، شبیه‌سازی‌ها اجازه می‌دهند تا هنگامی که داده‌های تجربی کم هستند و یا دست‌‌یابی به آن‌ها مشکل است، مدل‌های مختلفی را تجربه کرد. استفاده از شبیه‌‌سازی‌ها می‌تواند یادگیرندگان را در یادگیری تجربی و آزمایشی درگیر کند. که این می‎تواند فرصتی فراهم کند تا درباره‌ی روش‌های دانش و مهارت‌هایی که در حال استفاده از آن‌ها هستند، تفکر کنند. هم‌چنین، فرایند شبیه‌سازی به کاربران اجازه می‌دهد تا تأثیر انتخاب‌هایشان را بدون پیامدهای فوری که تأثیر مستقیمی بر عمل واقعی داشته باشند مشاهده کنند ( نیلی احمدآبادی و همکاران، ۱۳۹۱: ۱۳).
در برنامه‌های آموزشی جدید ، استفاده از روش‌های تدریس مبتنی بر ساختن‌گرایی و فرایند حل مسئله و مهارت‌های تفکر نسبت به گذشته اهمیت بیشتری یافته است. بر اساس این دیدگاه، برنامه‌ریزان در محتوای برنامه ‌‌درسی به طرح موقعیت‌های حل مسئله‌ای می‌پردازند. در این موقعیت‌ها دانش‌آموزان راهنمایی می‌شوند تا در مسیر حل مسئله، به دانش‌ها، مهارت‌ها و نگرش‌های تازه دست یابند (بدریان و همکاران، ۱۳۸۹: ۵۶).
هم‌چنین در اجرای برنامه‌های درسی جدید ، از معلم خواسته می‌شود تا تدریس خود را به شیوه گروهی سازمان‌دهی کند، به نحوی که خود نیز به عنوان عضوی از گروه دانش‌آموزان درآید. در این روش‌ها بر تعامل میان معلم و دانش‌آموزان و دانش‌آموزان با یکدیگر بیش از حد تأکید می‌شود، زیرا تجربه نشان داده‌است که تعامل و تبادل تجربیات دانش‌آموزان با یکدیگر نقش عمده‌ای در یادگیری آنان دارد. افزون بر این، فعالیت‌های گروهی موجب توسعه مهارت‌های اجتماعی از قبیل احترام به حقوق دیگران، همکاری گروهی، حق و مسئولیت قائل شدن برای دیگران، مشارکت در تصمیم‌گیری‌های گروهی، سعه صدر و … در دانش‌آموزان می‌شود (پرویزیان، ۱۳۸۴: ۶۷).
می‌توان گفت امروزه اهمیت مهارت‎ خلاقیت بر کسی پوشیده نیست. اهمیت آن به ویژه در دنیای مدام در حال تغییر امروز بیشتر هم شده است. فراگیران هر چقدر که به مراحل بالاتر یادگیری از جمله آموزش عالی نزدیک‌تر می‌شوند باید مهارت‌های یادگیری و حل مسائل خود را به طور مستقل به دست بیاورند تا از وابستگی آن‌ها به استاد کاسته شود (بوکارتس^[۲۰]، ۱۹۹۷، به نقل از: راستگو و همکاران، ۱۳۸۹: ۴). مهارت خلاقیت افراد، با تمرکز آن‌ها بر مسأله و خودارزیابی مرتبط است (هپنر، بومگاردنر و جکسون^[۲۱]، ۱۹۸۵، همان). اگر مهارت خلاقیت یک فعالیت شناختی است، پس بهبود بخشیدن مهارت خلاقیت از طریق آموزش بایستی هدف ارزشمندی باشد (سیمنارا^[۲۲]، ۱۹۹۶، همان) و برای رسیدن به این اهداف استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند مثمرثمر باشد چنان چه امروزه فناوری‌هایی مانند شبیه سازی‌ها توانایی ارتقاء مهارت‎هایی مانند خلاقیت و حل مسأله را دارا می‌باشند. با توجه به اهمیت وجود استانداردها در ابعاد مختلف نظام آموزشی، و استفاده از شبیه‌سازها در یادگیری کار قابل ملاحظه‌ای در ایران در این زمینه انجام نگرفته است و لذا نتایج حاصل از این تحقیق می‌تواند دستاوردهای زیادی را به همراه داشته باشد.
اهمیت انجام پژوهش حاضر در این است که در بسیاری از موضوعات یادگیری در محیط‌های یادگیری چندرسانه‌ای، فرایندهای شناختی انسان نادیده گرفته شده است. لذا، یادگیری بهینه صورت نمی‌گیرد و طراحان محیط‌های یادگیری چندرسانه‌ای، باید اصولی را برای طراحی به کار گیرند که از تحمیل اضافه بار به یادگیرنده جلوگیری به عمل آورد و یادگیری او را تسهیل نماید. هم‌چنین از محدودیت‌های مطالعات انجام شده در گذشته این است که تمام آن‌ها به آموزش‌های چندرسانه‌ای در میزان یادگیری و انگیزش تحصیلی و … پرداخته بودند و پژوهشی که به بررسی شبیه‌سازها بر خلاقیت پرداخته باشد کار نشده است. بنابراین پزوهش حاضر به بررسی تأثیر شبیه‌سازها در محیط یادگیری شناخت‌گرایی بر خلاقیت دانش‌آموزان در درس ریاضی می‌پردازد.
۱-۴. اهداف پژوهش
۱-۴-۱. هدف اصلی
تأثیر به‌ کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر خلاقیت دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول.
۱-۴-۲. اهداف جزیی
تأثیر به‌ کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر میزان سیالی دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول.
تأثیر به‌ کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر میزان انعطاف‌پذیری دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول.
تأثیر به‌ کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر میزان بسط و گسترش دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول.
تأثیر به‌ کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر میزان اصالت و ابتکار دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول.
۱-۵. فرضیه‌های پژوهش
۱-۵-۱. فرضیه اصلی
به ‌کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر خلاقیت دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول تأثیر دارد.
۱-۵-۲. فرضیه‌های فرعی
به‌ کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر میزان سیالی دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول تأثیر دارد.
به ‌کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر میزان انعطاف‌پذیری دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول تأثیر دارد.
به ‌کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر میزان بسط و گسترش دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول تأثیر دارد.
به ‌کارگیری روش شبیه‌سازی در محیط ساختن‌گرایی بر میزان اصالت و ابتکار دانش‌آموزان در درس ریاضی پایه اول متوسطه اول تأثیر دارد.
۱-۶. تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
۱-۶-۱. تعاریف مفهومی
شبیه‌سازی: شبیه‌سازی نسخه‌ای از بعضی وسائل حقیقی یا موقعیت‌های کاری است و تلاش دارد تا بعضی جنبه‌های رفتاری یک سیستم فیزیکی یا انتزاعی را به وسیله‌ی رفتار سیستم دیگری نمایش دهد که در بسیاری از متون شامل مدل‌های سیستم طبیعی و سیستم‌های انسانی است. هم‌چنین آن نمایش مجدد یا خلق مجدد یک شیء یا موضوع واقعی یا موقعیت می‌باشد اگر چه این تکنیک همانند آینه واقعیات را همانندسازی می‌کند اما احتمال وارد آمدن صدمه یا آسیب به شرکت کنندگان وجود ندارد ( زمانی، ۱۳۸۹: ۲).
خلاقیت: توانایی اندیشیدن درباره امور، اندیشیدن به راه‌های تازه و غیرمعمول و رسیدن به راه‌ حل ‌های منحصر به فرد برای ارائه مسایل. (حسینی، ۱۳۸۱).
سیالی^[۲۳]: توانایی برقراری رابطه معنادار بین فکر و اندیشه و بیان است که بر اساس تعداد افکار و بیان راه ‌حل ‌ها در یک زمان مشخص اندازه‌گیری می‌شود ( حسینی ، ۱۳۸۱).

Sorghum halepense

۱-۲-۱۰ موارد استفاده از ذرت

دانه ذرت به رنگ سفید ، زرد یا مخلوطی از این دو یافت می‌شود. خوراک‌هایی که با ذرت سفید تهیه می‌شوند، معمولا مرغوب‌ترند. دانه ذرت دارای سه بخش آندوسپرم ، گیاهک و پریکارپ است. پروتئین موجود در دانه به عوامل مختلفی از جمله محیط ، نوع گیاه و شرایط کشت و زراعت بستگی دارد و بین ۸ تا ۱۵ درصد متغیر است. پروتئین عمده ذرت زئین می‌باشد نقش مهمی در تغذیه انسان ایفا می کنند. میزان روغن دانه ذرت ، ۴ درصد بوده که بیشتر در گیاهک قرار دارد. از گیاه ذرت استفاده‌های مختلفی می‌کنند. از آسیاب نمودن دانه ذرت ، آرد ذرت تهیه می کنند که خود در تهیه غذاهای مختلف بکار می‌رود. از ساقه و برگهای ذرت در صنایع کاغذ و مقوا سازی و همچنین تولید کاغذ دیواری استفاده می‌کنند. از آرد ذرت در تولید چسب ، صابون و از نشاسته آن در صنایع رنگرزی ، داروسازی ، مرکب سازی و پلاستیک سازی استفاده می‌نمایند (مظاهری لقب، ۱۳۸۷).

۱-۲-۱۱ کودهای آهسته رهش یا کندرها^[۱۵] ( SRF)

در اواسط قرن نوزدهم ، دانشمندان آلمانی و انگلیسی ، ایده استفاده از موادی که به سختی در آب محلول بوده و موجب آزاد سازی تدریجی ماده مغذی درخاک می گردد را ارائه دادند . این اقدام نهایتا منجر به جلوگیری از اتلاف سریع مواد مغذی کودهای شیمیایی(مخصوصا ترکیبات ازته) گردید . هدف از استفاده کودهای کندرها ، آزاد سازی کنترل شده مواد غذایی مورد نیاز گیاه است به نحوی که ازیک سو کارایی و اثر بخشی آنها بر روی محصول به حداکثر برسد و از سوی دیگر اثرات منفی ناشی از استفاده مقادیر بالای کود به حداقل برسد کودهای کند رها باعث افزایش بازده محصول ، کارایی اگرونومیکی^[۱۶]وکاهش هزینه های کارگری ، دفعات مصرف کود (هزینه‌ها ) و آلودگی های خاک و آب می شوند . اساسا” کودهای آهسته رهش به دو روش تهیه میگردند : ۱- روش شیمیایی ۲- روش فیزیکی(پیلیش ^[۱۷]،۲۰۰۷ ؛اسرار و همکاران^[۱۸]،۲۰۰۲).

۱-۲-۱۱ -۱ تولید کودهای آهسته رهش به روش شیمیایی

در این روش در طی یک فرایند شیمیایی از ترکیب دو یا چند ماده کود تولید می شود که معروفترین آنها عبارتند از : اوره فرم^[۱۹] ، ایزوبوتیلیدن دی اوره ^[۲۰] ، و اکسامید^[۲۱].(پیلیش ،۲۰۰۷ ؛اسرار و همکاران،۲۰۰۲^[۲۲]).

۱-۲-۱۱-۲ تولید کودهای آهسته رهش به روش فیزیکی

در این روش کودهای ازته و یا کودهای مخلوط با یک ترکیب مقاوم در مقابل آب مثل گوگرد و یا انواع پلیمرها و واکس‌ها بصورت فیزیکی پوشش داده می‌شوند . این نوع کودها به تدریج در خاک تجزیه و ماده مغذی به مرور آزاد می شود. در واقع در این روش مواد مغذی مثل اوره با یک ماده کم محلول^[۲۳]پوشش داده می‌شوند و نفوذ آب به داخل گرانول های کود را محدود و کنترل نموده و لذا میزان آزادسازی ماده مغذی کود از درون گرانول به خارج از آن کنترل می شود .در هر دو روش شیمیایی و فیزیکی ، تنظیم ازت موجود درخاک تا سطحی که مورد نیاز گیاه باشد ، مدنظر بوده و به این طریق ازتلفات مواد غذایی در خاک جلوگیری می شود . امروزه تحقیقاتی که به منظور ساخت کودهای آهسته رهش صورت می‌پذیرد بیشتر معطوف به ساخت کودهای آهسته رهش فیزیکی (نوع پوشش دار) است(پیلیش ،۲۰۰۷ ؛اسرار و همکاران،۲۰۰۲).
مسئله توجه به کودهای پوشش دار در نتیجه مطلوب بودن اقتصاد تولید آنها و انعطاف بیشتر درکنترل آزادسازی نیتروژن مغذی آنها بوده است. موادی که در پوشش دادن کودهای جامد استفاده می شوند متنوع می باشند. برخی از این مواد عبارتند از:
۱-آسفالت ها ۲- قطران ذغال سنگ ۳- صمغ گیاهی ۴- گوگرد ۵- لاتکس ها ۶- روغن ها ۷- پارافین ها ۷- واکس ها ۸- رزین های۹- اوره فرم آلدئید ها و…. که از این مواد به صورت منفرد ویا ترکیبی در تهیه پوشش استفاده می شود
در عمل از سایر مواد شیمیایی مناسب برای پوشش دادن دانه های کودهای شیمیایی نیز استفاده می شود . ولی در هر حال مواد مورد استفاده در ساخت کودهای آهسته رهش یا کندرها موادی هستند که به سختی درآب محلول بوده و با حضور در سطح کودهای شیمیایی می تواند باعث آزادسازی تدریجی عناصرمغذی کود برای گیاه و محصول زراعی شو ند . این امر بوسیله حلالیت پائین این مواد و همچنین جریان ضعیف تجزیه و متلاشی شدن آنها در خاک و کاهش سرعت نفوذ آب بداخل کود حاصل می شود .به هرحال مواد قابل استفاده در فرایند پوشش دهی گرانول های کودی از تنوع فراوانی برخوردار می باشند مهمترین موادی که درمقیاس تجاری برای پوشش دادن کود استفاده می‌شوند می‌توان به ترکیبات معدنی و گوگرد ، واکس‌ها ^[۲۴] و پلیمرها اشاره نمود(پیلیش ،۲۰۰۷^[۲۵] ؛اسرار و همکاران،۲۰۰۲).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۲-۱۱-۲-۱ گوگرد

تنها ماده پوشش دهنده غیرآلی که تاکنون مورد استفاده قرارگرفته است، گوگرد می باشد .تجارت کودهای حاوی پوشش گوگرد در آمریکا در سال‌های گذشته همواره در حال افزایش بوده است. در این روشها پریل و یا گرانول‌های کود شیمیایی با گوگرد و یا ترکیبی ازگوگرد و بعضی از پلیمرها پوشش داده می‌شوند . دراین رابطه تعدادی از شرکت‌های آمریکایی موفق به تولید این محصولات در مقیاس تجاری نیز شده اند . انتخاب ماده گوگرد به عنوان پوشش دهنده در کودهای شیمیایی بدلیل فراوانی و ارزانی آن و همچنین بدلایل زیر می‌باشد. یکی از مناسب‌ترین و ارزان‌ترین مواد شناخته شده برای پوشش دادن کودها که ضمنا کاربردهای فراوان دیگری نیز دارد گوگرد می باشد. گوگرد نه تنها به عنوان یک ماده پوشش دهنده غیرآلی درکودها مصرف قابل ملاحظه دارد بلکه دارای ارزش اگرونومیک به عنوان یک کود مستقل نیز می باشد(پیلیش ،۲۰۰۷ ؛اسرار و همکاران،۲۰۰۲^[۲۶]).
مقدار نیاز گیاه به گوگرد برحسب گونه و براساس مرحله رشد فرق می کند. اما بطور متوسط حد کفایت آن در برگ از ۱۵ تا ۵۰ % ماده خشک متغیر است. این عنصر به صورت یون سولفات جذب گیاه شده و در گیاه نیز به همین شکل انتقال می یابد ( ضیائیان و ملکوتی ، ۱۳۸۰).
گوگرد نیز از عناصر اصلی و ضروری برای رشد گیاه است که در سنتز پروتئین دخالت دارد و در ساختمان برخی اسیدهای آمینه از جمله میتونین و سیستئین شرکت دارد . این عنصر در ساختمان و متابولیسم گیاهی فعال بوده و در فعال سازی برخی آنزیم‌ها دخالت دارد. برخی مواد تنظیم کننده رشد مانند تیامین و بیوتین نیز دارای گوگرد هستند این عنصر ابتلا به بیماری در گیاهان را کاهش می دهد و در تنظیم و ساخت قند، نشاسته و همی سلولز مؤثر است . زردی برگها که در اثر کمبود نیتروژن از برگ‌های پیر شروع می شود ، در اثر کمبود سولفور ابتدا از برگ‌های جوان شروع و به تدریج این علائم در برگ‌های پیر ظاهر می شود. مهمترین علامت کمبود گوگرد در ذرت رنگ‌پریدگی و کوتاهی و کوچکی ذرت است وساقه های مبتلا به کمبود گوگرد کوتاهتر و نازکتر از حد معمول هستند و سطح برگ‌ها کوچک و تعداد آنها کمتر است (ضیائیان و همکاران ،۱۳۸۰ ).
گوگرد باعث بهبود کمی و حذف بی کربنات از آب آبیاری، کاهش اسیدیته pH و افزایش کیفی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاکهای آهکی و قلیایی ، افزایش فسفر قابل تبادل خاک ، افز ایش قابلیت جذب عناصر ریزمغذی مثل آهن، روی، منگنز ، مس و آمونیاک قابل توجهی می گردد . فرم قابل استفاده گوگرد بصورت یون سولفات است لذا برای تبدیل گوگرد به سولفات بایستی شرایط خاک ، میزان مواد آلی و pH ، که مهمترین آنها عبارتند از : درجه حرارت ، تهویه و رطوبت خاک، بافت خاک میکروارگانیسم های اکسیدکننده ) باکتریهای تیوباسیلوس ( ، اندازه ذرات گوگرد مهیا باشد. از آنجائیکه این ماده به مقدارکم درآب محلول است از آن در پوشش دادن کودهای شیمیایی برای کنترل میزان آزادسازی ماده مغذی کودی استفاده می شود . یکی از مهمترین مصارف گوگرد ، پوشش دهی دانه های کود شیمیایی ) و از جمله اوره ( با گوگرد عنصری است. در عمل از گوگرد مذاب برای پوشش دهی گرانول های کود شیمیایی استفاده می شود . عمل پاشیدن یا اسپری کردن گوگرد مذاب، بوسیله یک یا چند نازل انجام می شود .همچنین با افزودن بعضی ترکیبات می توان کیفیت پوشش ها را تغییر داد که در ذیل به بعضی از موارد اشاره شده است (پیلیش ،۲۰۰۷ ؛اسرار و همکاران،۲۰۰۲)^[۲۷].

۱-۲-۱۲- کود اوره و اوره با پوشش گوگردی

کود اوره با پوشش گوگردی( SCU ) به عنوان یک نوع کود آهسته رهش که دارای راندمان بالا و مزایای بسیار زیادی برای خاک و گیاهان است ، در صنایع کشاورزی کاربرد زیادی دارد. اخیراً در کشور ما نیز با توجه به راندمان پایین کود شیمیایی اوره اتلاف آن ، آلودگی شدید خاک‌ها و منابع زیرزمینی آب به نیترات و نیتریت ، کاهش جذب عناصر ریزمغذی بدلیل بالابودن اسیدیته خاک‌ها و … استفاده از این نوع کود نه تنها برای مزارع شالیزار که بطور کامل در آب غوطه ورند بلکه برای تمام اراضی کشاورزی توصیه شده است . زیرا صرف نظر از مزایای فوق گوگرد نیز به عنوان یک ماده حیاتی در ساختمان پروتئین ها ، به عنوان کاهنده اسیدیته خاک‌ها و در نتیجه ایجاد شرایط جذب عنصر ریز مغذی خصوصا آهن و روی که مردم کشور ما در فقدان میزان آهن و روی رکورد دار می باشند، دارد در کشور ما سالانه بیش از یک میلیون و ششصد هزار تن اوره جهت تامین نیاز ازت گیاهان در صنایع کشاورزی استفاده می شود. متاسفانه باتوجه به راندمان پایین آن( اتلاف بیش از پنجاه درصد ازت) ، کشاورزان مجبورند جهت تامین نیاز گیاهان مقادیر بیشتری کود استفاده نمایند. البته ازدست دادن این مقدار از کود نه تنها باعث اتلاف هزینه‌های بسیار زیادی می شود بلکه بخاطر وجود بی‌رویه و همچنین تشکیل نمکها و کمپلکس های دیگر در خاک، کاهش راندمان خاک و آلودگی شدید آن ( سفت شدن خاک‌ها) و آلودگی منابع زیر زمینی آب را نیز بدنبال دارد. از طرفی با توجه به نقش ارزشمند گوگرد در کشاورزی خصوصا در کشور ما که بیش از نود درصد از زمینهای کشاورزی آهکی و باpH بالا بوده و این مسئله با عث کاهش راندمان جذب عناصر ریز مغذی که از اهمیت بالایی در رشد و نمو گیاهان برخوردار می باشند ، استفاده از کودهای اوره با پوشش گوگردی از هر دو جهت باعث افزایش راندمان کشاورزی کشور خواهد شد.همچنین با توجه به فرایند اوره با پوشش گوگردی با تغییر پارامتر های عملیاتی و شرایط فرآیندی و استفاده از سیلنت های مختلف، امکان تولید محصولات اوره با پوشش گوگردی با درصدهای مختلف گوگرد و سرعت انحلالهای متفاوت وجود دارد و همانطور که از نمودارهای ارائه شده مشخص است استفاده از اوره با پوشش گوگردی با حداقل کیفیت ( حداکثر سرعت انحلال هفت روزه) به مراتب مفیدتر و کاراتر از اوره ( با سرعت انحلال پنجاه ثانیه ای) می باشد(عاشوری و همکاران،۱۳۸۰و پیلیش ،۲۰۰۷ ؛اسرار و همکاران،۲۰۰۲).
در خصوص کاربرد گسترده گوگرد ، استفاده از کود اوره با پوشش گوگردی با در صد پوشش های متفاوت ( سرعت انحلالهای متفاوت) به تنهایی و یا بصورت مخلوط با اوره جهت تامین بموقع ازت مورد نیاز گیاه در دوره رشد از کاربرد اوره مناسب تر خواهد بود. این مسئله اگر بصورت دقیق بررسی و براساس نوع کشت و نیاز های آن در طی دوره رشد( نیاز هر گیاه به عناصر مغذی متفاوت است)، شرایط آب و هوایی منطقه و آنالیز دقیق خاک اعمال گردد ، باعث افزایش چشمگیر راندمان محصولات کشاورزی ، بهبود کیفی خصوصیات خاک ، جلوگیری از آلودگی منابع آب و کاهش مصرف اوره می گردد و باتوجه به پرداخت یارانه جهت کود اوره از لحاظ اقتصادی کمک بزرگی به اقتصاد کشور خواهد شد(پیلیش ،۲۰۰۷ ؛اسرار و همکاران،۲۰۰۲).
گیاه ذرت کودپذیری بالایی دارد و با توجه به تحقیقات انجام شده، نسبت به کاربرد کودها به خصوص نیتروژن، واکنش خوبی نشان می دهد (نوابی و همکار، ۱۳۷۸). یکی از عوامل موثر توسعه سطح برگ هر بوته و با‌لطبع آن توسعه سایه انداز، میزان نیتروژن است که با تاثیر بر اندازه و طول عمر هر برگ موجب افزایش شاخص سطح برگ می شود. مقدار نیتروژن مصرفی تاثیر زیادی بر تولید وگسترش سطح برگ دارد .گیاهان با دریافت نیتروژن بیشتر، سطح برگ بزرگتری خصوصاً در برگ های بالایی نسبت به گیاهان با نیتروژن مصرفی کم داشتند (مظاهری و همکاران، ۱۳۷۷).
افزایش‌ ماده‌ی خشک تولیدی در ذرت در نتیجه ی کاربرد نیتروژن در مطالعات متعددی گزارش شده است به طور مثال ( اردکانی^[۲۸] ،۲۰۰۸)
نیتروژن علاوه بر تاثیری که بر افزایش عملکرد ماده‌ی خشک گیاهان علوفه‌های دارد، کیفیت آنها را نیز تحت تاثیر قرار میدهد. از آنجایی که نیتروژن یکی از ساختارهای اصلی اسیدهای آمینه می باشد، مصرف نیتروژن سبب بالا رفتن درصد پروتئین شده و به طور کلی عنوان شده است که نیتروژن بیش از نیاز برای گیاه باعث بالا رفتن درصد پروتئین در گیاه می‌گردد(اصغری و همکاران^[۲۹]،۲۰۰۶).
همین طور با افزایش نیتروژن، میزان پروتئین خام در علوفه افزایش می یابد که به دنبال آن بهترین کیفیت سیلویی علوفه به دست خواهد آمد(تورباتین زاهدو همکاران^[۳۰]،۲۰۰۱).
تحقیقات نشان داده است نیتروژن نیاز اصلی تولید ذرت به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد در این مناطق نیتروژن نخستین عنصری است که کمبود آن مطرح است. زیرا در این مناطق مقدار آلی خاک که عمده ترین منبع برای نیتروژن هستند. به دلایل مختلف از جمله بارندگی کم ، تناوب زراعی نامناسب ، پوشش گیاهی ناچیز و عدم مصرف کودهای حیوانی و کود سبز ، کم است ( ملکوتی و غیبی ،۱۳۷۶ ؛ ضیائیان و ملکوتی ، ۱۳۸۰ ).
این عنصر ترکیب مهمی در ساختمان ترکیبات آلی پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک می باشد. (ضیائیان و ملکوتی ، ۱۳۸۰).به همین دلیل بر اثر کمبود در خاک ابتدا برگ‌های مسن سبز مایل به زرد و حتی زرد شده و اندام‌های ذرت باریک و رشد طولی ساقه ها کم می شود. رنگ ساقه ها سبز روشن و برگ‌ها به تدریج از نوک به طرف ساقه خشک شده و سرانجام گیاه زودرس ، بلالها کوچک با دانه های ریز ، چروکیده و در نتیجه افت شدید کمی و کیفی حاصل می‌شود ( ضیائیان و همکاران، ۱۳۸۰).
باید اشاره کرد که با وجود ضرورت تامین عناصر غذایی خاک و گیاه زراعی، فراهمی عناصرغذایی باید به شکلی باشد که ضمن تامین نیازهای زراعی، از اتلاف منابع و آلودگی آنها جلوگیری شود. گزارش هایی وجود دارد که نشان می دهد تا دو سوم نیتروژن معدنی مصرف شده در سیستم های کشاورزی از طریق آبشویی، تصعید، روانآب و فرسایش تلف می شود (بیسواس و همکاران^[۳۱]،۲۰۰۸).
علاوه بر کمبود آب، کمبود نیتروژن مورد نیاز می تواند فشار مضاعفی را بر رشد و عملکرد گیاه وارد آورد، افزایش نیتروژن منجر به تولید مقدار بیشتر ماده خشک و عملکرد دانه، همچنین موجب گسترش و حجیم شدن ریشه‌ها و جذب بیشتر رطوبت از خاک می‌شود، علاوه بر آن افزایش ازت باعث تسریع رشد سبزینه‌ای، افزایش حجم بخش هوایی گیاه و افزایش تبخیر و تعرق گیاه می‌شود (فولادمند و همکاران، ۱۳۸۵).
به طور معمول گیاهان تنها ۳۰ تا ۵۰ درصد از کودهای غیر ارگانیک نیتروژن را به کار می‌برند و مابقی توسط تبخیر، دنیتریفیکاسیون و آبشویی هدر می رود (اوررحمان و همکاران^[۳۲]، ۲۰۱۰). همچنین مقادیر بسیار زیاد نیتروژن باعث کاهش جذب نیتروژن توسط گیاه شده و کارآیی مصرف نیتروژن (عملکرد دانه به ازای یک واحد نیتروژن مصرف شده) کاهش می‌یابد (شهسواری و صفاری، ۱۳۸۴).

۱-۲-۱۲-۱ مزایای کود اوره با پوشش گوگردار

اوره پوشش گوگردی باعث می شود تا امکان دسترسی گیاه به نیتروژن افزایش یابد.
اوره پوشش گوگردی مقاومت کود را در مقابل شسته شدن توسط آب، افزایش می دهد.
اوره پوشش گوگردی احتمال سوخته شده گیاه را که به دلیل کاربرد زیاد کود ایجاد می شود، کاهش می‌دهد.
اوره پوشش گوگردی مانع از رشد سریع گیاه شده و در نتیجه زمان هرس شدن را به ۷-۵ روز افزایش می‌دهد.
اوره پوشش گوگردی باعث افزایش فعالیت میکرب ها و باکتری ها در خاک می شود.
اوره پوشش گوگردی امکان تغذیه تدریجی گیاه را تا ۱۰ هفته فراهم می نماید.
اوره پوشش گوگردی، گوگرد مورد نیاز گیاه را فراهم می کند.
اوره پوشش گوگردی باعث می شود که تحمل گیاه نسبت به کم آبی افزایش یابد.
اوره پوشش گوگردی با خاصیت قارچ کشی مانع از شیوع بیماری های قارچی می شود.
اوره پوشش گوگردی مانع از آلودگی آب های زیر زمینی شده و باعث صرفه جویی در مصرف کود می شود. در نتیجه اوره پوشش دار گوگردی^[۳۳] سازگار با محیط زیست با بکار بردن مخلوط کودهای کندرها و کود معمولی می توان بهترین نتیجه را بدست آورد (پیلیش ،۲۰۰۷ ؛اسرار و همکاران،۲۰۰۲).

فصل دوم

مروری بر تحقیقات انجام شده

۲-۱ کلیات

۲-۲ ذرت

ذرت(Zea mays L.) گیاهی چهار کربنه است که در جهان سومین محصول مهم غذایی بعد از گندم و برنج می‌باشد و غذای اصلی میلیون‌ها انسان است(حسینی و همکاران،^[۳۴]۲۰۱۰).